زنان ژاپن نجات‌بخش اقتصاد کشور
۱۳۹۲ بهمن ۲۱, دوشنبه
شنیزو آبه، نخست‌وزیر ژاپن به شرکت‌ها و موسسات اقتصادی این کشور تا سال ۲۰۲۰ فرصت داده است تا ۳۰ درصد از اعضای مدیریت خود را به زنان واگذار کنند. این در حالی است که بنا بر گزارش تحقیقی موسسه مک‌کینزی، در حال حاضر ژاپن از هدف یاد شده بسیار دور است.
این گزارش می‌گوید که در سال ۲۰۱۱ تنها ۱۱ درصد مقام‌های ارشد موسسات به زنان اختصاص داشته است که البته سهم زنان در هیئت مدیره شرکت‌ها از یک درصد و در شورای نظارت موسسات از ۲درصد فراتر نبوده است.
وضعیتی نامناسب در رده‌بندی‌های جهانی
بر اساس داده‌های مجمع اقتصادی جهان (World Economic Forum) ژاپن به لحاظ برابری جنسیتی در میان ۱۳۶ کشور جهان در رتبه ۱۰۵ ایستاده است که رتبه‌ای پس از هند و آذربایجان است.
از میان ۲۵۵ شرکت ژاپن که سهام آنها در بازار بورس عرضه می‌شود ریاست هیچکدام بر عهده زنان نیست. سهم زنان در اشتغال نیز ۱۰درصد کمتر از مردان است.
از سال‌ها پیش اقتصاددانان در باره اثرات منفی حضور محدود زنان در اقتصاد ژاپن هشدار می‌دهند. یک تحقیق مربوط به سال ۱۹۹۹ که توسط موسسه گلدمن ساکس در ژاپن انجام شده به این نتیجه رسیده است که اگر شراکت زنان در فعالیت‌های اقتصادی به اندازه مردان بشود تولید ناخالص ملی ژاپن ۱۵درصد افزایش می‌یابد.
سال ۲۰۱۲ نیز صندوق بین‌المللی پول در تحقیقی جداگانه به نتایجی مشابه رسید. این تحقیق که عنوان "آیا زنان می‌توانند ژاپن را نجات دهند؟" بر خود دارد، می‌گوید که در صورت شراکت بیشتر زنان در فعالیت‌های اقتصادی، تولید ناخالص ملی به طور سرانه ۴درصد افزایش خواهد یافت.
آنچه که در کنار این گزارش‌ها و هشدارها رویکرد جدیدی را در میان سیاستمداران و ارباب اقتصاد ژاپن دامن زده، مسئله روند‌های جمعیتی پرپیامد این کشور و پیرشدن جامعه نیز هست.
کایزای دویوکای، رئیس اتحادیه کارفرمایان ژاپن نیز از طرح دولت حمایت کرده است. او دو سال پیش از اعضای اتحادیه خواسته بود که تنوع‌بخشی جنسیتی در فعالیت‌های خود را در دستور کار قرار دهند.
برخی شرکت‌ها نیز ساعات کار کارکنان خود را کاهش داده‌اند تا زمینه بهتری برای ایجاد تناسب میان کار دائم و رسیدن به خانواده ایجاد شود.
پدرهایی که در زایمان زنانشان نیز حضور ندارند
نیپون لایف، بزرگترین شرکت بیمه فعال در عرصه بیمه عمر از همه تازه پدرشده‌ها خواسته است که یک هفته "مرخصی پرستاری" بگیرند. فشردگی کار و نبود حق ثابتی در زمینه مرخصی در ژاپن به گونه ای است که حتی بسیاری از مردان امکان حضور در اتاق وضع حمل و بودن در کنار همسرانشان را در این ساعات سخت ندارند.
نقش اصلی در تمرکز توجه به اشتغال زنان به خانمی به نام ساکی فوکوشیما برمی‌گردد. او که مترجم و دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد است، در هیئت رئیسه شماری از شرکت‌های ژاپنی عضو است یا به آنها مشورت می‌دهد، از جمله به مدیران لاستیک‌سازی بریجستون و شرکت میتسوبیشی. فوکوشیما گاه و بی‌گاه طرف مشورت مقام‌های سیاسی است.
سال ۲۰۰۸، زمانی که فوکوشیما عضو هیئت مدیره ارشد شرکت سونی و یکی از دو زن حاضر در هیئت مدیره‌های ژاپن بود، مجله فوربس با انتشار گزارشی در باره او توجه‌ها را متوجه وضعیت اشتغال زنان در ژاپن کرد.
علاوه بر این، خود خانم فوکوشیما سعی کرده است با تشکیل جلساتی برای زنان، آنها را به تحرک بیشتر در حضور در رتبه‌های بالاتر شغلی ترغیب کند.
مانعی به نام ارزش‌ها و تقسیم کار سنتی
با این همه، همچنان موانع بر سر راه حضور بیشتر زنان در فعالیت‌های اقتصادی و به خصوص مشارکت آنها در سطوح بالای مدیریتی کم نیست.
اتحادیه صنعتی ژاپن کماکان از هرگونه موضع‌گیری صریح به سود جذب بیشتر زنان و شهروندان خارجی‌تباز ژاپن به بازارکار خودداری می‌کند. نشریات اقتصادی ژاپن نیز در این زمینه بسیار محافظه‌کارانه عمل می‌کنند.
البته کار اقناعی در میان زنان و مردان و تغییر ذهنیت‌ها و سنت‌های فرهنگی هم کاری است که به آسانی پیش نمی‌رود.
بنا بر یک نظرسنجی تازه، از هر سه زن شاغل در ژاپن یکی قصد دارد پس از ازدواج شغل خود را رها کند. از هر ۴ زنی هم که با خواست شوهران خود مبنی بر کنارگذاشتن کار مواجه می‌شوند یکی به این خواست تن در می‌دهد.
دلایل این رویکردها و گرایش‌ها متنوع‌اند: بسیاری از زنان به ارتقای شغلی و دست‌یابی به مقام‌های برتر فکر نمی‌کنند. ۷۰ درصد آنها با شور و شوق وارد کارآموزی و اولین استخدام می‌شوند، ولی با تولد اولین فرزند کار را رها می‌کنند و شرکت‌ها نیز بلافاصله نیروی کار مرد جایگزین آنها می‌کنند.
توسعه و گسترش کودکستان‌ها و مهدکودک‌ها، امکانات برای برنامه‌ریزی منعطف در زمان کاری همسران و کاهش ساعات کار والدین جوان، از جمله برنامه‌هایی هستند که نخست‌وزیر و وزیر امور تربیت و برابرحقوقی زن و مرد قصد پیشبرد آنها را دارند.
با این همه تقسیم نقش سنتی عامل بسیار سخت و بازدارنده‌ای است که غلبه بر آن زمان و تلاش فراوانی می‌طلبد. خانم فوکوشیما در این باره می‌گوید: «تنها زمانی که مردها نیز در کار خانه و مراقبت و تعلیم و تربیت فرزندان شریک شوند مشارکت بیشتر زنان در فعالیت‌های اقتصادی، ارتقای کیفیت کار شرکت‌ها و تحول در اقتصاد ژاپن ممکن خواهد بود.»