عوارض تزریق پول به اقتصاد بیمار ایران

مسئولان اقتصادی و گروهی از مدیران بخش خصوصی، هفته‌ای یک بار ضمن صرف صبحانه در "اتاق ایران"، به رایزنی پیرامون مهمترین مسائل اقتصادی کشور می‌‌پردازند. در یکی از تازه‌ترین نشست‌های اتاق، طهماسب مظاهری رئیس کل بانک مرکزی، تصویری هشدار دهنده از اقتصاد ایران به دست داد.

بخشی از سخنان بالاترین مسئول سیاست پولی کشور، در روزنامه دنیای اقتصاد به چاپ رسید. این روزنامه، به نقل از مظاهری نوشت: « اقتصاد ایران، مبتلا به بیماری سیری‌ناپذیری شده است. ما، زمانی سالانه ۱۴ تا ۱۷ میلیارد دلار ارز به بازار تزریق می‌کردیم. این رقم اکنون به ۴۰ میلیارد دلار رسیده است، با این همه، بازار ولع بیشتری نشان می‌دهد».

ارز خارجی اگر صرف زیرساخت‌های تولیدی شود، می‌تواند سبب افزایش تولید داخلی، کاهش نیاز به واردات و گسترش رقابت در میان بخش خصوصی شود. برآیند نهائی، فراوانی کالاهای ساخت داخل، رونق بازار داخلی، کاهش قیمت‌ها و افزایش ضریب رشد اقتصادی کشور است.

اما اگر تزریق ارز به صورت هدایت‌نشده صورت گیرد و هدف آن کمک به افزایش حجم پول در گردش باشد، نتیجه مخربی برای اقتصاد کشور به بار می آورد. افزایش حجم پول در گردش، سبب بالا رفتن تقاضا می‌شود و هنگامی که تولیدکنندگان داخلی قادر به پاسخ‌گوئی نباشند، بر حجم واردات می‌افزاید.

وابستگی به واردات سبب می‌شود که سرمایه‌ها به جای جاری شدن در کانال‌های تولیدی، در مسیر واسطگی کالاهای خارجی به جریان بیافتد. از این طریق، سرمایه گذارانی که در نقش واسطه دست به دست کردن کالاها ظاهر شده‌اند، به سودهای آسان و سریع می‌رسند اما اقتصاد کشور رشد نمی‌کند.

رئیس‌کل بانک مرکزی در نشست اتاق ایران به همین مشکل اشاره کرد و اقتصاد کشور را دستخوش بیماری "جوع" دانست. جوع به معنای سیری ناپذیری است و به بیمارانی اطلاق می‌شود که هرچه بیشتر می‌خورند، به جای آن که سیر شوند، احساس گرسنگی بیشتری می‌کنند. نتیجه نهائی بیماری، چاقی، تنبلی و سرانجام مرگ ناشی از سکته است.

این وضعیت در سیستم اقتصادی نیز بروز می‌کند. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، تزریق پول بیشتر در ایران نه تنها سبب افزایش رشد اقتصادی نشده بلکه زمینه‌ساز تقاضای بیشتر، افزایش قیمت‌ها و رشد واردات کالاهای مصرفی شده است.

مشکل پراهمیت دیگر سیستم مالی ایران، به هم خوردن تعادل تعهدات بانک‌ها و منابع مالی آنان است. به گفته رئیس کل بانک مرکزی، بانک‌های ایران در یک سال گذشته حجم تعهدات مالی خود را به سطحی رساندند که بسیار بالاتر از منابع مالی آن‌ها است.

در مهرماه سال جاری خورشیدی، بانک مرکزی دست به تدابیری برای جلوگیری از افزایش تعهدات بانک‌ها زد. رئیس کل این بانک، در نشست اتاق ایران گفت: ‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌«اگر متوسل به این اقدامات نمی شدیم، برداشت اضافی بانک‌های کشور از بانک مرکزی تا پایان سال خورشیدی به ۲۵هزار میلیارد تومان می‌رسید.»

در ایران، هرگاه بانک‌ها با کمبود منابع مالی روبرو شوند، می‌توانند برای انجام تعهدات خود موقتا از بانک مرکزی برداشت کنند. اما این وجوه باید پس از چند روز به محل اصلی خود بازگردد. به گفته مظاهری، برداشت بانک‌ها از ذخائر بانک مرکزی در یک سال گذشته به میزانی بی سابقه افزایش یافت.

برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، علاوه بر آن که هزینه‌های سنگینی را به خود آنها تحمیل می‌نماید، بانک مرکزی را مجبور به چاپ اسکناس جدید و ایجاد نقدینگی بیشتر می‌کند. همین موضوع، آفریننده تورم لجام گسیخته و گرانی است.

جواد طالعی