غرفه‌های ناشران دولتی و مستقل ایران در نمایشگاه بین‌المللی کتاب فرانکفورت
۱۳۸۶ مهر ۲۵, چهارشنبه
غرفه‌های ناشران دولتی ایران و ناشران مستقل ایرانی در بخش ۳ (برای کتابهای کودکان و نوجوانان) و بخش ۵ مستقر بودند.
غرفهی دولتی جمهوری اسلامی
غرفهای نسبتا بزرگ با عنوان "خانه‌ی کتاب" در سالن همکف بخش ۵ نمایشگاه دایر است. این غرفه متعلق به ناشران دولتی و مورد حمایت دولت جمهوری اسلامی است. گردانندگان آن تنها مرد هستند و زنی در میان آنها دیده نمی‌شد. در این غرفه چهره‌ی آشنایی می‌بینم که از طریق رسانه‌ها می‌شناسم: عباس سلیمی نمین. خود را به او معرفی می‌کنم و می‌پرسم این غرفه که "خانه‌ی کتاب" نام دارد، نماینده‌ی چند ناشر است. آقای سلیمی نمین می‌گوید که ما ۳۰۰ ناشر را نمایندگی می‌کنیم و کتاب‌هایشان در اینجا معرفی می‌شود. او خود مسئول پروژه‌ی "دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران" است. از سوی این دفتر مطالعات جزوه‌های ۳۰ تا ۴۰ صفحه‌ای متعددی بصورت فتوکپی روی زمین چیده شده‌اند که بیشتر موضعگیری است در مورد کتاب‌هایی مانند: خاطرات علینقی عالیخانی، خاطرات شاپور بختیار، مهاجرت سوسیالیستی، هویدا اثر عباس میلانی و یا "بسوی سرنوشت" که خاطرات هاشمی رفسنجانی است. در این جزوات نقل قول‌هایی از کتاب آمده و سپس از موضع دولت حاکم نقد شده‌اند.
آقای سلیمی نمین من را به مهدی اسماعیلی راد معرفی می‌کند که مدیر عامل "اتحادیه‌ی شرکت‌های تعاونی ناشران ایران" است و از قرار معلوم مدیریت این نمایشگاه را نیز برعهده دارد. در برابر این پرسش که آیا این ۳۰۰ ناشر همگی عضو این "اتحادیه" هستند و توسط او نمایندگی می‌شوند، می‌گوید که همه عضو نیستند و تنها کتاب‌هایشان در اینجا به نمایش گذاشته شده است. آقای اسماعیلی راد توضیح می‌دهد که غرفه در پنج گروه کتاب تقسیم شده است: تاریخ و ادبیات، علوم دانشگاهی، هنر و ایرانشناسی، دین و کودکان و نوجوانان. وی در مورد تأمین هزینه‌ی غرفه می‌گوید که بخشی را معاونت فرهنگی وزارت ارشاد تأمین کرده و بخش دیگر را خود اتحادیه که از سال ۲۰۰۴ در فرانکفورت غرفه دارد.
غرفه‌های مستقل ناشران زن
با فاصله‌ی زیاد، به دور از غرفهی دولتی، شاهد سه غرفهی دیگر کنار یکدیگر در همین طبقه‌ی همکف هستیم. غرفه‌هایی هستند چهارمتری که از قرار معلوم کوچکترین مساحتی است که در این نمایشگاه عرضه می‌شود. انتشارات "شلفین"، "چیستا" و "روشنگران" متعلق به خانم شهلا لاهیجی در اینجا مستقر هستند. در حوالی این غرفه‌ها جنب و جوشی در میان شماری زیادی زنان دیده می‌شود. نادر مردی در میان ایشان می‌توان یافت.
خانم لاهیجی با دقت برایم توضیح می‌دهد که نباید "اتحادیه‌ی ناشران و کتابفروشان ایران" را که نماینده حدود ۴۰۰ ناشر مستقل از دولت است را با "اتحادیه‌ی تعاونی‌های ناشران ایران" که اتحادیه‌ای دولتی است، اشتباه گرفت. به گفته‌ی وی، دولت "اتحادیه‌ی تعاونی‌ها" را برای مقابله با "اتحادیه‌ی ناشران و کتابفروشان" مستقل تشکیل داد تا در نمایشگاه‌های بین‌المللی خود را نماینده‌ی ناشران ایران معرفی کند، در حالیکه اتحادیه (Union) واقعی ناشران همان "اتحادیه‌ی ناشران و کتابفروشان ایران" است. همین اتحادیه بود که ۴۰۰ ناشر و کتابفروش عضو آن، در آخرین نمایشگاه بین‌المللی کتاب ایران تهدید کرد که اگر دولت بخواهد محدودیتی برای ناشران قائل شود، آنگاه این نمایشگاه را تحریم خواهند کرد. در چنین شرایطی بود که دولت مجبور شد خواست آنها را بپذیرد. مدیر انتشارات روشنگران می‌افزاید که در غرفهی دولتی کتاب‌هایی را بدون اطلاع از ناشر به نمایش گذارده‌اند. او از کتاب "جامعه‌شناسی سیاسی" اثر دکتر حسین بشیریه نام برد. درست می‌گفت، زیرا هنگامی که در غرفهی دولتی بودم این کتاب توجه من را جلب کرد و فکر کردم، چگونه ممکن است اثری را از یک استاد دانشگاه به نمایش گذاشته‌اند که همین چند هفته‌ی پیش از دانشگاه اخراجش کرده‌اند.
خانم لاهیجی که خود به دعوت نمایشگاه کتاب فرانکفورت در اینجا شرکت کرده، می‌گوید که مسئولان نمایشگاه سال گذشته به "اتحادیه‌ی تعاونی‌ها" بخاطر استفاده از نام "اتحادیه" اعتراض کرده است. خانم «دوریس اوبرلندر»، مسئول خاورمیانه و کل این بخش از نمایشگاه سال گذشته به نمایندگان دولتی جمهوری اسلامی اعتراض کرده بود که آنها اجازه ندارند خود را "اتحادیه‌ی ناشران" بنامند، زیرا که اتحادیه بنام ناشران و کتابفروشان ثبت شده است.
ناشر انتشارات روشنگران افزود که آقای سلیمی نمین در گفتگویی که روز پیش از آن با رادیو زمانه داشته است، گفته است که "اگر خانم لاهیجی امکانات می‌خواهد، صبر کند تا آقای خاتمی بار دیگر سر کار بیاید." خانم لاهیجی وقتی این را می‌گفت، چهره‌اش خندان بود، از اینکه انتشارات کوچکش چه نقش مهمی در ایران دارد که می‌تواند موضوع صحبت آقای سلیمی نمین قرار گیرد. از این رو از آقای سلیمی نمین ممنون بود که با سخنانش بر شهرت انتشاراتش افزوده است و این می‌تواند محبوبیت بیشتری برای او به همراه آورد.
انتشارات شلفین
انتشارات شلفین را خانم فریده یوسفی بنیان گذاشته است و او خود برای نخستین مرتبه در این نمایشگاه حضور دارد. خانم یوسفی خود نویسنده‌ای است اهل ساری که در سال ۱۳۷۹ انتشارات را راه‌اندازی کرده است. کتاب نفیسی را جلوی خود می‌یابم به نگارش خود ایشان با عنوان "جایگاه سیاسی و اجتماعی زنان شاهنامه". کتاب دیگری نیز از سوی "شلفین" منتشر شده با عنوان "ساری و آغازگاه تمدن برنج". خانم یوسفی توضیح می‌دهند که انتشارات شلفین در زمینه‌ی پژوهش‌های فرهنگ عامه (بویژه در حوزه‌ی مازندران) و در گستره‌ی زنان فعال است.
در آنجا می‌شد کتابهای آموزش کودکان نوشته‌ی خانم ناهید مهدوی اصل را نیز دید. شخص ایشان نیز حضور داشتند و درباره‌ی اهداف ویژه‌‌شان در این کتاب‌ها توضیحاتی دادند. خانم مهدوی اصل در ادبیات کودکانی که ارائه می‌دهد، بازی‌هایی را نیز طراحی کرده و از این طریق مهارت‌های زندگی و نوع برخورد سالم کودک با دیگر کودکان و بزرگسالان را به آنها می‌آموزاند. وی پژوهشگر بازی‌های سنتی نیز هست.
در طبقه‌ی همکف بخش ۳ این نمایشگاه به کتابهای کودکان و نوجوانان اختصاص دارد که سه غرفهی ناشران ایرانی نیز در همانجا مستقر شده است. نخست به غرفهی کودکان متعلق به "اتحادیه‌ی تعاونی‌های ناشران ایران" سری زدم. آقای مرتضی فرد از انتشارات مدرسه در آنجا حضور داشت که می‌گفت، وی یکی از نمایندگان این "اتحادیه‌ی تعاونی‌ها" است و به نمایندگی از سوی ۷ ناشر دولتی در آنجا حضور دارد. وی افزود که همکارش آقای کریم‌دادیان نماینده‌ی ۴۰ ناشر بخش خصوصی است که زیر پوشش اتحادیه‌ی تعاونی‌ها هستند. در این غرفهی نسبتا بزرگ که حدود ۲۴ متر مربع بود، تنها کتابهای مصور کودکان به نمایش گذاشته شده بود که بطور عمده مضمون دینی داشتند. بازدیدکننده‌ی چندانی مشاهده نمی‌شد.
انتشارات شباویز
کمی دورتر در غرفهی کوچکی انتشارات شباویز متعلق به خانم فریده خلعتبری جای گرفته است. مضمون کتابهای کودکان وی برخلاف غرفهی قبلی مذهبی نیست و بیشتر جنبه‌ی فرهنگی و آموزشی دارد. به گفته‌ی سعید انصافی، تصویرگر و گرافیست جوان که از ایران آمده بود، کتابهای شباویز از کیفیت ویژه‌ای برخوردارند، چه از لحاظ مضمون و چه از نظر تصویرپردازی. وی خود تصویرگر چندین کتاب کودکان بوده است. خانم خلعتبری از آندسته ناشرانی است که هر ساله به هزینه‌ی خود در این نمایشگاه شرکت می‌کند.
کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و یک پروژه‌ی بین‌المللی
غرفهی کوچکی که بسیار جلب توجه می‌کرد، متعلق به کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان بود که شور و تحرکی در میان فعالان آن مشاهده می‌شد که بطور عمده زن بودند. این غرفه پروژه‌ی بین‌المللی بزرگی را به بازیدکنندگان معرفی می‌کرد. خانم‌ها دکتر منیژه کامیاب و شراره شهلایی، مدیران بخشی از یک پروژه‌ی گسترده‌ی بین‌المللی در عرصهی آموزش برای کودکان افغانی هستند. هر دوی ایشان با علاقه جزئیات تمام این پروژه را، که در آن بیش از ده نهاد بین‌المللی و غیردولتی NGO در سه عرصه برای کودکان و نوجوانان افغانستان سهیم هستند، برای من توضیح دادند. این عرصه‌ها عبارتند از: نیازمندی‌های آموزشی، توسعه‌ی فرهنگی و آموزش‌های بهداشتی و روان‌درمانی.
خانم کامیاب که مدت ۲۵ سال، چه پیش و چه پس از انقلاب در زمینه‌ی تکنولوژی آموزشی از جمله در رادیو و تلویزیون ایران تجربه اندوخته و تدریس می‌کرده است و هم‌اکنون نیز در دوران بازنشستگی در دانشگاه‌های ایران در همین رشته به تدریس مشغول است، مسئول روابط بین‌الملل سازمانی است با اختصار SBC که به معنای "مبارزه با آسیب‌های رفتاری و روحی" در میان کودکان و نوجوانان افغانستان است.
خانم شراره شهلایی نیز از مدیران یکی از همین NGOهاست که ساکن کاناداست. وی می‌گوید که تشکل او و این پروژه‌ی بزرگ مورد حمایت دولت افغانستان و کانادا، یونیسف کانادا، یونیسف ایران و بسیاری دیگر نهادهای انساندوستانه‌ی سازمان ملل است. آنها به همراه کانون پرورش فکری می‌کوشند کتابخانه‌هایی در سراسر افغانستان دایر کنند تا هم کودکان آموزش ببینند و هم معلم‌ها. از سوی دیگر برنامه‌های گسترده‌ای در مبارزه با آسیب‌های روانی کودکان و نوجوانان که در جنگ داخلی افغانستان نصیب ایشان شده، علیه اعتیاد، ایدز و روشنگری در زمینه‌ی ازدواج‌های اجباری زودرس، طلاق و غیره در پیش رو دارند.
از سوی کانون پرورش فکری ۸۵ عنوان کتاب مصور به زبان دری در زمینه‌های آموزشی و فرهنگی برای کتابخانه‌های تازه بنیاد به چاپ رسیده که قرار است به افغانستان ارسال شود. از سوی این غرفه فیلم ۲۰ دقیقه‌ای مستندی پخش شد که مورد توجه و استقبال مسئولان نمایشگاه کتاب قرار گرفت و آن را بر روی پرده‌ی بزرگ برای بازدیدکنندگان تمام سالن به نمایش درآوردند. در این فیلم مستند وضعیت اسفناک کودکان افغانی به تصویر کشیده می‌شود، کودکان و نوجوانانی که نیازهایشان می‌‌گویند. همین امر باعث شده بود که بسیاری بازدیدکنندگان آلمانی و بین‌المللی خانم کامیاب را که دانش‌آموخته‌ی آمریکاست، مورد خطاب و گفتگو قرار دهند تا جویای چند و چون این پروژه‌ی جهانی شوند؛ پروژه‌ای که به حمایت‌‌های مالی بسیار نیازمند است.
در سالن همکف بخش ۵ که غرفهی ایرانی‌ها نیز دایر است، تقریبا تمام کشورهای عرب حوزه‌ی خلیج فارس و خاورمیانه نیز حضور دارند. غرفهای حدود ۲۰ متر متعلق به کردهای عراق است. در همان زمان که از جلوی آن رد می‌شدم، حدود ۵۰ نفر کرد و آلمانی در حال شنود یک سخنرانی بودند که به زبان آلمانی نیز ترجمه می‌شد.
در همین سالن "بنیاد فرهنگی نَحِل" مستقر شده است. این غرفه کتاب‌هایی را در زمینه‌ی آیین بهایی عرضه کرده است، از جمله کتاب "شاعران و سخنوران قرن دوم بهایی" و نیز "نگاه آیین بهایی به آینده‌ی جهان". دو نفری که در این غرفه نشسته‌اند، خانم‌هایی هستند که از مادرید می‌آیند.
فرقه‌ی علوی نیز غرفهای به خود اختصاص داده است که به نظر می‌آمد از ترکیه باشد. در دیوار بیرونی آن تمثال امام اول شیعیان را آویزان کرده بودند که آنقدر بزرگ بود که نمی‌شد نادیده‌اش گرفت.
بهمن نیرومند و "جنگ جهانی اعلام‌نشده"
از سوی انتشارات آلمانی "بوکلِت" کتاب تازه‌ی بهمن نیرومند به زبان آلمانی راهی بازار شده است که عنوان "جنگ جهانی اعلام‌نشده" را دارد . بهمن نیرومند، نویسنده ایرانی است که به زبان آلمانی می‌نویسد. وی مترجم برخی رمان‌های نویسنده‌ی ایرانی محمود دولت‌آبادی به زبان آلمانی نیز هست. نویسنده در این کتاب از بنیادگرایی و بحران در جهان اسلام می‌نویسد و وضعیت حاکم بر هر یک از این کشورهای بحران‌زده‌ی اسلامی را برمی‌رسد. او در عین حال روند جهانی‌شدن و جنگ‌طلبی آمریکا را به نقد می‌کشد، گویی که در مجموعه‌ی خود انسان امروز با یک جنگ جهانی اعلام‌نشده رویاروست.
داود خدابخش