فعالیت سیاسی و روزنامه‌نگاری از راه دور
۱۳۸۹ اردیبهشت ۳۱, جمعه
رخدادهای پس از انتخابات ریاست جمهوری دهم شرایط جامعه ایران را دستخوش تغییرات زیادی کرد. در این میان روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی متحمل مشکلات و تنگناهای بسیاری شدند. این موجب شد بسیاری از این فعالان از ایران خارج شوند. در حالی که در درون کشور تهدید و احضار این فعالان همچنان ادامه دارد.
سازمان گزارشگران بدون مرز در گزارش خود درباره ایران می‌گوید: «وضعیت آزادی مطبوعات و روزنامه‌نگاران در ایران هر روز بدتر می‌شود. روزنامه‌نگارانی که هنوز در ایران مانده‌اند به شکل دائمی از سوی نهادهای امنیتی از جمله سپاه پاسداران تهدید و احضار می‌شوند. هم‌زمان صدور محکومیت‌های سنگین علیه روزنامه‌نگاران زندانی ادامه دارد.»
این سازمان ضمن اینکه ایران را بزرگترین زندان روزنامه‌نگاران در خاورمیانه خوانده از وضعیت پناهجویان ایرانی در کشورهای دیگر نیز ابراز نگرانی کرده است.
اما این پرسش مطرح است که این مهاجرت گسترده چه آثار و تبعاتی برای فضای سیاسی و رسانه‌ای در ایران در پی خواهد داشت. این نگرانی وجود دارد که این مهاجرت و فرار گسترده فعالان سیاسی، مدنی و رسانه‌ای، فضای ایران را بیش از پیش دچار سکون و خفقان کند.
به باور کارشناسان، این فعالیت در فضای خارج از ایران شرایط و مختصات جدید را ایجاد می‌کند. در این فضای جدید این احتمال وجود دارد که فعالان سیاسی و رسانه‌ای کارایی پیشین را نداشته باشند و با گذر زمان ارتباطشان با فضای داخل قطع و در تحلیل شرایط دچار اشتباه شوند.
در ادامه مصاحبه ای انجام داده‌ایم با فرشته قاضی، روزنامه نگار ساکن آمریکا که چند سالی است به علت فشارهای امنیتی و قضایی ایران را ترک نموده است.
· مصاحبه با فرشته قاضی
دویچه وله: روند خروج روزنامه‌نگاران و فعالان سیاسی پس از انتخابات ایران به یکی از بزرگترین مهاجرت‌های سیاسی چند دهه‌ی اخیر تبدیل شده است. به نحوی که بسیاری این موج خروج را با اتفاقات پس از انقلاب ۱۳۵۷ مقایسه می‌کنند. ارزیابی شما به عنوان یک روزنامه‌نگار از این شرایط چیست؟
فرشته قاضی
: در واقع بعد از انقلاب بسیاری از اعضا و هواداران گروه‌های سیاسی و منتقدان و دگراندیشان، به خاطر فضای رادیکال و ناامنی که حاکم شده بود، مجبور شدند به مرور ایران را ترک کنند. چون از همان ابتدا تسویه حساب با دگراندیشان شروع شد.می‌شود گفت موج عظیمی از مهاجرت فعالان و شهروندان عادی به خارج از کشور هم در آن مقطع شکل گرفت. هرچند که سالهای اولیه‌ی بعد از انقلاب این مسأله خیلی پررنگ بود، اما در سه دهه‌ی عمر جمهوری اسلامی این مسأله کم و بیش ادامه داشت.
اما با شروع دوران اصلاحات تا حدودی این قضیه کم‌رنگ‌تر شد. در این دوران بعد از توقیف فله‌ای مطبوعات و بازداشت روزنامه‌نگاران می‌توان گفت بیشتر کسانی که از ایران خارج می‌شدند، به نسبت زیادی روزنامه‌نگارانی بودند که تحت فشار قرار می‌گرفتند، بیکار و یا دچار مشکلات امنیتی می‌شدند.
اما بعد از انتخابات ریاست جمهوری اخیر، یعنی از ۲۲ خرداد سال گذشته به این سو، در واقع ما شاهد موج عظیمی از مهاجرت فعالان سیاسی‌ـ مدنی و روزنامه‌نگاران هستیم. به خاطر سرکوب بی‌سابقه‌ای که در همه‌ی حوزه‌ها شکل گرفته است، هزاران نفر بازداشت شدند، بیش از ۱۰۰ نفر کشته شدند و در عین حال باز این روند مثل روند اوایل انقلاب شامل مردم عادی نیز شده است.
برخی کارشناسان معتقدند این خروج نخبگان و فعالان فضای سیاسی ایران را با خلاء روبه‌رو می‌کند. تأثیر مهاجرت را بر شرایط ایران چه طور می‌بینید؟
ایران در سه دهه‌ی اخیر تبدیل به کشوری شده که نیروهای تحصیل‌کرده و متخصص را تولید می‌کند، اما بهره‌برداری از این نیروها در کشورهای دیگر صورت می‌گیرد.
یعنی می‌خواهم بگویم افرادی که از کشور خارج می‌شوند، عمدتا از نیروهای تحصیل‌کرده و متخصص و با تجربه در حوزه‌های خودشان هستند. سالها طول کشیده است تا این افراد تربیت شوند، کسب تجربه کنند و به هرحال به سطح خاصی از فعالیت برسند، که به خاطر عدم وجود فضای امن در داخل و عدم امکان فعالیت آزادانه این افراد ناچار شدند ایران را ترک کنند.
باید گفت که این مسأله خالی کردن جامعه از این افراد، فقط خاص حکومت‌های استبدادی است که جمهوری اسلامی نیز یکی از این حکومت‌ها است، حکومتی که تحمل هیچ گونه فعالیت انتقادی را ندارد و با فشار و با دست خودش سرمایه‌ی انسانی ایران را از سرزمین‌شان اخراج می‌کند.
خروج این سرمایه‌های انسانی و نیروهای متخصص و آگاه جامعه هم می‌تواند اثرات مخربی در همه‌ی حوزه‌ها داشته‌باشد. در عین حال نیز فضایی ناامن و ناخوشایند را برای سایر کسانی که در داخل ایران فعالیت می‌کنند ایجاد می‌کند. به طوری که همه احساس می‌کنند که این سرنوشتی است که شاید در کمین همه آنهاست.
ممکن است فعالین سیاسی و روزنامه‌نگارانی که کشور را ترک کرده‌اند، در شرایط تازه نتوانند تحلیل‌های نزدیک به واقعیت شرایط ایران را بازتولید کنند. این مشکل به نظر شما تا چه حد توانایی مهاجران سیاسی را کاهش می‌دهد؟
اولین پیامدی که خروج یک فعال سیاسی یا یک روزنامه‌نگار از کشور می‌تواند برایش به همراه آورد، این است که در هر صورت خواسته یا ناخواسته ارتباطش با رویدادها و حوادث از حالت عینی به فاز مجازی منتقل می‌شود.
هرچند امروزه بخصوص سایت‌ها و شبکه‌های اجتماعی به شکل قدرتمند و لحظه‌ای رویدادهای ایران را پوشش می‌دهند، اما محدودیت‌های بسیاری برای فعالین سیاسی و روزنامه‌نگارانی که در داخل کشور نیستند بوجود می‌آورد و کار خیلی سخت‌تر می‌شود. مثلاً «من» نوعی روزنامه‌نگار در داخل ایران راحت‌تر می‌توانم تصاویر دقیق‌تری از رویدادهای پیرامونم ارائه کنم، تا این که هزاران کیلومتر دورتر از کشور بخواهم چنین کاری را انجام دهم.
نکته‌ی دیگر این است که این افرادی که از ایران خارج می‌شوند، ماهها و گاهی سالها از زندگی عادی محروم می‌شوند و شروع یک زندگی جدید، سختی‌ها و مشکلات زیادی را برایشان بوجود می‌آورد و شاید منجر به دور شدن از خبرها و وضعیت ایران شود.
این اتفاق بارها و در مورد خیلی از افراد افتاده، حالا علاوه براین که فضا در خارج از کشور طوری است که تا حدودی ادبیات فعالان سیاسی و مطبوعاتی هم عوض می‌شود. البته باید این را نیز بگویم که صرفاً نمی‌تواند جنبه‌ی منفی داشته باشد، ولی یک تغییر هست. یعنی کار در یک فضای آزاد قطعاً قواعدش با فعالیت در فضای ناامنی مثل ایران خیلی فرق می‌کند. و این در مواردی منجر به تغییر شیوه‌ی کار و دربرخی موارد رادیکال‌تر شدن این افراد می‌شود . همچنین شاید بشود گفت که در بسیاری موارد منجر به کم شدن اثرگذاری فعالان می‌شود و این شاید مهم‌ترین پیامد است.
البته این مسأله به صورت مطلق و صددرصد نیست. به خاطر این که خیلی از فعالینی که از ایران خارج شده‌اند، الان نقش گزارش‌دهی و اطلاع‌رسانی در سطح افکارعمومی جهانی را به عهده گرفته‌اند. در حالی که در داخل ایران به خاطر فضای وحشتناک امنیتی و سرکوب و سانسوری که وجود دارد، هیچ کاری نمی‌توانستند انجام دهند.
مصاحبه‌گر: مهدی محسنی
تحریریه: بهمن مهرداد