دلشدگان و دلدادگان در مینیاتورها

در کنار شعر و ادب فارسی، نگارگری یکی از جلوه‌‌‌‌گاه‌های افسانه‌ها، اسطوره‌ها، تاریخ و فرهنگ ایرانی است. هنر مینیاتور که اوج آن را مکتب عباسی در زمان صفویه می‌دانند، شوریدگی و دلباختگی و سوته‌دلی را نیز پیش چشم می‌گشاید.

دلباختگی ویس و رامین در منظومه فخرالدین اسعد گرگانی به نظم آمده است. پادشاه که موبد نام دارد، مردی پیر و زنباره است که ویس را هنگامی که هنوز از مادر زاده نشده، خواستگاری می‌کند. ویس عاشق رامین، برادر موبد می‌شود و عشق این دو داستانی شورانگیز را رقم می‌زند که در نهایت با مرگ ویس پایان می‌گیرد.

عشق خسرو و شيرين اثر نظامی گنجوی از زيباترين و غمناک‌ترین داستان‌های فارسی به شمار می‌رود. شیرین به خسرو دل‌ می‌بندد و فرهاد کوه‌کن به شیرین. خسرو کشته می‌شود، شیرین خود را در فراق یار می‌کشد و فرهاد هم پس از شنیدن خبر مرگ شیرین با تبر به فرق خود می‌کوبد.

عشق یوسف و زلیخا، روایتی کهن و مذهبی است که پیش از "هفت اورنگ" جامی، در تورات و قرآن نیز آمده است. شاهدخت مصر زمانی دل به یوسف بست که او را در خواب دید. مینیاتوری از وصال و عروسی این دو دلداده که در کتابخانه دانشگاه آکسفورد نگاهداری می‌شود.

مطرب خوش نوای من عشق نواز همچنین/ نغنغه دگر بزن پرده تازه برگزین... "دیوان شمس"

خوش‌تر ز عیش و صحبت و باغ و بهار چیست/ ساقی کجاست گو سبب انتظار چیست/ هر وقت خوش که دست دهد مغتنم شمار/ کس را وقوف نیست که انجام کار چیست... "حافظ"

دو عاشق اثر رضا عباسی، نقاش صاحب‌ سبک دوره صفویه. این اثر در موزه متروپولیتن نیویورک نگاهداری می‌شود.

برآرد روزگارت از سه لب کام / لب يار و لب جوي و لب جام... مینیاتور موسوم به "شاه عباس و جوان" اثر محمد قاسم تبریزی، نگارگر عصر صفویه در مکتب اصفهان. این تابلو در موزه لوور نگاهداری می‌شود.

دلدادگی سلیمان و ملکه صبا نیز از روایات مذهبی است که در تورات و قرآن آمده است. مینیاتوری از ملکه سبا و هدهدی که پیغام او و سلیمان را به هم می‌رساند. ای هدهد صبا به سبا می‌فرستمت / بنگر که از کجا به کجا می‌فرستمت/ حیف است طایری چو تو در خاکدان غم / زین جا به آشیان وفا می‌فرستمت... "حافظ"

آوای دوست، اثری از محمود فرشچیان، با عناصر همیشگی مینیاتورهای معاصر؛ نی‌لبک، زن اثیری، گل و برگ، پرنده، جوی آب و قدح...

نگاره آب رنگ و آب طلا موسوم به "هوس‌بازی عاشقان برهنه" اثر محمدقاسم تبریزی، نگارگر عصر صفویه این نگاره در موزه هنر هاروارد نگاهداری می‌شود.

مینیاتوری در ترسیم دلدادگی رابعه و بکتاش. عشق رابعه بلخی به غلام برادرش حارث، با مرگ پاسخ داده شد. رابعه نخستین زن پارسی‌سرا به شمار می‌رود. عشق او باز اندر آوردم به بند / کوشش بسیار نامد سودمند/ توسنی کردم ندانستم همی / کز کشیدن سخت‌تر گردد کمند...