روش جديد در توليد سلول هاى بنيادى

در کشورهاى اروپايى و آمريکاى شمالى تاکنون نگرانى هاى فراوانى در زمينه به‌کار گيرى جنين براى تهيه سلول هاى بنيادى به لحاظ اخلاقى و سياسى وجود داشته است. حال پرسش مهم در اين باره اينست که آيا با دستيابى به سلول هاى بنيادى از طريق تغيير سلول هاى پوست و بافت بزرگسالان، مشاجره طولانى در مورد استفاده از جنين، موضوعيت خود را از دست خواهد داد؟

به‌ دنبال خبر موفقيت محققان آمريکايى و ژاپنى در زمينه توليد سلول هاى بنيادى از طريق به کارگيرى سلول هاى پوست افراد بالغ، بسيارى از کاشناسان اين رويداد را نه تنها به عنوان دستاوردى علمى ارزيابى مى کنند، بلکه آن را به مثابه گشايشى اساسى در رفع موانع سياسى واخلاقى در زمينه کار خود قلمداد مى کنند. تاکنون توليد سلول هاى بنيادى تنها از طريق به کارگيرى جنين انسانى امکان پذير بود، اما اين روش سبب نابودى جنين و يا به تعبير مخالفان سبب مرگ جنين مى شد. در آمريکا و اروپا اين روش با مخالفت هاى شديد محافل سياسى و مذهبى روبرو است.

بنا به نظر پزشکان به کارگيرى سلول هاى پايه براى درمان بسيارى از بيمارى ها نظير پارکينسون، بيمارى قند و بيمارهاى قلبى نتايجى معجزه آسا به دنبال خواهد داشت.

بنا به گزارش مراکز پژوهشى آمريکا و ژاپن، کارشناسان اين دو کشور به طور جداگانه موفق شده اند که سلول هاى پوست و بافت هاى بدن یک انسان بالغ را آنچنان برنامه ريزى کنند که تمام مشخصات سلول هاى پايه اى جنين را از خود نشان دهد. کارشناسان ژاپنى تحت نظارت شينا ياماناکا از دانشگاه کيوتو و پژوهشگران آمريکايى با نظارت جميز تامسون از دانشگاه ويسکانسين با جا دادن تنها چهار ژن انسان به کمک ويروس هاى مشخصى در سلول پوست قادر به تغيير ويژگى هاى اين سلول ها به سلول هاى بنيادى شدند.

پيشتر، در ماه ژوئن امسال، اين روش بر روى موش ها آزمايش شده بود که نتايج بسيار مثبتى به همراه داشت. در آن زمان ترديدهاى فراوانى وجود داشت که آيا اين روش در مورد انسان نيز عملى باشد. به نظر کارشناسان گرچه هنوز از استفاده عملى از اين سلول ها براى درمان بيمارى ها نمى توان سخن راند، اما دانشمندان اميدوارند که با اين روش به‌طور قطعى بکارگيرى سلول هاى بنيادى جنين ديگر بى مورد شود. اين گزينه براى تهيه سلول هاى پايه اى به بسيارى از نگرانى اخلاقى پايان خواهد داد. در شماره هاى اخيرمجلات سلول، Cell ، و علم، Science ، گزارش هاى مفصلى از اين رويداد به چاپ رسيده است.

استفاده ازچهار ژن

گروه کارشناسان ژاپنى با استفاده از سلول پوست يک زن ۳۶ ساله، چهار ژن را مجزا ساختند و آنها را از نو برنامه ريزى کردند. گروه آمريکايى نيز با به کارگيرى دو ژن از پوست و دو ژن هدايت گر موفق به تغيير سلول ها شد. دانشمندان آمريکايى براى تهيه سلول هاى پايه اى به غير از به کارگيرى سلول پوست خارجى يک نوزاد از سلول بافت هاى شش اين نوزاد نيز استفاده کردند.

هر دو روش سبب تغيير سلول ها به طور اساسى مى شود و آنها را در وضعيت آغازين قرار مى دهد. اين وضعيت شبيه به وضعيت سلول هاى بنيادين جنين مى باشد. ساختار سطح بيرونى سلول ها از ويژگى يکسانى مانند سلول هاى بنيادى جنين برخوردار است که به نوبه خود سبب مى شود که اين سلول ها به انواع مختلف بافت هاى بدن قابل تبديل باشند. اين بافت ها شامل سلول هاى عصبى، سلول ماهيچه هاى قلبى و سه نوع ديگر از بافت ها است که از مشخصه هاى بارز جنين رشد يافته مى باشد.

سلول هاى بنيادى

سلول هاى بنيادى و يا پايه اى، شامل سلول هاى آغازين براى تکوين انسان مى باشند. پس از بارآورى، يک سلول تخمک با رشد خود، بدل به توده اى از سلول ها مى شود که از بخش هاى داخلى اين توده، سلول هاى بنيادى سر برمى آورند. سلول هاى بنيادى در آغاز بى شکل و غير قابل تمايز هستند و به همين دليل قادرند که به سلول هاى متفاوتى که بدن انسان را به وجود مى آورند، تکامل يابند. در تحقيقات آزمايشى بر روى جانوران دانشمندان موفق به توليد سلول هاى عصبى، خونى، کبدى و سلول هاى ماهيچه اى براى قلب شده اند.

در اصل قابليت چندگانه سلول هاى بنيادى جنين يکى از دلايل محورى براى دستيابى به اين روش جديد بوده است. خصلت تکثير پذيرى و قابليت تقسيم شدن بى انتهاى سلول هاى بنيادى سبب مى شود که تمام ارگان هاى بدن انسان ساخته شوند. پزشکان خواهان استفاده از اين ويژگى براى جايگزينى سلول هاى بيمار در بدن انسان هستند. براى نمونه با ترميم سلول هاى نخاع مى توان بيمارى فلجى را درمان کرد و يا به جايگزينى سلول هاى مناسب در غده هاى ترشحى بيمارى قند را ريشه کن کرد. تاکنون سلول افراد بالغ براى توليد سلول هاى بنيادى کارساز نبوده است. در صورت گسترش و رفع برخى از موانع اين روش جديد مى توان از سلول هاى متفاوت از بافت هاى بدن براى توليد سلولهاى بنيادى استفاده کرد. اين روش قابل مقايسه با روش همتا سازى (کلون سازى) مى باشد با اين اختلاف که استفاده ازجنين ديگر ضروتى ندارد.

جنبه اخلاقى و قانونى

پژوهشگران اين روش را به دور از نگرانى اخلاقى ارزيابى کرده و براين نظرند که در آينده بيماران را مى توان با يارى از سلول هاى بدن خود بيمار درمان کرد.

دولت آمريکا به طور رسمى از اين روش جديد با خوشحالى استقبال کرد. سياستمداران محافظه کار آمريکا بر اين عقيده اند که مخالفت رئيس جمهور آمريکا با همتاسازى و استفاده از جنين براى توليد سلول هاى بنيادى در دستيابى به اين روش، بى تاثير نبوده است و سبب تسريع کار متخصصان در اين زمينه شده است.

کارشناسان کاتوليک و استادان اخلاق در آمريکا نيز اعلام کردند که با اين روش مخالفتى ندارند و آن را گزينه مناسبى در اين عرصه ارزيابى مى کنند. اما ادوارد کندى، سناتور حزب دمکرات ضمن تاييد اين روش جديد خواهان ادامه تحقيقات براى توليد سلول هاى بنيادى از طريق استفاده از جنين است.

در آمريکا موسسات علمى زيادى در زمينه توليد سلول هاى بنيادى از کمک هاى دولتى برخوردارند، اما استفاده از جنين براى اين منظور تنها در موسسات خصوصى متداول بوده است.

در آلمان نيز تاکنون قوانين سخت گيرانه اى در عرصه توليد سلول هاى بنيادى حاکم بوده است. وزير پژوهش و آموزش عالى ، خانم آنته شوان، با توجه به نتايج علمى جديد خواهان تعديل قوانين در اين زمينه است.