دریای خزر نظامی می‌شود
۱۳۹۰ مرداد ۱۱, سه‌شنبه
ولادیمیر ویسوتسکی، فرماندهی نیروی دریایی روسیه اخیرا اعلام کرد کشورش قصد دارد تا سال ۲۰۲۰ در دریای خزر از شانزده کشتی جنگی دیگر برخودار شود. روسیه در حال حاضر ۱۴۸ کشتی و قایق نظامی در اختیار دارد. به گفته‌ی ویسوتسکی تا پایان سال جاری دو کشتی جنگی موشک‌انداز و سه شناور دیگر نیز به نیروی دریایی روسیه در دریای خزر افزوده خواهد شد.
در ظرف ده سال گذشته جمهوری آذربایجان ده شناور پیشرفته از ترکیه و دو شناور موشک‌انداز از آمریکا خریداری کرده است. علاوه بر آن آمریکا برای تاسیس مراکز رادار در کناره‌های ساحل خزر و تاسیس مرکز کنترل ستاد فرماندهی در باکو به این کشور کمک کرد.
قزاقستان نیز در آکتائو، بندر دریایی خود، پایگاه هوایی تاسیس کرده است. این کشور برای تقویت قدرت نظامی‌اش قایق‌های گشت‌زنی از کره جنوبی خریداری کرده.
ترکمنستان به لحاظ نظامی ضعیف‌ترین کشور ساحلی به حساب می‌آید. اما این کشور نیز در سال ۲۰۱۰ برای نخستین بار آکادمی دریایی تاسیس کرده و برای دفاع از موقعیت خود بر تعداد قایق‌های گشت زنی پرسرعت در خزر افزوده است.
حبیب‌الله سیاری فرمانده نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران نیز اخیرا اعلام کرد که بیست درصد از منطقه دریای خزر تحت کنترل نیروی دریایی ارتش جمهوری اسلامی ایران است.
دلایل نظامی شدن دریای خزر و پیامدهای آن
گرایش نظامی‌گری کشورهای حوزه‌ی دریای خزر با پیچیده و مشکل شدن حل مسئله‌ی حقوقی دریا پیوند خورده است. بی‌نیتجه ماندن گفتگوهای سران خزر برای تقسیم همه جانبه‌ی دریا و نشست‌های دوره‌ای کارشناسان که برای ۲۹مین بار در ۲۸ و ۲۹ تیرماه ۱۳۹۰ در مسکو برگزار گردید نیز سبب شد این کشورها به سوی نظامی‌گری بیشترگرایش پیدا کنند.
سه کشور قزاقستان، آذربایجان و ترکمنستان در قیاس با روسیه و ایران به لحاظ نظامی ضعیف‌تر هستند. این کشورها از آمریکا و ترکیه برای ارتقا‌ء قدرت نظامی خود درخواست کمک کرده‌اند.
کارشناسان امور خزر در گفتگو با دویچه وله گفتند که تقویت نیروی نظامی روسیه به معنای فشار بیشتر بر ایران است. زیرا ایران تنها کشور دریای خزر به شمار می‌آید که از قدرت و توان نظامی قابل توجهی در خزر برخوردار است و می‌تواند منافع روسیه را به‌صورت جدی تهدید کند. از سوی دیگر روسیه با دیگر کشورهای سابق شوروی "زبان و منافع مشترک" دارد.
بیم روسیه از افزایش توان نظامی ایران در خزر
گزل خدایبردیوا، روزنامه‌نگار مقیم مسکو در گفتگو با دویچه وله می‌گوید، روسیه هر سال مانور نظامی در خزر برگزار می‌کند و در سال‌های پیش حتی با حضور کشورهای قزاقستان، آذربایجان این مانورها انجام گرفته اند. حتی ایران نیز در ماه ژوئیه سال ۲۰۰۹ در یکی از رزمایش‌های تاکتیکی روسیه در خزر شرکت کرد».
گزل در ادامه به نارضایتی رهبران روسیه از موقعیت نظامی این کشور در خزرهم اشاره می‌کند: «رهبران روسیه از وضعیت نیروی دریایی این کشور در دریای خزر بسیار ناخرسند هستند. از عمر بسیاری از ناوهای جنگی روسیه ۳۰ سال می‌گذرد. گرچه روسیه قدرتمند‌ترین کشور حوزه‌ی دریای خزر است، اما این کشور از توسعه‌ی ناوگان نظامی ایران بیم دارد».
"ایران قادر است توان نظامی خود را دوبرابر کند"
گزل خدایبردیوا، روزنامه‌نگار اهل مسکو می‌گوید، مطبوعات روسیه اهمیت زیادی به افزایش توان نظامی ایران در خزر می‌دهند. وی با توجه به نوشته‌های روزنامه‌های چاپ مسکو یادآورمی‌شود که گرچه توان نظامی ایران ضعیف‌تر از روسیه است، اما ایران قادر است در کوتاه مدت توان نظامی خود را به میزان دو برابر افزایش دهد.
این روزنامه نگار که درباره‌ی مسائل مربوط به دریای خزر گزارش می‌دهد به دویچه وله می‌گوید: «روسیه از یک سوی خواهان حل مشکلات دریای خزر از طریق دیپلماسی است و خواهان ثبات و امنیت در خزر است، اما همزمان با آن توان نظامی خود در خزر را نیز گسترش می‌دهد».
رقابت و رفاقت روسیه و ایران
ولادیمیر یفسییف کارشناس امنیت بین‌المللی روسیه از جمله کارشناسانی است که معتقد است، رقابت‌های دولت‌های حاشیه خزر به نظامی شدن بیشتر خزر منجر شده است. این کارشناس هم بر این باور است که نگرانی روسیه بیشتر از قدرت گرفتن ایران است. روسیه و ایران در تقسیم دریا دو نظر متفاوت دارند.
به رغم این دیدگاه‌های متفاوت هر دو کشور از "تفاهم‌نامه‌ی همکاری در زمینه امنیت دریای خزر" حمایت می‌کنند. این تفاهم‌نامه از سوی روسای جمهور ۵ کشور ساحلی در۱۸ نوامبر سال ۲۰۱۰ امضا شد. برمبنای چارچوب این سند، ۵ کشور ساحلی موظف هستند در مبارزه علیه تروریسم، قاچاق اسلحه و مواد مخدر، صید غیرقانونی ماهی، قاچاق انسان وهمچنین در زمینه‌ی تامین امنیت کشتیرانی در دریای خزرهمکاری کنند. روسیه و ایران امیدوارند با امضای این تفاهم‌نامه راه برای حضور کشورهای خارجی از جمله آمریکا و ناتو مسدود شود.
نظامی شدن خزر و هشدار کارشناسان
الکساندر گالووین نماینده ویژه رییس جمهور روسیه در امور تعیین موقعیت حقوقی دریای خزر تاکنون بارها گفته است که کشورهای حاشیه دریای خزر قصد پرداختن به مسابقه‌ی تسلیحاتی در دریا را ندارند. وی می‌گوید، تسلیحات نظامی آن چیزی نیست که کشورهای حاشیه دریای خزر باید در آن هزینه کنند.
اما برخی از تحلیل‌گران نظامی روسیه این گفته‌ی مقام روسیه را قبول ندارند و اظهار کرده‌اند که این کشور از طریق تقویت نیروی نظامی خود در خزر قصد دارد فشار را بر دیگر کشورهای ساحلی برای تقسیم این دریا بیافزاید.
از سوی دیگر روسیه تلاش می‌کند در سال‌های آینده نقش تعیین‌کننده‌ی خود را در این دریا محفوظ نگاه‌دارد، زیرا لاینحل ماندن تقسیم دریا در جنوب آن حضور قدرت‌های غربی را در این دریا بیشتر خواهد کرد و روسیه از آن بیم دارد. کارشناسان همچنین هشدار می‌دهند که گرایش کشورهای دریای خزر به مسابقه‌ی تسلیحاتی احتمال بروز درگیری نظامی را نیز در این دریا می‌افزاید.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: عباس کوشک جلالی