رابطه‌ی خوراک با عشق و محبت در جشنواره فیلم برلین
۱۳۸۸ بهمن ۲۸, چهارشنبه
در شصتمین جشنواره‌ی بین‌المللی فیلم برلین بیش از ۱۲ فیلم در رابطه با آشپزی و "خوراک" نمایش داده می‌شوند. در فیلم‌های داستانی، یا خوراک و آشپزی به گونه‌ای خاص با داستان گره خورده‌اند، یا اینکه شخصیت‌های اصلی فیلم به غذا و آشپزی علاقه دارند. در فیلم‌های مستند به شیوه‌ی تولید مواد غذایی یا شیوه‌ی آشپزی پرداخته شده است. در این بخش دو فیلم ایرانی نیز اکران می‌شوند.
با فرهاد پایار، همکار بخش فارسی دویچه وله، در رابطه با علت پیدایش این بخش در برلیناله و چگونگی آن در جشنواره‌ی امسال گفتوگو کرده‌ایم.
دویچه وله: علت توجه برلیناله به مساله‌ی آشپزی چیست؟ چون به هرحال ممکن است آدم تصور دیگری از یک جشنواره‌ی فیلم داشته باشد.
فرهاد پایار:
اصولا آشپزی و خوراکی در سال‌های اخیر به دنیای هنر راه پیدا کردهاند. هرسال هم این حضور بیشتر می‌شود. در آخرین دوکومنتا (Dokumenta)، بزرگترین نمایشگاه هنر معاصر در جهان، برای اولین بار غذا به طور رسمی به عنوان یک اثر هنری عرضه شد. آنجا یک آشپز معروف اسپانیایی به نام فران آدریا (Ferran Adria) اثرهای هنری‌اش را که همان غذا باشد، درجا آماده می‌کرد و به حاضرین می‌داد. منتها آنقدر این غذاها جالب و قشنگ بودند که آدم اصلا دلش نمی‌خواست کارد و چنگال را در آن فرو کند. من خودم دلم می‌خواست غذا را ببرم و در یک ویترین به عنوان یک اثر هنری به نمایش بگذارم.آیا فعالیت برلیناله در زمینه‌ی آشپزی و خوراک، فقط به اکران فیلم‌هایی که به شکلی با آشپزی و تغذیه سروکار دارند محدود است یا برنامه‌های حاشیه‌ای را نیز دربر می‌گیرد؟
نه فقط فیلم نیست، برنامه‌های دیگری هم هستند. در ساختمان معروف "گروپیوس" در برلین که معمولا در طول سال، محل نمایشگاه‌های بزرگ است، از روز یکشنبه‌ی گذشته (۱۴ فوریه) تا جمعه (۲۰ فوریه) هر روز دستکم یک فیلم نمایش داده می‌شود که یا به نوعی با غذا سروکار دارد و یا محتوای آن در رابطه با غذاست، یعنی موضوع غذا را مطرح می‌کند؛ مثل دو فیلم مستندی که از ایران آمدهاند.
بعد از اتمام فیلم تماشاگران می‌توانند در حین خوردن غذا با کارگردان و یکی از آشپزهای معروف آلمانی به بحث و گفتوگو بنشینند. در آنجا میزگردی هست که گرداننده هم دارد و معمولا یک روزنامه‌نگار آن را اداره می‌کند. به هرحال برنامه‌های متنوعی در این زمینه هست. البته خیلی گران است ولی شنیده‌ام که همه‌ی بلیط‌های آن از همین الان پیش فروش شده‌اند.
فیلم‌های ایرانی که به آن اشاره کردید، چه فیلم‌هایی هستند؟
دو فیلم حضور دارند؛ یکی به نام "موش و گربه" که کارگردان‌های آن بیژن زمانپیرا و ناهید قبادی هستند و موضوع آن بچه‌هایی هستند که در کردستان در سطح شهر خرده نان جمع می‌کنند.
فیلم دیگر "دستور آشپزی" ساخته‌ی محمد شیروانی است. این فیلم در پنج آشپزخانه در تهران فیلمبرداری شده و به نوعی سیستم غذا پختن ایرانی و روابط اجتماعی‌ا‌ی که در آشپزخانه اتفاق می‌افتد را نمایش می‌دهد.
دیتر کاسلیک که چندین سال است مدیریت جشنواره را در دست دارد، تا چه اندازه در آغاز فعالیت بین‌المللی در این عرصه نقش داشته است؟
اصولا خود دیتر کاسلیک جریان سینمای خوراکی را در برلیناله به راه انداخت. او در گفت‌وگوهایی که در ارتباط با این نوع سینما داشته، همیشه می‌گوید که به آشپزی علاقه دارد و دوست داشته هم خودش و هم مردم بیشتر در این زمینه آگاهی پیدا کنند. به همین دلیل می‌گویند، اساساً بانی این سینما در برلیناله خود آقای کاسلیک است و خیلی هم ربطی به این که این هنر تا حدی مد شده است، ندارد.
بپردازیم به جنبه‌ی اجتماعی قضیه؛ فعالیت نسبتاً جدید برلیناله در جشنواره‌ی امسال تحت عنوان «غذا و عشق و محبت» صورت می‌گیرد. علت انتخاب این عنوان چه بود؟
واقعیت این است که عشق و محبت و خوراکی خیلی به هم ربط دارند. در ایران باستان هم در بخش‌هایی از ایران، دور هم جمع‌شدن و غذا خوردن یک امر خیلی طبیعی بوده است و در سال باید اهالی روستا و یا فامیل حتما دور هم جمع می‌شدند و غذا می‌خوردند. برخی می‌گویند در بخش‌هایی از ایران باستان این حتی حکم یک فریضه‌ی دینی را داشته.
الان هم به نوعی همینطور است؛ وقتی به مهمانی می‌رویم، جایی که غذا هست، خیلی فرق دارد با جایی که غذا نیست. یا یک عروسی بدون شام را در نظر بگیرید. هنوز در ایران هم در برخی از بخش‌ها، به خصوص در روستاها "مجمع" (سینی بزرگ) وجود دارد که چهار یا پنج نفر دور یک "مجمع" بزرگ می‌نشینند و با هم غذا می‌خورند.
در واقع غذا خوردن یا خوراک فقط برای ادامه‌ی زندگی و حفظ بقا نیست، بلکه خاصیتی اجتماعی هم دارد و آن هم ربط دادن آدم‌ها به همدیگر است. به همین خاطر هم فکر می‌کنم دلیل اصلی انتخاب چنین عنوانی، این موضوع باشد.
یعنی برلیناله با راه انداختن چنین عرصه‌ای، کمک می‌کند که کسانی که به جشنواره می‌روند، با آداب نشست و برخاست سر سفره و آشپزی کشورهای دیگر هم آشنا شوند؟
دقیقا. در فیلم‌هایی که عرضه می‌شود، نه تنها نوع غذا بلکه شیوه‌ی پخت غذا و این که اصولا آشپزخانه‌ها چگونه‌اند، نمایش داده می‌شود. چون هر قوم یا ملیتی شیوه‌ی خاص خودش و وسائل مختلفی برای پخت غذا دارد.
اشاره کردید که بلیط‌های این قسمت از جشنواره همه پیش‌فروش شده‌اند. با این حساب استقبال مردم از این فعالیت جدید برلیناله در رابطه با آشپزی خیلی خوب بوده است.
خیلی خوب بوده؛ هم استقبال مردم و هم برخورد رسانه‌ها با این مسئله. الان تقریبا روزی نیست که در برلین یک بحث و گفت‌وگوی تلویزیونی یا رادیویی در این رابطه برگزار نشود. هر روز برنامه‌ای هست که به غذا می‌پردازد و یا آشپزهای معروف را دعوت می‌کند. الان مخصوصا خانم سارا وینر (Sara Wiener) و آقای کریستیان لوز (Christian Lohse)، دو نفری که آشپزهای درجه یک هستند، کارشان خیلی گرفته است و دائم به همه جا دعوت می‌شوند.
مصاحبه‌گر: شهرام احدی