فیلسوفی که به دریا رفت و برنگشت
۱۳۹۸ تیر ۲۹, شنبه
اگنس هلر از شاگردان و چهره‌های اصلی حلقه فیلسوفان نزدیک به جرج لوکاچ بود که گروه اندیشمندان معروف به مکتب بوداپست را تشکیل می‌دادند. تلاش آنها این بود که درک و دریافتی تازه از مارکسیسم به دست دهند و آن را از زیر بختک روایت‌های حاکم در کشورهای کمونیستی دربیاورند.
هلر سال ۱۹۲۹ در بوداپست در خانواده‌ای یهودی زاده شد. او سال ۱۹۴۴، یک سال پیش از پایان جنگ جهانی دوم، شاهد آن بود که پدرش را به اردوگاه آشویتس بردند و هلاک کردند. خود و مادرش به سختی توانستند از چنگ رژیم متحد نازی‌ها در مجارستان جان سالم به در برند و مدت‌ها در خفا بودند. بعد از جنگ به خواندن فیزیک و شیمی در دانشگاه روی آورد، ولی یک بار که پای صحبت جرج لوکاچ، فیلسوف معروف مجار، نشست به فلسفه دل بست و شاگرد او شد. پیش او دکترای فلسفه گرفت و دستیارش شد.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
سرکوب قیام بوداپست توسط قوای پیمان ورشو در سال ۱۹۵۶ که روی داد هلر بیش از پیش نسبت به مشروعیت و کارکرد اردوگاه شرق دچار تردید و انتقاد شد و به جرگه ناراضیان پیوست. در ادامه، نقد رژیم کمونیستی او را در جرگه "مرتدان" قرار داد و اخراجش از دانشگاه بوداپست را رقم زد.
هلر توانست سال ۱۹۷۷ از مجارستان خارج شود و به استرالیا برود و از آن به بعد به صورتی فعال در زمینه فلسفه تاریخ، اخلاق و تئوری‌های مدرنیته کار کند. سپس به نیویورک رفت و استاد کرسی هانا آرنت در مدرسه تحقیقات اجتماعی نیویورک شد و به تدریس "اخلاق کانت" و "فلسفه میشل فوکو" پرداخت. حالا دیگر از ارائه روایتی جدیدتر از مارکسیسم فراتر رفته بود و در عین تاکید بر فردیت و مسئولیت و جسارت فردی، جامعه مدنی قدرت یافته و ایده دمکراسی رادیکال را دنبال می‌کرد. او گفته است: «ترس بدترین انگیزه آدمی در عمل است و بدترین بلاها هم از ترس بر سر انسان می‌آید.»
پس از برچیده شدن رژیم کمونیستی در مجارستان در سال ۱۹۸۹، هلر میان نیویورک و بوداپست در رفت و آمد بود و از ناظران و منتقدان روندهای سیاسی در کشورش بود. او سال ۲۰۱۰ با به قدرت رسیدن ویکتور اوربان در مجارستان، نگرانی خود را پنهان نکرد و آشکارا گفت: «اوربان تیپ پدرسالاری است که مایل است به جای ما هم فکر کند و هم تصمیم بگیرد. بعدتر هم حتما خواهد گفت که ما چگونه باید فکر کنیم و چه بکنیم و چه نکنیم.»
از کتاب‌های هلر می‌توان از "کمدی جاوید"، "شکسپیر به عنوان فیلسوف تاریخ"، "نظریه مدرنیته"، "فراسوی عدالت"، "تئوری تاریخ"، "تئوری نیاز از نگاه مارکس"، "آیا دموکراسی نجات پیدا خواهد کرد؟" نام برد.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
از هلر آثاری همچون "فلسفه اجتماعی" و تعداد زیادی مقاله هم به فارسی ترجمه شده‌اند. او سال ۱۳۸۴ سفری هم به ایران داشت و در خانه هنرمندان دو سخنرانی با عناوین "شکسپیر در تاریخ" و "گذار به دموکراسی در اروپای شرقی" ایراد کرد که با استقبال گسترده‌ای روبرو شد.
هلر روز جمعه ۱۹ ژوئیه (۲۸ تیر) در زادگاهش در مجارستان در سن ۹۰ سالگی در دریای محل به شنا رفت، ولی دیگر برنگشت.