1. پرش به گزارش
  2. پرش به منوی اصلی
  3. پرش به دیگر صفحات دویچه وله

شصتمين سالگرد تولد سازمان يونسكو

۱۳۸۴ آذر ۳, پنجشنبه

سازمان يونسكو، در اين سال شصتمين سالگرد تولدش را جشن ميگيرد. در روز ۱۶ نوامبر ۱۹۴۵ بود كه شاخه ی پرورشى، علمى و فرهنگی سازمان ملل متحد، با عنوان united nations educational, scientific and cultural organisation, به پيشنهاد كشورهای فرانسه و انگليس در لندن بنياد نهاده شد. نخست ۳۷ كشور در تشكيل اين سازمان شركت داشتند و ايجاد كميسيونهای ملی و داخلی برای هر عضو را در كشور خود اعلام كردند.

https://p.dw.com/p/A7Vu
عکس: dpa/Montage

تجربه های اندوخته از جنگ جهانی دوم، به كشورهای موّسس يونسكو نشان داده بود كه تنها با امضای قرارداد صلح ميان كشورها و بستن پيمانهای سياسی و اقتصادى، نميتوان به آشتی پايدار ميان ملت ها دست يافت، صلح پايدار تنها همپای همبستگی معنوی و اخلاقی ميان انسانها به وجود خواهد آمد و رشد خواهد كرد.

در مقدمه اساسنامه ی يونسكو آمده است: از آنجا كه جنگ، نخست در ذهنيت بشر پديد ميآيد، بايد صلح را نيز در درجه ی نخست در اذهان مردم جای داد. ماده ی اول اساسنامه، هدف يونسكو را پشتيبانی از هرگونه همكاری در زمينه های علمى و فرهنگی ميان ملتها تعيين كرده است. همكاری هايی كه بايد در جهت حفظ صلح و امنيت بين المللی و احترام به شخصيت انسان، به دور از هرگونه تبعيض نژادى، آيينى، جنسی و زبانی باشد.

هنگامی كه در سال ۱۹۴۵ سازمان يونسكو تاسيس شد، هنوز سران همه ی كشورهايی كه عضو سازمان ملل متحد شده بودند، به اهميت يونسكو اقرار نداشتند. برزيل نخستين كشوری بود كه در سال ۱۹۴۶ كميسيون داخلی يونسكو را در كشورش به كار گماشت. پس از آن، رفته رفته كشورهايی كه ايجاد كميسيونها و بخشهای محلی يونسكو را اعلام كرده بودند، فعاليت خود را آغاز كردند. هم اكنون ۱۹۱ كشور جهان، عضو يونسكو هستند و ۵ هزار كميسيون و مجمع كوچكتر محلی در ۱۲۰ كشور، هدفهای بخش فرهنگی سازمان ملل را فعالانه دنبال ميكنند.

كشورهايی مانند آلمان كه پس از جنگ دوم جهانی در اشغال ابرقدرتها بودند، تازه در دهه ی ۱۹۵۰ توانستند به يونسكو راه يابند و حتی ميتوان گفت كه يونسكو دروازه ای برای ورود آنها به سازمان ملل متحد بود. آلمان در سال ۱۹۵۱ به عضويت يونسكو درآمد و فعاليتهای خود را در آغاز، بيشتر در زمينه ی طرحهای سوادآموزی و بهسازی مدارس، متمركز كرد. هم اكنون در ۷۲۰۰ مدرسه در سراسر جهان، پروژه هايی به پشتيبانی يونسكو در حال انجامند كه بيش از صد مدرسه از اين دست در آلمان قرار دارند.

از پيمانهای ارزنده و برجسته ای كه يونِسكو در تصويب و اجرای آن كوشيده است، پيمان حفظ و حمايت ويژه از بناها و آثار برجسته ی فرهنگی در منطقه های پرتنش است. در سال ۱۹۵۶ بيشتر اعضای يونسكو متعهد شدند به هنگام بروز اختلافات نظامى، از ويران ساختن آثار برجسته فرهنگی كشورها، اكيدا خودداری كنند. متأّسفانه ايالات متحده امريكا و انگليس، تا به امروز اين پيمان را امضا نكرده اند.

يونسكو، در طول عمر شصت ساله ی خود، به اقدمات ارزنده ای دست زده كه هركدام را به نوبه ی خود ميتوان از دستآوردهای همكاريهای فرهنگی بين المللى، به شمار آورد. در سال ۱۹۶۰ فراخوانی از سوی اين سازمان به سراسر جهان فرستاده شد كه برای نجات آثار تاريخی نوبيان در دره نيل در مصر به پا خيزند. ايجاد سد اسوان باعث طغيان رود نيل شده بود و ۲۲ معبد بازمانده از دوران باستان در مصر، در معرض خطر ويرانی قرار داشتند.

يونسكو با يك برنامه ی عمرانی بيست ساله و فراهم آوردن ۴۰ ميليون دلار از سوی حكومتها و مردم، توانست با صرف ۷۰ ميليون دلار هزينه، از آثار يادشده رفع خطر سازد. در سال ۱۹۶۷ طی يك برنامه ی سوادآموزی فراكشوری گسترده، پشتيبانی مالی و فرهنگی از مبارزه با بيسوادی در الجزاير، اكوادور، مالی و ايران، آغاز شد. روز ۸ سپتامبر، به عنوان روز جهانی سوادآموزی نامگذاری شد و از آن پس هر سال يونسكو جايزه هايی در اين رابطه به نيروهای سوادآموز و مبارزه با بيسوادى، اعطا ميكند.

از اقدامات موثر يونسكو، يكی هم امضای پيمان ممنوعيت صدور و ورود آثار برجسته ی فرهنگی بومی كشورها است. همانطور كه حتما ميدانيد، بسياری از آثار تاريخی و فرهنگی منقول ايرانى، زمانی از كشور خارج شده و هم اكنون در موزه های اروپايی و امريكايی نگاهداری ميشوند. از سال ۱۹۷۰ به بعد، يونسكو قانون منع خروج اين گونه آثار از محل اصلی خود را پيشنهاد كرد و به امضای اكثر اعضای خود رساند.

در سال ۱۹۷۱ يونسكو با فراز و نشيبهای بسياری روبرو بود. نخست اين كه از آن سال به بعد، برخی از آثار تاريخی در سراسر جهان به عنوان ميراث فرهنگ جهانی تعيين شدند و مسئوليت نگاهبانی آن ها را يونسكو عهده دار شد. دوم اينكه كشور پرتغال خروج خود از يونسكو را به بهانه ی دخالت يونسكو در امور داخلی كشور، اعلام كرد. موضوع از اين قرار بود كه يونسكو همواره به وضعيت سوادآموزی در مستعمرات افريقايی پرتغال، اعتراض ميكرد و اصرار داشت كميسيون مستقلی اين وضعيت را بررسی كند. تنها پس از برقراری دموكراسی در پرتغال، اين كشور در سال ۱۹۷۴ باز به يونسكو پيوست. تا سال ۱۹۸۵ سه كشور ديگر نيز از عضويت در يونسكو و فعاليت در اين سازمان، خارج شدند. در سال ۱۹۸۴ ايالات متحده و يك سال بعد انگليس و سنگاپور خروج خود را اعلام كردند. انگليس در سال ۱۹۹۷ و ايالات متحده در سال ۲۰۰۳ بار ديگر به يونسكو پيوستند.

ادامه ی فعاليتهای يونسكو نشان ميدهد كه تنها ابرقدرتها مايه ی زندگی و مرگ سازمانهای فرهنگی بين المللی نيستند. در سال ۱۹۹۰ گردهمآيی عظيمی از سوی يونسكو در تايلند برگزار شد كه ۱۵۰۰ شخصيت بين المللی از ۱۵۵ كشور جهان در آن شركت كردند. از آن سال به بعد، هر دو سال يك بار، گزارش مفصلی از سوی يونسكو در رابطه با پيشرفتها و كمبودهای سوادآموزی در جهان، منتشر ميشود. از سال ۲۰۰۳ به پيشنهاد و پشتيبانی يونسكو، دهه مبارزه شديد با بيسوادی در سراسر جهان آغاز شده و بخش بزرگی از بودجه ی اين سازمان به اين موضوع اختصاص داده شده است.

و اما آنچه به ايران مربوط ميشود: دولت وقت، نخست در روز سيم ارديبهشت ماه ۱۳۲۵ خورشيدی اساسنامه ی يونسكو را در هيئت وزيران، تصويب كرد ولی با اينكه ايران در آن زمان عضو سازمان ملل متحد بود، دو سال طول كشيد تا در ۱۵ تيرماه ۱۳۲۷ عضويت در يونسكو، از تصويب مجلس شورای ملی وقت بگذرد و كميسيون بخش ايران، فعاليت رسمی خود را آغاز كند.

از آنجا كه پس از انقلاب، سازمان ملل متحد گاه و بيگاه از سوی مقامات رسمی كشور، مورد انتقاد شديد قرار گرفته، فعاليت كميسيون ايرانی يونسكو نيز، آن گونه كه انتظار ميرود، چشمگير نبوده است. به هر روی اين كميسيون تا كنون از جمله كتاب مفصلی به زبان انگليسی به منظور شناخت بيشتر كشور ايران، منتشر كرده كه تقريبا دانشنامه ی كوچكی درباره اين كشور است.

افزون بر اين مجموعه ای از مينياتورهای اصيل ايرانی از سوی اين كميسيون، گردآوری و و به صورت شكيل و نفيسی چاپ شده است. تحقيق ارزنده ای برای شناسايی بيشتر موقعيت زمينهای خشك در ايران نيز از كارهای ارزنده ی كميسيون ايرانی سازمان يادشده است. يونسكو همچنين هزينه ی گزافی صرف برگزارى سمينارها و انجام پژوهش هائى مبادله ارزشهای فرهنگى شرق و غرب كرده است.

اسكندر آبادى