مترو: خطری که آثار تاریخی اصفهان را تهدید می‌کند

چرا؟ چون بنا به اصرار تعداد اندکی از مسئولان پروژه‌ی متروی اصفهان، تونل این مترو به جای عبور از خیابان شمس‌آبادی، باید از خیابان چهارباغ عبور کند. در حالی‌که به گفته‌ی علیرضا روحانی، روزنامه‌نگار و فعال اجتماعی اصفهان، گردشگر خارجی نه به‌خاطر مترو،‌ بلکه به‌خاطر تماشای بناهای تاریخی اصفهان به این شهر می‌رود. به راستی چرا مسئولان اصرار بر نابودی جاذبه‌های گردشگری اصفهان دارند؟

به گفته‌ی یکی از اعضای شورای شهر اصفهان، تونل متروی این شهر تا نزدیکی خیابان عباس‌آباد رسیده است. یعنی حدود ۹۰ درصد از خیابان چهارباغ عباسی اصفهان حفاری شده و تا نزدیک سی و سه پل پیش ‌آمده است. این در حالی‌ست که مطابق دستور شعبه‌ی ۵ دادگستری اصفهان، عملیات حفر تونل در محور چهارباغ عباسی ممنوع بوده و شورای عالی ترافیک کشور نیز دستور داده که مترو باید از خیابان کناری، یعنی خیابان شهید شمس‌آبادی، عبور کند.

آثار ارزشمند در دو طرف خیابان چهارباغ، در پهنه‌ی گیتی یکتا هستند. کاخ هشت بهشت، بازراچه‌ی بلند، بنای باشکوه مدرسه‌ی چهارباغ و سی و سه ‌پل که قرن‌ها در برابر ناملایمات ایستادگی‌کرده‌اند، با عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ، در معرض خطر قرار خواهند گرفت.

نه تنها احداث ایستگاه‌ها و افزایش رفت و آمد، منظره‌ی خیابان چهارباغ را بر هم خواهد زد، بلکه لرزه‌های حاصل از حفر تونل و حرکت قطار در درازمدت، پیکره‌ی قدیمی بناهای تاریخی این خیابان را با خطر ویرانی و ترک‌خوردگی روبه‌رو خواهد ساخت. علیرضا روحانی، خبرنگار اصفهان، در این باره می‌گوید: «خیابان چهارباغ عباسی اصفهان تاریخچه‌ای نزدیک به هشتصد سال دارد و یکی از خیابان‌های بسیاری قدیمی جهان است. مدرسه‌ی ‌چهارباغ یکی از مهم‌ترین آثار معماری نه تنها ایران و اصفهان بکله جهان است که این مدرسه الان در معرض تهدید قرار گرفته. زمانی که مترو بخواهد از کنار یا زیر سی و سه پل رد شود، عملا این پل را هم تهدید خواهد کرد. غیر از مدرسه‌ی چهارباغ، بازار هنر اصفهان هم مهم است که آن هم متعلق به دوران صفوی است و عملا طرح عبور مترو از این محل، محور مینیاتوری اصفهان را مورد تهدید قرار می‌دهد».

آثار تاریخی زیرزمینی

برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند که در زیر زمین اصفهان هم آثاری مربوط به دوره‌های مختلف تاریخی وجود دارد. علیرضا روحانی در مورد این‌که ‌آیا عبور تونل از این منظر نیز قابل انتقاد است می‌‌گوید:« دقیقا، چون حتی ممکن است ما بر پایه یک سری مدارک و مستنداتی که در اختیار مسئولین میراث فرهنگی قرار دارد، در زیر زمین هم دارای آب‌نماهایی باشیم که متعلق به دوران صفوی است. حتی سال گذشته در حفر تونل مترو در خیابان چهارباغ بالای اصفهان هم، سردر یکی از با‌غ‌های صفوی و یکی از آب‌نماهای دوران صفوی کاملا تخریب شد و متاسفانه از بین رفت».

تغییرات پیاپی در تصمیم‌گیری‌ها

تأیید پروژه‌ی متروی اصفهان مربوط به سال ۱۳۷۹ است. طبق طرح اولیه، قرار بود بخشی از مترو از بافت تاریخی اصفهان و زیر خیابان چهارباغ عباسی بگذرد. طرح این مسئله باعث شد که سازمان میراث فرهنگی و برخی از کارشناسان، اعضای هیأت علمی و اساتید دانشگاه‌ها، تشکل‌ها و سازمان‌‌های غیر دولتی فعال میراث فرهنگی و محیط زیست به اعتراض برخیزند. آنها معتقد بودند که اجرای این پروژه، ‌باعث تخریب بافت تاریخی اصفهان و خیابان چهارباغ خواهد شد.

پس از آن شورای عالی ترافیک کشور نیز با این طرح به مخالفت برخاست. علی روحانی، روزنامه‌نگار و فعال اجتماعی اصفهان، در این مورد می‌گوید: «پی‌گیری این مسائل سبب تصویب مصوبه اسفندماه سال ۸۵ شورای عالی ترافیک کشور شد. در این مصوبه بر اساس نظر مشاور فرانسوی پروژه‌ی متروی اصفهان، شرکت سیسترا، اعلام شد که محور چهارباغ عباسی، آن قسمتی که مترو قرار است از خیابان عبور کند، باید تغییر جهت بدهد به سمت غرب این خیابان و باید از زیر خیابان شمس‌آبادی عبور کند. در این زمان، مسئولان متروی اصفهان موضع‌گیری‌هایی کردند که نسبتا نابه‌جا بود. پروژه به مسیر خود ادامه داد و این اعتراضات به حدی رسید که نزدیک به ۲ هزار نفر از شهروندان اصفهانی شکایتی را علیه مسئولین متروی اصفهان طرح کردند و وکالت آن را به دکتر دادخواه سپردند، این مسئله در دادگاه مطرح شد. حکم بر علیه مسئولین مترو و دستور توقف طرح مترو صادر شد».

پس از صدور حکم، طرح حدود یک سال مسکوت ماند. اما حدود دو ماه پیش، مسئولان تعبیر جدیدی از مصوبه‌ی شورای عالی ترافیک کردند و موضوع دوباره جان گرفت. به گفته‌ی علی روحانی: «حدود دو ماه پیش رئیس شورای شهر، آقای عباس حاج رسولی‌ها، اعلام کرد که ما بر اساس بررسی‌هایی که کردیم به تفسیر جدیدی رسیدیم که منظور از مصوبه‌ی شورای عالی ترافیک این نبوده که ما وارد خیابان شمس‌آبادی بشویم و منظور این بوده که ما به سمت خیابان شمس‌آبادی متمایل بشویم و ما از پیاد‌ه‌روی غربی خیابان چهارباغ این مسیر را ادامه می‌دهیم همین قضیه موجب شد که آتش زیر خاکستر دوباره شعله‌ور شود».

اوج‌گیری اعتراض‌ها

دوستداران میراث فرهنگی و محیط زیست، محافل دانشگاهی، کارشناسان، سازمان‌های غیر دولتی فعال در این عرصه و مردم اصفهان، بار دیگر به اعتراض برخاستند و شنبه‌ی گذشته (۲۰ مهر) ضمن تجمع در برابر دبیرخانه‌ی شورای شهر اصفهان بیانیه‌ا‌ی اعتراضی صادر کردند.

در این بیانیه، ‌ضمن اشاره به ضرورت نگهداری آثار ملی ایران و تأکید بر مسئولیت در برابر آیندگان آمده است: «ما شهروندان، نظر به ماده‌ی ۵۶۰ قانون مجازات اسلامی و ماده‌ی ۱۲۷ اعلامیه‌ی جهانی حقوق بشر و ماده‌ی ۱۵ میثاق اجتماعی‌، اقتصادی و فرهنگی آن که ایران نیز آن را پذیرفته و با توجه به زیر پا گذاشتن دستور قضایی، مبنی بر تعطیلی و توقف عملیات مترو در چهارباغ عباسی، تصمیم شورای شهر را برخلاف منافع عمومی و مصالح میراث فرهنگی می‌دانیم و خواستار برخورد قاطع و جدی مقامات مسئول با تصمیم شورا به ویژه ریاست آن هستیم.»

علیرضا روحانی در پاسخ به این سؤال که چرا مسئولان بر خلاف حکم دستگاه قضایی به اجرای پروژه ‌ادامه می‌دهند، می‌گوید: «این دقیقا سؤالی است که برای ما هم وجود دارد. شایعاتی هم در سطح شهر به وجود آمد که گویا یک سری حیف و میل‌های مالی در این پروژه صورت گرفته است. چون پروژه‌ی کلانی است و با پشتوانه‌ی قوی مالی جلو آمده، به طوری‌که خود آقای حاج رسولی‌ها اعلام کردند که ۲۰ درصد از پروژه‌ی خط شمالی‌ـ جنوبی باقی مانده که برای این ۲۰ درصد ۳۰۰ میلیارد تومان ما تقاضای بودجه کردیم. یعنی مشخص است که این پروژه بسیار کلان و هزینه‌بر بوده و حالا شایعاتی مطرح شده که گویا حیف و میل‌هائی شده که به خاطر سرپوش گذاشتن بر این حیف و میل‌ها، این‌ها دارند، تأکید می‌کنند بر عبور تونل از چهارباغ. در صورتی که بارها هم از خود مسئولین خواسته شده که ریز هزینه‌های مالی خودشان را شفاف در اختیار رسانه‌ها قرار بدهند که اگر مسئله‌ای هست حداقل مرتفع شود و این شایعات هم به نوعی برطرف شود».

مترو، غیرضروری؟

متروی اصفهان بین ۵ تا ۱۰ درصد مسافرت‌های شهری را پوشش می‌دهد. برخی از کارشناسان بر این عقیده‌اند که اصفهان نیازی به مترو ندارد و می‌توان مشکل رفت و آمد را با استفاده از افزایش اتوبوس‌های گازسوز و خطوط سریع‌‌السیر نیز حل کرد. آنها بر این نظرند که در موضوع توسعه‌ی عمرانی شهری‌، باید بر توسعه‌ی پایدار تأکید کرد، به طوری‌که بافت تاریخی و میراث فرهنگی ایران قربانی نشود. به گفته‌‌ی علیرضا روحانی، فعال اجتماعی: «اصفهان به خاطر آثار تاریخی‌اش اصفهان است. اگر اصفهان، امروز یکی از اولین نقاط ورود توریست و گردشگر خارجی به ایران است به خاطر همین آثار تاریخی است. گردشگر خارجی نمی‌آید اصفهان، به خاطر این‌که متروی آن را ببیند، می‌آید که خیابان چهارباغ، سی و سه پل، پل خاجو، میدان نقش جهان و مدرسه‌ی چهارباغ را ببیند. اگر بخواهد مترو را ببیند که خودش در کشور اروپایی بهترین نوع مترو را سوار می‌شود».