مذاکره‌کنندگان کنونی جمهوری اسلامی بدون توجه به دیدگاه مخالف قبلی وارد گفت‌وگوها شدند و سعی کردند با تغییر نام مذاکرات از بازسازی برجام به «رفع تحریم‌های آمریکا» به توجیه عقب‌نشینی و تغییر رفتار خود بپردازند. طبق اظهارات رسمی و غیررسمی هیئت مذاکره‌کننده ایران دو سند پیشنهادی ایران مطابق توافق برجام در سال ۲۰۱۵ بوده است.
مفاد اسناد پیشنهادی و محتوی مذاکرات افشا نشده است اما طبق اخبارغیررسمی هیئت مذاکره کننده حرکتش را بر اساس توافقات در شش دوره قبل نبوده و از نقطه جدیدی شروع کرده است که با اعتراض نمایندگان اروپا مواجه شده است. تروئیکای اروپایی رویکرد جدید حکومت ایران را ناامیدکننده و غیرسازنده نامید. آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا نیز اعلام کرد که موضع حکومت ایران جدی نیست و به دنبال برگشت به برجام نیست. او هشدار داد که این وضعیت که همزمان فعالیت‌های هسته‌ای حساس ایران گسترش یابد و مذاکرات در بن‌بست باشد قابل‌پذیرش آمریکا نخواهد بود و این کشور از ابزارهای دیگر خارج از مذاکرات برجام برای مهار هسته‌ای ایران استفاده خواهد کرد.
البته حضور هیئت بزرگ چهل نفره که اکثر آنها کارشناس و یا دارای سوابق تجاری و اقتصادی بودند نشان داد که حفظ برجام برای جمهوری اسلامی مهم است اما آنها پذیرای راهکارهای بدست آمده در شش دوره مذاکرات نیستند و می‌خواهند موقعیت بهتری بدست آورند.
علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایران تصریح کرد که منظور از لغو تحریم‌ها فقط تحریم‌های مربوط به امور هسته‌ای هستند. جمهوری‌اسلامی در این مقطع می‌کوشد تا بازسازی برجام دربردارنده مستقیم و یا غیرمستقیم امتیازات اعطایی بیشتری به غرب نشده و تغییری در سیاست‌های منطقه‌ای و نظامی تهاجمی آنها ایجاد نکند. همچنین از دولت آمریکا تضمین گرفته تا سانتریفوژهای پیشرفته‌تر در مراکز هسته‌ای کار کنند. طبق برجام ایران مجاز به استفاده از سانتریفوژهای نسل آی‌آر یک بود که می‌تواند در سال یک «سو» سوخت هسته‌ای تولید کند. اما الان زنجیره‌هایی از سانتریفوژهای نسل آی‌آر۲ام و آی‌آر۶ در تاسیسات نطنز و فردو نصب کرده که به ترتیب ظرفیت تولید ۴ و ۱۰ سو اورانیوم غنی‌شده در سال را دارند. این پیشرفت کمک می‌کند تا نه تنها نقطه گریز هسته‌ای به نحو چشمگیری کوتاه شود بلکه حتی جمهوری‌اسلامی ایران به نقطه بی‌بازگشت یعنی دستیابی به توانایی فنی تولید جنگ افزار هسته‌ای نزدیک شود. این تحول خط قرمز غرب و به‌وِیژه اسرائیل محسوب می‌شود.
در این وضعیت امیدها به بازسازی برجام کم‌رنگ‌تر شده و این نگاه که برجام دیگر امکان برقراری را نداشته و باید به دنبال راهکار دیگری برای مهار بلندپروازی اتمی تهران بود مدافعان بیشتری پیدا کرده‌است.
البته طبق اظهار نظر دو طرف به احتمال زیاد دور هشتم مذاکرات به زودی در وین از سر گرفته خواهد شد. مذاکره‌کنندگان اروپایی نیاز داشتند تا با مقامات ارشد دولت‌های متبوع خود مذاکره کنند. اظهارات امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه نشانگر ناخرسندی مقامات ارشد تروئیکای اروپایی از روند حاکم بر آخرین دور مذاکرات است. اسناد پیشنهادی حکومت ایران مورد قبول دولت‌های اروپایی و آمریکا نیست و آنها آن را نمی‌پذیرند.
تهدید نظامی
حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه دولت جمهوری‌اسلامی ایران تصریح کرده که اگر مذاکرات شکست بخورد حکومت برای برنامه‌های جایگزین آمادگی دارد. وی در این خصوص توضیح نداده است اما بر اساس سخنان محمد مرمندی، مشاور هیئت مذاکره‌کننده ایرانی این اقدامات در قالب توسعه فعالیت‌های چالشی هسته‌ای چون افزایش میزان و شدت غلظت سوخت هسته‌ای و افزایش مروادات تجاری با کشورهای آسیایی است.
حال این سئول مطرح می‌شود که آیا حکومت ایران توانایی انجام چنین اقداماتی را دارد؟ افزایش میزان غنی‌سازی اورانیوم به بیش از شصت درصد و نزدیک شدن به نود درصد ریسک بالایی دارد. تولید اورانیوم غنی‌شده نود درصدی خارج از آستانه تحمل اسرائیل است و احتمال برخورد نظامی و حمله مستقیم به تاسیسات هسته‌ای ایران را به میزان قابل اعتنایی افزایش می‌دهد. دولت اسرائیل متمایل به حمله نظامی نیست اما اگر امید به بازسازی برجام در دولت بایدن و تروئیکای اروپایی به نحو کامل از بین برود آنگاه بعید نیست با چراغ سبز آمریکا، اسرائیل اقدام به حملات «پیشگیرانه و دفاعی» با توجیه دفاع از امنیت خود انجام دهد. تاب‌آوری اروپایی‌ها در شرایط بن‌بست مذاکرات و افزایش فعالیت‌های حساس هسته‌ای نیز پایین است. آنها نیز ممکن است به سمت استفاده از گزینه فعال کردن مکانیزم ماشه حرکت کنند.
توسعه روابط تجاری با آسیایی‌ها که منظور چین است نیز تصوری خیال‌بافانه است. در شرایطی که ریسک مبادله تجاری با ایران بالا است شرکت‌های چینی انگیزه‌ای برای خطرکردن ندارند. همین الان مبادلات اقتصادی چین با رقبای منطقه‌ای ایران مانند عربستان سعودی بیشتر است. علاوه بر این رویکرد جدید دولت ایران که خواسته‌هایی فراتر از مفاد برجام دارد مورد پذیرش دولت‌های روسیه و چین نیست.
خطای محاسبه
به نظر می‌رسد کماکان خطای محاسبه بر ذهنیت نهاد ولایت فقیه به عنوان مرجع اصلی تصمیم‌گیری حاکم است. آنها فکر می‌کنند دولت‌های اروپایی به دلیل نگرانی از تشدید تنش و تبعات آن در خصوص بحران مهاجرت و درگیری نظامی به سمت برخوردهای سختگیرانه نمی‌روند. همچنین تصور می‌کنند دولت بایدن نیز دست به تشدید تحریم‌ها و اقدامات راهبردی بازدارنده نمی‌زند. اما همه این فرضیات نادرست هستند. خروج از برجام اولویت و خواست مطلوب آنها نیست اما در عین حال خطر نزدیک شدن جمهوری‌اسلامی به نقطه بی‌بازگشت هسته‌ای آنقدر از دید آنها بالا است که حاضر هستند ریسک‌مجازات‌های سنگین و اقدامات بازدارنده بزرگ را تحمل کنند.
از سوی دیگر جمهوری‌اسلامی در مواجهه با بحران فزاینده اقتصادی مستاصل شده است. آنها به خوبی می‌دانند وضعیت فلاکت‌بار معیشتی و کاهش حجم سرمایه‌گذاری در کشور قابل دوام نیست و آنها هر چه زودتر باید از انزوا بیرون بیاییند. ازاین رو به نظر می‌رسد ارزیابی آنها بر اساس خطای محاسبه تعقیب رویکرد غیرتعجیلی و فرسایشی کردن مذاکرات برای تحمیل خواست خود است.
از ابتدا هم معلوم بود که دور هفتم مذاکرات آغاز مرحله جدید مذاکرات است و انتظار اینکه نتیجه بدهد شتابزده و غیرواقع‌بینانه است.بر اساس الگوی رفتاری جمهوری‌اسلامی ایران باید انتظار داشت که آنها به زور آزمائی ادامه بدهند تا بعد از ناامیدی کامل در آخرین لحظات تن به توافق بدهند. دولت‌های غربی نیز در این شرایط حداقل در کوتاه مدت به سمت استفاده از اهرم‌های فشار خود حرکت می‌کنند. ازاینرو سرنوشت مذاکرات به رویارویی و فعل و انفعالات در خارج از وین گره خورده است. بر این اساس باید در انتظار روزهای داغ در مواجه مستقیم و نیابتی حکومت ایران و دولت آمریکا بود. اروپایی نیز فاصله بیشتری از تهران گرفته و به دولت آمریکا نزدیک‌تر می‌شوند.
بنابراین اگرچه احتمال مرگ کامل برجام بیش از همیشه شده است اما هنوز منتفی نیست؛ ولی تحقق آن به وقت‌های اضافه و مسیری ناهموار، زمانبر و پر فراز و نشیب کشیده می‌شود.
مطالب منتشر شده در صفحه "دیدگاه" الزاما بازتاب‌دهنده نظر دویچه‌وله فارسی نیست.