لایپزیگ؛ میزبان جشنواره یوهان سباستین باخ

سالها کسی نمی‌دانست که پیکر یوهان سباستین باخ کجا به خاک سپرده شده است. پس از سالها تجسس و تحقیق سرانجام گور او پیدا شد و صحت آن نیز مورد تایید قرار گرفت. اندازه و شکل جمجمه باخ الگوی تندیسی قرار گرفت که ساخت آن در سال ۱۹۰۸ به انجام رسید. اینک تندیس باخ، پرصلابت و استوار، برابر در ورودی گورستان توماس‌کیرش در شهر لایپزیگ ایستاده است.

در سال ۲۰۰۸ با استفاده از فن‌آوری‌های رایانه و با به کارگیری روش‌های علمی مختلف کوشش شد تا برای نمایشگاهی در "خانه باخ" آیزناخ، چهره این موسیقی دان نامی بازسازی شود. عکس بالا شاید بی شباهت به چهره او نباشد. اما پی بردن به چهره واقعی باخ امری محال می‌ماند.

در تورینگن نام "باخ" مترادف "موسیقی دان" است. این خانواده بزرگ پرجمعیت در سرتاسر ایالت تورینگن حضور داشتند؛ از ارفورت و وایمار گرفته تا آرنشتاد و آیزناخ، شهری که یوهان سباستین باخ در سال ۱۶۸۵ در آن به دنیا آمد. بعدها باخ از ۵۳ عضو خانواده خود فهرستی تهیه کرد که بیشتر آنان به عنوان موسیقی دان در کلیسا و یا در دربار مشغول به کار بودند. نواختن موسیقی در جشن‌های خانوادگی نیز از دلمشغولی‌های آنان بود.

یوهان سباستین نوجوان پیش از ده سالگی پدر و مادر خود را از دست داد. باخ نزد برادر ۱۸ ساله‌اش، یوهان کریستوف رفت، در خانه او زندگی کرد و آموزش دید. کسی کمتر از دوران جوانی او آگاه است، جز آنکه کشش و عطشی غریب به موسیقی داشت. می‌گویند روزی باخ شیوه نواختن موسیقیدان دیگری را با الفاظ نامناسب به نقد کشید. جدل میان آن دو چنان بالا گرفت که نزدیک بود کار به دوئل بکشد.

امروزه به لطف تلفن همراه و اینترنت به راحتی می‌توان همه جا به موسیقی گوش سپرد. اما وقتی باخ جوان می‌خواست موسیقی گوش دهد، می‌بایست ۳۳۰ کیلومتر را پیاده طی کند. در کلیسای مارین لوبک کنسرت شبانه که اهمیت ویژه‌ای دارد، به نوازندگی دیتریش بوکسته هوده اجرا می‌شد. باخ از دو ارگ نواز معروف بسیار متاثر بود: دیتریش بوکسته هوده، ارگ نواز و آهنگساز آلمانی ـ دانمارکی تبار و آدام راینکن، همتایش در هامبورگ.

باخ با ۲۳ سال سن مقام رهبری ارکستر دربار وایمار را پذیرفت. او در طی ۹ سال سکونت در وایمار نخستین قطعات موسیقی آوازی خود را به نگارش درآورد. باخ در سال ۱۷۱۷ از چنان موقعیت برتری برخوردار شده بود که وایمار به هیچ وجه نمی خواست او را از دست بدهد. تاجایی که باخ به دلیل پافشاری بر رفتن خود و نافرمانی از خواست دربار، به یک ماه حبس محکوم شد.

نخستین سال‌های رهبری ارکستر دربار کوتن، شادترین دوران زندگی باخ بود. رابطه دوستانه او با شاهزاده لئوپولد که از دوستداران جدی موسیقی بود و همچنین تجهیزات مفصل ارکستر دربار کوتن سبب شد تا باخ بهترین آثار موسیقی بی کلام خود را بیآفریند. پس از ازدواج لئوپولد با زنی که چندان علاقه‌ای به موسیقی نداشت، شرایط کار نیز سخت‌تر شد و باخ ناچار برای شغل دیگری اقدام کرد.

لایپزیک امروز به باخ افتخار می‌کند؛ افتخاری که باخ در دوران حیاتش از آن بی‌بهره ماند. سومین شغلی که باخ انتخاب کرد، رهبری گروه کر پسران کلیسای سنت توماس لایپزیک بود. او مسئول بود هر هفته یک قطعه موسیقی آوازی جدید بسازد و به اجرا درآورد. پس از چند سال باخ مدام با مقامات کلیسا و شهرداری درگیر بود. تا جایی که او تلاش کرد در دانتسیگ و درسدن شغلی برای خود دست و پا کند؛ تلاشی که بی نتیجه ماند.

باخ از دو همسر خود ۲۰ فرزند داشت که تنها ۹ تن از آنان زنده ماندند. از میان آنان نیز تنها چهار پسرش در حرفه نوازندگی به شهرت رسیدند. باخ به شدت در پی آن بود که این سنت در خانواده‌اش ادامه یابد. این سنت ادامه نیافت و با پسرانش به پایان رسید. نسل بعدی خانواده باخ از حضور چهره یک نوازنده در میان خود بی بهره ماند.

باخ به عنوان مردی عیال وار تنها نان آور خانواده خود بود. به این دلیل نیز از بالابودن هزینه‌های بالای زندگی در لایپزیک بسیار شاکی بود. او حتی از هوای سالم شکایت داشت، چون از میزان مرگ و میر انسان‌ها می‌کاست. وقتی بندرت انسانی بمیرد، بندرت نیز مراسم خاکسپاری برگزار می شود. باخ از طریق مراسم خاکسپاری، با اجرای موسیقی غریب و نادری که همان لحظه در ذهنش جان می گرفت، درآمد ناچیزی کسب می کرد.

دانش آموزان شلوغ‌ و شیطان، تنش با مقامات بالاتر، وظایف آزاردهنده و قدرنشناسی، زندگی برای رهبر گروه کر توماس را مشکل کرده بود. یوهان سباستین باخ اغلب اوقات برای رفع خستگی به قهوه خانه تسیرمن می‌رفت و با دوستان و دانشجویان کالج موسیقی لایپزیک به نواختن موسیقی مشغول می‌شد.

تنها یک پرتره از یوهان سباستین باخ وجود دارد که می توان به عنوان مستندی تاریخی از آن نام برد و آن پرتره ای است که الیاس گوتلوب هاوسمان، نقاش لاپیزیکی، در سال ۱۷۴۸ به تصویر کشیده است. این نقاشی بیش از ۶۰ سال به دیوار اتاق پذیرایی ویلیام شایده آویخته بود. او کارشناس موسیقی و مورخ و همچنین از حامیان مالی هنرمندان بود که در پرینستون نیو جرسی آمریکا زندگی می‌کرد.

باخ بسیاری از آثار موسیقی خود را با سه حرف "S.D.G."امضا کرده است. این امضا، Soli Deo Gloria یا "خدا منزه است"، حتی شامل قطعه‌هایی بود که باخ قصد نداشت برای کلیسا اجرایشان کند. همین مسئله عمق دینداری باخ را نشان می‌دهد. حتی تلاش پیوسته او برای رسیدن به کمال مطلوب درموسیقی ناب نیز، حکایت از ایمان او دارد.

به مناسب ۳۳۴مین سالگرد تولد یوهان سباستین باخ، گوگل این لوگو را (عکس بالا) در جست و جوگر خود قرار داد. این لوگو کاربران را به تعامل دعوت می کند: شما در قدم بعدی می‌توانید ملودی خود را بسازید و بنوازید. پس از تجزیه و تحلیل صدها قطعه موسیقی باخ توسط کامپیوتر، کاربران می‌توانند با همراهی چند صدایی قطعه‌های موسیقی، ملودی خود را به سبک باخ بسازند.