سراينده گفتگوهای اخلاقی

رخشنده اعتصامی متخلص به پروين در تبريز زاده شد.

پدرش مترجم و نويسنده بود و از جمله "تربيت نسوان" را نوشت و در پرورش فرزندان ميان دختر و پسر فرقی نمی‌گذاشت. نخست خود به پروين انگليسی و ادبيات فارسی و عربی آموخت و سپس او را به مدرسه آمريكايی‌ها در تبريز سپرد. پروین بعدها آموزش ادبيات فارسی را نزد ملك الشعرا بهار و علی‌اكبر دهخدا تكميل كرد.

شش ساله بود كه پدرش نماينده مجلس شد و از آن پس در تهران زيست.

هفت ساله بود كه نخستين شعرش را گفت:

"نخودی گفت لوبیایی را

كز چه من گردم این چنین، تو دراز؟

گفت: ما هردو را بباید پخت

چاره ای نیست، با زمانه بساز".

۱۱ ساله بود كه نخستين بار شعر "ای مرغك" او در "مجله بهار" چاپ شد.

۱۸ ساله بود كه از مدرسه آمريكايی‌های تهران ديپلم گرفت و مدتی در آنجا ادبيات انگليسی تدريس كرد و بعدها در دانشسرای عالی تهران كتابدار بود.

۲۸ ساله بود كه ازدواج كرد ولی آن پيوند بيش از چند ماه دوام نيافت:

"ای گل تو ز جمعیت گلزار چه دیدی؟

جز سرزنش و بدسری خار چه دیدی؟.

۲۹ ساله بود كه ديوان سروده‌هايش كه پيشتر در مجله‌ها يا گزيده‌ها منتشر شده بودند چاپ و با استقبال بسيار روبرو شد.

با اينكه در سروده‌های او كمتر از رويدادهای مشخص اجتماعی و اشاره به زندگی شخصی‌اش خبری هست:

"اين معما گفته نيكوتر كه پروين مرد نيست"،

اما شعرهايش به خاطر برخورداری از صميميتی كودكانه، در دل بسياری از علاقه‌مندان ادبيات فارسی جای دارند.

ماندگارترين سروده های او مناظره ها هستند كه در آنها "نخ و سوزن"، "سير و پياز" و حتا "اميد و نوميدي" جان می‌يابند و به زبان درمی‌آيند و به درونمايه‌های انديشه‌های سراينده كه پشتيبانی از ستمديدگان، نبرد با ستمگران و مهر به دانش و انسانيت است، می‌پردازند:

"به نوميدی سحرگه گفت اميد

كه كس ناسازگاری چون تو نشنيد".

از سويی واژگان سروده‌های او ناصرخسرو و سعدی را به ياد می‌آورند و از سوی ديگر رواني، سادگی و بهره‌مندی از زبان گفتاری، گوشه چشمی به سرايش نوگرا دارند.

۳۰ ساله بود كه پدر و پشتيبان ادبی‌اش را از دست داد و پس از آن گوشه‌گيرتر و افسرده‌تر شد.

از ماندگارترين سروده های او پشتيبانی از رفع حجاب است كه در ۲۸ سالگی گفته که بعد از  انقلاب از ديوانش حذف شده است:

"زن در ايران پيش از اين گويی كه ايرانی نبود

پيشه اش جز تيره‌روزی و پريشانی نبود

كس چو زن اندر سياهی قرن‌ها منزل نكرد

كس چو زن در معبد سالوس قربانی نبود".

پروين اعتصامی در ۳۴ سالگی در تهران درگذشت.