مدیریت شهری و رقابت‌های سیاسی

مدیریت شهر تهران را نهادهای مختلفی برعهده دارند که زیر مجموعه‌های دولت و شهرداری محسوب می‌شوند. بسیاری از کارشناسان معتقدند اختلاف میان رئیس جمهور و شهردار تهران از بزرگترین موانع حل مشکلات تهران است. بسیاری از طرح‌های عمرانی، از جمله طرح‌های گسترش ناوگان حمل و نقل عمومی به دلیل اختلاف‌های سیاسی یا به تعویق می‌افتد یا با تاخیر و کندی در جریان است. در روزهای گذشته شهردار تهران توانسته کفه را اندکی به سود خود سنگین‌تر کند.

آلوده شدن روزافزون هوای شهرهای بزرگ علت‌های گوناگون دارد. اما آنچه در مورد همه‌ی آلاینده‌ها، هنگامی‌که میزان‌شان از حد مجاز فراتر می‌رود، مشترک است، زیان‌های جانی برای شهروندان و زیان‌های مالی برای کشور. مطالعات بانک جهانی نشان می‌دهد، هزینه‌ی خسارت‌های ناشی از آلودگی هوا در ایران سالانه به حدود یک و نیم هزار میلیارد تومان می‌رسد. مسئولان شرکت کنترل كیفیت هوا تاکید می‌کنند که این خسارت تنها به آلایندگی ذرات معلق مربوط می‌شود و زیان‌های طیف گسترده‌ی دیگر آلایندها کمتر از این نیست. بخش بزرگی از هوای ناسالم شهرهای بزرگ ایران، گذشته از دود و گاز سمی کارخانه‌ها، از انبوه خودروها و دیگر وسائل موتوری ناشی می‌شود. معضلی که به جز آلودگی هوا، ترافیک سنگین و ازدحام در خیابان‌ها را به وجود می‌آورد و نه تنها سلامتی شهروندان را تهدید، که بخش بزرگی از وقت و انرژی آنها را نیز تلف می‌کند.

معضل ترافیک و سیاست‌های یک بام و دو هوا

معضل ترافیک از دغدغه‌های اصلی همه‌ی مدیران شهر عنوان می‌شود، اما سیاست‌ها و اقدام‌هایی که به حل آن کمک کند، اغلب در سایه‌ی سلیقه‌های سیاسی قرار می‌گیرد و گاهی فدای رقابت‌های جناحی و حتا شخصی می‌شود. گرچه محمد باقر قالیباف و محمود احمدی‌نژاد هر دو به جناح موسوم به اصولگرای حکومت تعلق دارند اختلاف میان این دو، تصمیم‌گیری در مورد طرح‌های بزرگ عمرانی را اغلب با مانع روبرو می‌کند و در مواردی به کندی روند اجرایی کارها و هدر رفتن وقت و سرمایه شهروندان می‌انجامد. محمود احمدی‌نژاد احداث منوریل را از راه حل‌های معضل ترافیک می‌داند و محمدباقر قالیباف مترو را ترجیح می‌دهد، شهردار تهران خطوط اتوبوس‌های پر سرعت را تدارک می‌بیند و دولت چندان با آن موافق نیست. شهرداری معتقد است ورود به محدوده‌ی طرح ترافیک باید گرانتر شود و آرم‌های جدید توزیع می‌کند و فرمانداری اعتبار آرم‌های سابق را تمدید می‌کند. این اختلاف‌ها چنان شهردار را عصبانی کرده که می‌گوید اداره‌ی شهر با سیاست‌های یک بام و دو هوا ممکن نیست.

منوریل یا مترو

ظاهرا همه، توسعه‌ی ناوگان حمل و نقل عمومی را یکی از مهمترین راه‌های حل معضل ترافیک می‌دانند. اما آنچه مورد توافق دولت و شهرداری نیست اولویت‌های این توسعه است. محمود احمدی‌نژاد چندی پیش گفته بود «همان قطاری كه می‌خواهیم دوبرابر خرج كنیم برود زیر زمین، یك برابر خرج می‌كنیم می‌آید روی هوا، زودتر هم ساخته می‌شود.» اخیرا شایعه شده بود که دولت گام‌های عملی در راه اجرای این پروژه برداشته و تعدادی واگن نیز از کشور مالزی خریده است. قالیباف مدعی است این طرح در شورا بررسی و تصویب نشده و از خرید واگن توسط دولت بی‌خبر است. او تاکید می‌کند اما بهتر آن است که دولت به جای خرید واگن برای منوریل به فکر واگن‌های قطار مترو تهران باشد. دولت با استدلال توجه به نیاز شهرهای کوچک، در لایحه‌ی حمل و نقل عمومی برای مترو سهمی ده درصدی در نظر گرفته بود. قالیباف روز یکشنبه با حضور در مجلس نمایندگان را قانع کرد این سهم را به سی درصد افزایش دهند. این اقدام گرچه شکست مرحله‌ای دولت محسوب می‌شود اما اختصاص بودجه‌ی لازم برای اجرای آن همچنان در اختیار دولت است. شهرداری در گذشته بارها دولت را متهم کرده که در پرداخت بودجه‌ی پیش بینی و تصویب شده تعلل می‌کند.

مدیریت شهری، تعارف و تبانی

یکی از معضلات مدیریت شهری به تعدد مراکز تصمیم‌گیری مربوط است. نهادهای مختلفی که در مورد سرنوشت برنامه‌های عمرانی شهر تصمیم می‌گیرند زیر مجموعه‌های دولت و شهرداری محسوب می‌شوند. علاوه بر اختلاف‌های رئیس دولت و شهردار، شورای شهر نیز از نمایندگان جناح‌ها و گرایش‌های مختلف تشکیل شده که هر یک بسته به وزن و نفوذ خود در تصمیم‌گیری‌ها دخالت دارند. تصمیم‌گیری‌هایی که در آن گاهی منافع مردم و شهر فدا می‌شود بدون آنکه مسئولی پاسخگوی آن باشد. این واقعیتی است که حتا یکی از تصمیم‌گیرندگان اصلی شهر نیز به آن اعتراف می‌کند. قالیباف شهردار تهران، سی‌ام مهرماه در همایش شاخص‌های شهری در مدیریت كلان‌شهرها می‌گوید «مشكلاتی در كشور داریم كه ناشی از تعارف و تبانی است، به طوری كه اول تعارف می‌كنیم و اشكالات را نادیده می‌گیریم و پس از بروز مشكل تبانی می‌كنیم و به همین دلیل هیچ وقت نمی‌توان مقصر را پیدا كرد.»

شهردار اصولگرای تهران سال پیش با رای چهار عضو اصلاح‌طلب شورای شهر که او را به کاندیداهای دیگر این پست ترجیح می‌دادند در سمت خود ابقا شد.