"قهوه تلخ" در آیینه‌ی وبلاگ‌ها: «زیتون بزن!»
۱۳۸۹ آذر ۸, دوشنبه
وقتی صحبت از طنز و برنامه تلویزیونی کمدی به میان می‌آید، مهران مدیری نام آشنایی برای مخاطب فارسی‌زبان است. مجموعه‌ی طنز "نوروز ۷۲" به کارگردانی داریوش کاردان، جایی بود که او و تعدادی دیگر از بازیگران مطرح طنز فعلی، برای اولین‌بار درخشیدند و گل کردند و نوع تازه‌ای از مجموعه‌های طنز را به مخاطب شناساندند. مهران مدیری یک سال بعد، در سال ۱۳۷۳، مجموعه‌ی پرطرفدار "ساعت خوش" را کارگردانی کرد که می‌توان گفت به یکی از محبوب‌ترین مجموعه‌های طنز تلویزیونی تا آن زمان تبدیل شد.
پس از آن نیز مدیری، کارگردانی بسیاری از مجموعه‌ها و سریال‌های طنز تلویزیونی پرمخاطب آن سال‌ها، از جمله "پاورچین"، "نقطه‌چین"، "شب‌های برره" و "مرد هزارچهره" را انجام داد و در همه این سریال‌ها، خود به عنوان بازیگر نیز ایفای نقش کرد.
"قهوه تلخ" و اخبار اکران ضد و نقیض
اوایل تابستان ۱۳۸۸، زمزمه‌هایی شنیده شد که قرار است مهران مدیری سریال طنز تاریخی را آماده کند که پرهزینه‌ترین کار تلویزیونی او محسوب خواهد شد. در مردادماه آن سال، هاشم رضایت، قائم مقام مدیر شبکه ۳ صداوسیما، اعلام کرد که این سریال با عنوان "قهوه تلخ" در نود قسمت برای پخش از این شبکه از اوایل پاییز آماده می‌شود.
اما نزیک به ده ماه بعد، مهران مدیری در نشستی در "حوزه هنری" اعلام کرد که وضعیت پخش سریال تازه‌اش از تلویزیون هیچ معلوم نیست. چند روز بعد بالاخره مرتضی میرباقری، معاون شبکه ۳ سیما اعلام کرد که سریال "قهوه تلخ" به کارگردانی مهران مدیری به سفارش صداوسیما ساخته نشده است و هیچ احتمالی برای پخش این کار از تلویزیون وجود ندارد. عزت‌الله ضرغامی، مدیر سازمان صدا و سیما، نیز گفت که « قهوه تلخ را ما نساخته‌ایم و این سریال مورد تایید ما نیست».
مهران مدیری و تهیه‌کنندگان سریال "قهوه تلخ" تصمیم گرفتند این سریال را در شبکه نمایش خانگی توزیع و پخش کنند. تبلیغات گسترده‌ای صورت گرفت تا مردم سی‌دی‌های این مجموعه را از سوپرمارکت‌های محل تهیه کنند و در پلاتو اولین قسمت سریال نیز، خود مهران مدیری در گپی دوستانه با مخاطبان، از آنها خواهش کرد که از کپی غیرقانونی این سریال خودداری کنند و نسخه‌های کپی‌شده را هم خریداری نکنند.
سریال "قهوه تلخ" خیلی زود گل کرد و حالا روز به روز به تعداد بینندگانش اضافه می‌شود. سری زدیم به وبلاگ‌شهر فارسی تا ببینیم واکنش‌های وبلاگ‌نویس‌های ایرانی درباره این سریال پربیننده این روزها چیست.
«جان من کپی نکنید!»
یکی از مواردی که نام "قهوه تلخ" را ماندگار خواهد کرد این است که برای اولین‌بار در ایران که قانون کپی‌رایت را امضا نکرده و به رسمیت نمی‌شناسد، مردم به مساله کپی‌رایت در سطح وسیعی توجه نشان داده‌اند و سی‌دی‌های این مجموعه را می‌خرند و برای حق مولف احترام قایل شده‌اند. نویسنده وبلاگ "بلاگ‌نوشت" در مطلبی با عنوان «جان من سریال"قهوه تلخ" را کپی نکنید!» نوشته است: «اکثریت مردم ما عادت کرده‌اند سریال را به صورت رایگان از تلویزیون ببینند. اگر هم قرار باشد مجموعه‌ای در فروشگاه‌ها به فروش برسد، قبل از آن یا از تلویزیون پخش شده یا در سینما اکران شده است. اما حالا مهران مدیری از ما می‌خواهد برای دیدن قهوه تلخ، هفته‌ای یک‌بار دست به جیب بشویم و سی‌دی‌اش را بخریم. به نظر من این پرسروصداترین و گسترده‌ترین تلاش این چنینی است و می‌توان این کار را یک افق جدید در میان رسانه‌های موجود دانست.»
نویسنده وبلاگ "بلاگ‌نوشت" که لوگویی در حمایت از حق کپی‌رایت این سریال نیز طراحی کرده است که رویش جمله‌ی «جان من کپی نکنید!» نقش بسته است، در مطلب خود می‌نویسد: «سریالی که ما در عرض چنددقیقه یک قسمتش را می‌بینیم، حاصل ماه‌ها تلاش عده‌ای آدم است که در بستری از میلیون‌ها تومان هزینه تولید می‌گردد. این آدم‌ها هم مثل همه ما نیازمند کسب درآمد هستند تا بتوانند امرار معاش کنند. یک عده آدم منتظرند تا هزینه‌های تلاششان را برای تولید یک محصول فرهنگی از رعایت کردن‌های ما جبران کنند. پس اگر دوست داریم سریال قهوه تلخ را ببینیم، باید بدانیم که این بار سهم بیت‌المال به آن تعلق نمی‌گیرد و باید خودمان دست به جیب شویم.»
سوتی تاریخی مجموعه‌ی "قهوه تلخ"
در پلاتو اولین قسمت سریال "قهوه تلخ"، مهران مدیری در گپ کوتاهی با مخاطب، چندبار تاکید می‌کند که این فقط یک سریال طنز نیست و یک مجموعه‌ی طنز "تاریخی" است و اهمیت تاریخی هم دارد. نویسنده وبلاگ "وبلاگ شخصی محمد مرادی" در مطلبی در نقد "قهوه تلخ" می‌نویسد: «لباس‌های مردان و زنان سریال قهوه تلخ اگر کمی از تاریخ بدانید و فیلم‌های ساخته‌شده از زمان قاجار را ببینید، می‌فهمید که بعله! طراحان لباس یا خود جناب مدیری کمی به خودشان زحمت نداده‌اند در مورد البسه ۲۰۰ سال پیش که دوران بعد زندیه و قبل از قاجار می‌شود تحقیق کنند و ببینند مردم فلاکت‌زده آن دوران ایران چی می‌پوشیده‌اند و پادشاهان چپاول‌گر ما چطور ظاهر می‌شده‌اند.»
اهمیت نقش رسانه‌ای مردم
چندسالی است که مهران مدیری علاوه بر بازیگری و کارگردانی، گاه ترانه هم می‌خواند. او که در انتخاب ترانه‌های سریال‌های خود به آثار سنتی و قدیمی ایرانی علاقه دارد، برای ترانه تیتراژ سریال "قهوه تلخ" نیز، تصنیف "امشب شب مهتابه" از سروده‌های علی‌اکبر شیدا را بازخوانی کرده است.
نویسنده وبلاگ "لحظه‌هایی که می‌گذرند" در وبلاگ خود مطلبی با تیتر «ماجرای قهوه تلخ و مردمی که رسانه‌اند» نوشته است و در بخشی از مطلب خاطره‌ای را شرح می‌دهد: «برای خرید به فروشگاه سر خیابان رفتم. یک پسربچه چهار، پنج ساله‌ای مرتب تکرار می‌کرد که بستنی منو ندادی و جلو پیشخوان ایستاده بود. مغازه‌دار با لحنی پدروار گفت الان میام و بستنی شما را هم می‌دم. من مشغول برداشتن یک مایع ظرف‌شویی بودم که متوجه صدای بچه شدم که ریز ریز می‌خواند: امشب، شب مهتابه... انگار که به برق فشار قوی وصل شده باشم با تعجب از خودم پرسیدم بچه‌های این دوره و زمانه مرضیه می‌خوانند؟ مغازه‌دار متوجه تعجب من شد و گفت می‌بینی خانم؟ این آهنگ سریال قهوه تلخه، در روز هر کی که چنددقیقه تو مغازه‌ام می‌ایسته اینو می‌خونه.»
نویسنده این وبلاگ در ادامه مطلب خود با اشاره به تاثیر رسانه می‌گوید: «ایمان آوردم به نقش رسانه‌ای مردم در موفقیت یک جریان. چه هنری و چه غیرهنری...»
صدا و سیمایی که از سوپرمارکت‌ها شکست می‌خورد
عده‌ای از کارشناسان بزرگ‌ترین ضرر مالی پخش این سریال از شبکه نمایش خانگی را متوجه صدا و سیما می‌دانند. سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران که خود در ابتدا مشوق ساخت این سریال بود، به دلیل محافظه‌کاری‌های حاکم بر این سازمان، از پخش این سریال جلوگیری کرد و حالا "قهوه تلخ" هر هفته میلیون‌ها تومان سود از فروش سی‌دی‌های قسمت‌های تازه مجموعه در شبکه سوپرمارکت‌های کشور به دست می‌آورد.
کیوان کثیریان در وبلاگ خود در این‌باره می‌نویسد: «تلویزیون باید از برج عاج پایین بیاید و برای اینکه بیش از این دچار ریزش مخاطب نشود، هزینه کند و بعضی خط قرمزهای بی‌منطقش را کنار بگذارد. تلویزیزن باید یاد بگیرد به قواعد بازار آزاد و آگهی‌ها تن دهد و این اتفاق به زودی خواهد افتاد. اگر ماجرای «قلب یخی» و «قهوه تلخ» به موفقیت بینجامد، راه تازه‌ای برای تولیدکنندگان فرهنگی گشوده خواهد شد و هنرمندان یاد می‌گیرند بدون تکیه بر تلویزیون و سرمایه‌ی بی‌حسابش، حیات فرهنگی اثرشان را تضمین کنند.»
گفته می‌شود مجموعه "قهوه تلخ" تنها در روز اول ارائه در شبکه نمایش خانگی، نیم میلیون نسخه فروش داشته است. این رقم روز به روز بیشتر می‌شود و گویا مهران مدیری و تیم‌اش که روزی پیشگام ارائه نوعی متفاوت از طنز در تلویزیون بودند، حالا هم پیشگام به‌هم ریختن قواعد دیرینه‌ی حاکم بر توزیع سریال در ایران شده‌اند.
فرناز سیفی
تحریریه: فرید وحیدی