زمینه‌های دینی و فرهنگی در درگیری میان ارمنستان و آذربایجان
۱۳۹۹ مهر ۱۳, یکشنبه
برخی از رسانه‌های جمعی و محافل سیاسی ریشه‌های مذهبی جنگ قره‌باغ را برجسته کرده‌اند و از "نبرد فرهنگ‌ها" سخن می‌گویند، زیرا ارمنستان به دین غربی مسیحیت گرایش دارد و آذربایجان به کیش اسلام.
در آلمان برخی از تحلیلگران، به ویژه در جبهه راست‌گرایان، در جنگ قره‌باغ "تمدن مسیحی" را در خطر می‌بینند و خواهان همبستگی جهان غرب با آن هستند.
امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه گفته است که حدود ۳۰۰ جهادگرای مسلمان از حلب با عبور از خاک ترکیه به قفقاز رفته و در جنگ شرکت کرده‌اند.
اما مشکل بتوان باور کرد که این افراد با انگیزه دینی به آذربایجان رفته باشند. الیزابت تسورکوف، کارشناسی که در این زمینه پژوهش کرده به نتیجه دیگری رسیده است: یک شرکت خصوصی ترکیه که به امور امنیتی می‌پردازد، مردان را با وعده و وعیدهای دروغین به آذربایجان کشانده است.
به آنها گفته شده بود که برای شرکت در مأموریت حفاظت از مؤسسات زیرساختی ماهانه ۲۵۰۰ یورو دریافت می‌کنند. به آنها چیزی از جبهه جنگ گفته نشده بود. افزون بر این بیشتر اهالی سوریه سنی‌مذهب هستند، درحالیکه بیشتر مردم آذربایجان به کیش شیعه گرایش دارند.
با نگاهی دقیق به موقعیت جنوب قفقاز می‌توان انگیزه‌های واقعی درگیری را بازشناخت. این منطقه سالیان دراز زیر سلطه قدرت‌های مختلف بوده است. حاکمان ایرانی و عثمانی چندین قرن در این منطقه حکومت کردند، تا این که منطقه به دست روسیه افتاد و سپس حاکمان اتحاد شوروی (سابق) بر آن سلطه راندند.
قوم‌های گوناگون منطقه برای حفظ هویت خود به نبرد برخاستند؛ در این میدان مذهب نیز در کنار زبان و فرهنگ نقش مهمی ایفا می‌کرد.
در زمان تسلط روس‌ها تنش‌های ناسیونالیستی میان ملیت‌های منطقه بالا گرفت، ارمنستان و آذربایجان از همان زمان چندین بار به جنگ‌های خونین علیه یکدیگر دست زدند که سرشت آنها قوم‌پرستانه بود.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
در زمان حاکمیت اتحاد شوروی تنش‌ها و اختلافات قومی زیر فشار دیکتاتوری کمابیش مهار شد. با سقوط اتحاد شوروی احساسات ناسیونالیستی و استقلال‌طلبانه در هر دو کشور ارمنستان و آذربایجان بالا گرفت و در آغاز دهه ۱۹۹۰ به کشتارهای خونین منجر شد.
با این که در سال‌های گذشته گرایش‌های مذهبی در منطقه تقویت شده است، اما رویارویی دو کشور عمدتا بر سر قلمروها و مناطق سلطه است. به دنبال آتش‌بسی که در سال ۱۹۹۴ برقرار شد، علل و عوامل دشمنی همچنان باقی ماند و به ویژه آذربایجان به خاطر از دست دادن منطقه کوهستانی قره‌باغ احساس غبن و خسارت می‌کرد.
نبردهای شدیدتر و جبهه‌بندی‌های آشکارتر در درگیری‌های قره‌باغ
اهمیت بنیادهای دینی
در این جنگ کلیساها و مسجدها در کنار گورستان‌ها و بناهای تاریخی نماد هویت قومی هستند. نهادهای دینی در ارمنستان و آذربایجان با حاکمیت سیاسی گره خورده‌اند. اما نباید از یاد برد که از زمان شوروی (سابق) چند نسل با تربیت سکولار بار آمده‌اند.
هر دو کشور در اعتقادات دینی اهل تسامح و مدارا هستند. آذربایجان در میان کشورهای اسلامی، کشوری لیبرال شناخته می‌شود و تأکید دارد که در سیاست خود انگیزه‌های دینی ندارد.
از سوی دیگر در ایروان پایتخت ارمنستان مسجد وجود دارد. در مرکز باکو، پایتخت آذربایجان نیز یک کلیسای ارمنی هست که در پایان سال مسیحی در کنار آن بازار کریسمس برگزار می‌شود.
در آذربایجان شمار زیادی کلیمی زندگی می‌کنند و دولت آذربایجان روابط خوبی با اسرائیل دارد. اسرائیل اکنون چندین سال است که به آذربایجان سلاح‌های مدرن می‌فروشد. حتی برخی از کارشناسان حدس می‌زنند که میان دو کشور همکاری‌هایی علیه جمهوری اسلامی ایران وجود داشته باشد، هرچند آذربایجان همواره این اتهام را رد کرده است.
نقش ایران
روابط میان ایران و جمهوری آذربایجان بغرنج است. در آذربایجان ایران حدود ۲۰ میلیون ترک زندگی می‌کنند که به زبان آذری سخن می‌گویند. به دنبال استقلال آذربایجان در سال ۱۹۹۱ در باکو صداهایی به هواداری از الحاق آذربایجان ایران بلند شد. در شهرهای ترک‌نشین ایران نیز در روزهای گذشته کسانی به طرفداری از دولت آذربایجان به خیابان رفتند.
آذربایجان: نیروهای ارمنی گنجه دومین شهر بزرگ آذربایجان را موشک باران کردند
جمهوری اسلامی سیاستی بی‌طرفانه در قبال جنگ قره‌باغ اتخاذ نموده و برای میانجیگری میان ارمنستان و آذربایجان ابراز آمادگی کرده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
ایران با ارمنستان روابطی دوستانه دارد که با منافع اقتصادی تقویت می‌شود. دو کشور، در کنار روسیه سیاست منطقه‌ای کمابیش مشابهی را پیش می‌برند. در برابر این دوستی، ترکیه و آذربایجان با هم در محوری قرار دارند که گرجستان نیز با آن همسو است، یعنی کشوری که از کیش مسیحیت پیروی می‌کند.
بنابراین کشمکش در جنوب قفقاز عوامل و وجوهی چندلایه دارد که اختلاف دینی تنها یکی از لایه‌های آن است.