محیط زیست کم‌جان ایران در سال ۸۸

مردم مناطق مختلف ایران در سال ۸۸ شاهد جلو‌ه‌های مختلف خشکسالی، از خشکسالی شدید گرفته تا متوسط و خفیف، بودند.

محمد درویش، نویسند‌ه‌‌ی وبلاگ "مهار بیابان‌زایی"، سال ۸۸ را یکی از پرتنش‌ترین سال‌های ایران در حوزه‌ی محیط زیست می‌داند: «سال ۸۸ سالی بود که طبیعت‌، محیط زیست و منابع طبیعی ایران یکی از پرفشارترین سال‌های خود را سپری کرد. به دلیل اینکه همچنان خشکسالی در کشور غلبه داشت و میزان بارندگی‌ها همچنان در سطح کمتر از نرمال بود. به ویژه ما ریزش‌های جامد خیلی کمتری داشتیم، یعنی ریزش‌هایی به شکل برف و تگرگ».

وی می‌افزاید: «علاوه بر این معضل به دلیل مدیریت بسیار نابخردانه‌ای که در کشور همسایه‌ی غربی ما، عراق، در طول حداقل دو دهه‌ی گذشته حاکم بوده، متأسفانه ما شاهد خشک شدن تالاب‌های بسیار ارزشمند هورالعظیم، هورالحمار و هورالهویزه بودیم و کمترین اثر این بود که این تالاب‌ها به چشمه‌های تولید گرد و خاک تبدیل شدند و به طرز بی‌سابقه‌ای ما امسال با پدیده‌ی ریزگرد مواجه بودیم، توفان‌های گرد و خاک که ۱۸ استان کشور را درنوردید و همین دیروز هم (پنج‌شنبه، ۱۳ اسفند) باز مردم استان خوزستان نتوانستند از منازل خود بیرون بیایند، بخصوص در آبادان».

امروز سه‌شنبه، ۱۸ اسفند (۹ مارس)، خبرگزاری ایرنا اعلام کرد که میزان آلودگی هوای استان لرستان به دلیل وجود ذرات معلق در هوا به ۲۶ برابر حد استاندارد رسیده است. به گفته‌ی این خبرگزاری، لرستان در سال جاری بیش از ۱۰۰ روز هوای آلوده داشته و در خرم‌آباد نیز آلودگی هوا به بیش از ۱۰ برابر حد استاندارد رسیده است.

ریزگرد چیست؟

ریزگردها (Haze) توده‌هایی از ذرات جامد ریز به صورت غبار، دود و غیره هستند که در اتمسفر پخش شده و افق دید را محدود می‌کنند.

ریزگردها علاوه بر تأثیرات مخرب بر سلامتی، به ویژه بر دستگاه تنفسی انسان، باعث ایجاد اثرات سوء زیست‌محیطی مانند توفان‌های شدید و در موارد شدید نیز جلوگیری از تابش نور می‌شوند.

محمد درویش با اشاره به مشکل ریزگردها می‌افزاید: «این از معضلاتی بود که به دلیل فرایندهایی مثل سدسازی در کشورهای ترکیه و سوریه تشدید شد و باعث شد که برای اولین بار ایران در سطح معاون رئیس جمهور هیأتی برای بررسی همه‌جانبه‌ی این موضوع اعزام کند و تلاش شود تا در قالب یک پیمان منطقه‌ای با شرکت کشورهای ترکیه، سوریه و ایران و احتمالا کویت این مشکل به صورت پایدارتر و دقیق‌تر و علمی‌تری حل شود».

سال ۸۸، سال نیستی تالاب‌های ایران

سال ۸۸ از بدترین سال‌ها برای تالاب‌های ایران بود. به گفته‌ی محمد درویش: «ما در سال ۸۸ تالاب گاوخونی، تشک، بختگان، کم جان، پریشان‌، مهارلو و گندمان را از دست دادیم و بسیاری از دیگر تالاب‌هایمان با تنش‌های بسیار شدید مواجه شد، از جمله دریاچه‌ی ارومیه که روزانه حدود ۲ سانتی‌متر عمق خود را از دست می‌دهد. این دریاچه بیش از ۳۰۰ هزار هکتار از وسعت خود را از دست داده و به شدت می‌رویم به این سمت که یک بحران بسیار جدی، حتی بسیار بزرگ‌تر از بحران آرال را در شمال غرب کشور تجربه کنیم و اثرات نامیمون این بحران فقط به ایران محدود نمی‌شود. علاوه بر استان‌های اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی و کردستان و زنجان که بسیار از این معضل متأثر می‌شوند، کشورهای آذربایجان، ارمنستان، ترکیه و عراق نیز از پیامدهای نافرجام آن متأثر خواهند شد.

در سال ۸۸ چندین تالاب ارزشمند مثل تالاب حله در بوشهر یا تالاب گندمان برای روزها و هفته‌ها در آتش سوختند. جنگل‌های بسیاری را در ‌آتش از دست دادیم و تجاوزات به عرصه‌های منابع طبیعی همچنان ادامه داشت».

۱۵۰ هکتار از تالاب حله، واقع در استان بوشهر، در آبان ۸۸ سوخت، در حالی که یک ماه پیش از آن، یعنی مهر ماه، تالاب گندمان طعمه‌ی آتش شده بود. تالاب‌های ارومیه، هامون، بختگان و شادگان در شرایط بحرانی قرار دارند و وضعیت بقیه‌ی تالاب‌ها نیز ایده‌آل نیست.

بخشی‌نگری و نبود ملاحظات و ارزیابی‌های زیست‌محیطی در پروژه‌های عمرانی نه تنها موجودیت تالاب‌ها، بلکه حیات جنگل‌ها را نیز به خطر انداخته است.

محمد درویش، عضو هیأت علمی مؤسسه‌ی تحقیقات جنگل‌ها و مراتع، در این باره می‌گوید: «بیش از ۲۵ هزار هکتار از عرصه‌های جنگلی در اثر تجاوز انسانی از بین رفت و کاربری آن تغییر کرد و علاوه بر اینها تغییرات عمده‌ای هم در سطح مدیریت کلان منابع طبیعی و محیط زیست کشور اتفاق افتاد. وزرای جهاد کشاورزی و رئيس سازمان حفاظت محیط زیست تغییر کردند که اینها خودش نشان‌دهند‌ه‌ی عدم ثبات و مشکلاتی است که بعد از تغییر در کوتاه‌مدت برای منابع طبیعی و محیط زیست به وجود می‌آید».

سال ۸۸، سال تفویض کرسی ریاست سازمان محیط زیست

در شهریورماه ۱۳۸۸ محمود احمدی‌نژاد، رئيس‌جمهور ایران، طی حکمی محمدجواد محمدی‌زاده را به سمت معاون رئيس جمهور و ریاست سازمان حفاظت محیط زیست منصوب کرد.

محمدی‌زاده در حالی به ریاست این سازمان منصوب شد که بسیاری از کارشناسان محیط زیست گزینه‌های دیگر را مناسب‌تر می‌دانستند.

بسیاری از کارشناسان محیط زیست معتقدند که محمدی‌زاده‌، استاندار پیشین استان خراسان که در رشته‌ی بهداشت تحصیل کرده، هیچ‌گونه سوابق زیست‌محیطی ندارد و هیچ کدام از طرفداران محیط زیست او را پیش ازاین نمی‌شناخته‌اند.

محیط زیست ایران را در دنیا کم‌نظیر می‌خوانند و اصل ۵۰ قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز حفاظت از محیط زیست را وظیفه‌ی عمومی تلقی کرده است. با این همه سال ۸۸ سال ادامه‌ی حیات همه‌ی عواملی بود که کمر به قتل محیط زیست ایران بسته‌اند.

سال ۸۸ در حالی به پایان می‌رسد که نحوه‌ی مدیریت محیط زیست ایران هنوز بر همان پاشنه‌ی پیشین می‌چرخد ‌و کارشناسان و دوستداران محیط زیست در عبور از این سال به جای توشه‌ی امید، توبره‌ی هراس از دست دادن همان اندک‌سرمایه‌های طبیعی باقی‌مانده را بر دوش می‌کشند.

فریبا والیات

تحریریه: بابک بهمنش

برای شنیدن این گزارش می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.