خاری در چشم دولت چین

در روزهای ۱۴ تا ۱۸ اکتبر نمایشگاه سالیانه کتاب فرانکفورت برگزار شد. کشور چین مهمان افتخاری امسال در نمایشگاه فرانکفورت بود. بیست سال پس از سرکوبی تظاهرات در میدان صلح آسمانی پکن و کشتار بیرحمانه تظاهرکنندگان، انتخاب چین به‌مثابه میهمان افتخاری واکنش‌های شدید و بحث‌های همه‌جانبه‌ای را به‌همراه داشت.

در حالیکه نمایندگان و وابستگان دولتی چینی تلاش فراوانی برای ارائه چهره چین مدرن داشتند، جمعی از نویسندگان، هنرمندان و آزادی‌خواهان چینی تصویردیگری از کشور خود را به بحث و نمایش گذاشتند که تصویری تاریک از یک حکومت استبدادی است. به عقیده آنان آزادی قلم و بیان و آزادی‌های فردی و سیاسی در چین واژه‌هایی بیش نیستند و رعایت حقوق بشر در این کشور نادیده گرفته می‌شود.

ای وایوای در نمایشگاه فرانکفورت شرکت نکرد

برگزارکنندگان نمایشگاه فرانکفورت در کنار مقامات رسمی چین، شخصیت‌های دیگری را مانند ای وایوای (Ai wie wei) - یکی از برجسته‌ترین هنرمندان چینی و از سرسخت‌ترین منتقدان رژیم – را نیز دعوت کرده‌بودند. گرچه حضور ای وایوای در نمایشگاه کتاب فرانکفورت با بی‌صبری انتظار کشیده‌می‌شد، این هنرمند چینی از شرکت در این نمایشگاه خودداری کرد و با این عکس‌العمل خود بیش از پیش توجه افکار عمومی در جهان را جلب نمود. ای وایوای در این مورد چنین گفت: «بحث و گفتگو با نمایندگان رسمی چین مقوله‌ای بیهوده است».

ای وایوای از کودکی با بی‌عدالتی آشنا بود

ای وایوای در سال ۱۹۵۷ میلادی به‌دنیا آمد. او با فشارهای سیاسی، بی‌عدالتی و سرکوبی اقلیت‌های قومی از کودکی آشنا شد. پدر او ای چینگ مورد غضب حزب کمونیست چین قرار گرفت.او با خانواده خود بیست سال – ابتدا در ایالت منچوری و پس از آن در منطقه مسکونی ایغورها – در تبعید بسر برد.

پس از اعاده حیثیت از پدر او در سال ۱۹۷۸ ای وایوای در آکادمی فیلم پکن و مدرسه عالی طراحی پارسون (Parson School of Design) در نیویورک تحصیلات خود را به پایان رساند.

بعد جهانی هنر در اینترنت

ای وایوای یکی از منتقدان تیزبین و از مخالفان سرسخت رژیم حاکم در چین است. آثار هنری او به‌گونه‌ای نیز "پیام‌های سیاسی" هستند. ای وایوای در سال‌های اخیر فناوری اینترتی را در خدمت هنر و مبارزه سیاسی خود قرار داده‌است. او هنر نمایشی (Performance Art) خویش را در اینترنت در اختیار عموم قرار می‌دهد، تا به‌این ترتیب فساد اجتماعی، رشوه‌خواری و شرایط ضدانسانی حاکم در چین مدرن را در ابعاد وسیع‌تری به گوش شهروندان خود و مردم جهان برساند.

در فاجعه زلزله سچوان در ماه می ۲۰۰۸ میلادی چندین هزار دانش‌آموز چینی قربانی این زلزله شدند. رژیم چین حاضر به اعلام تعداد کشته‌شدگان و نام آنان نبود. ای وایوای در وبلاگ خود شرایط اسف‌باری را که این زلزله به‌همراه داشت به گوش جهانیان رساند. او نام تک‌تک دانش‌آموزان قربانی زلزله را پیداکرده و در وبلاگ خود منتشر کرد. همچنین با انتشار عکس آنان به این کودکان گمنام چهره‌ای زنده و قابل لمس داد. گرچه وبلاگ‌های او دائما از طرف دولت چین فیلتر می‌شود، وبلاگ او در آن دوران روزانه ۱۰۰۰۰ بار کلیک خورد.

«بسیار متاسف!»

روز ۱۲ اکتبر امسال نمایشگاه آثار هنری ای وایوای در خانه هنر مونیخ افتتاح شد. عنوان این نمایشگاه "بسیار متاسف!" (so sorry!) اشارهای به بحران اقتصادی جهانی در حال حاضر است و با طنزی گزنده عکس‌العمل مدیران بانک و کاربردان اقتصادی، که خود به‌گونه‌ای موجب این بحران جهانی هستند، را بازتاب می‌کند.

انتخاب محل اجرای نمایشگاه اتفاقی نیست و شباهت‌های تاریخی بین چین کنونی و آلمان دوره نازی را منعکس می‌کند. خانه هنر مونیخ به‌فرمان هیتلر و برای نمایش "هنر آلمان" ساخته شده‌بود. ای وایوای می‌گوید: «این از خصوصیات دیکتاتورها است که خواهان کنترل کامل دانش و خاطرات مردم هستند. همانگونه که نازی‌ها حقایق را کتمان می‌کردند، در چین کنونی نیز سرکوب جنبش آزادی‌خواهانه در سال ۱۹۸۹ میلادی پرده‌پوشی می‌شود».

ای وایوای در حیطه فعالیت‌های هنری خود آنچه را که رژیم چین سعی در کتمان دارد، آشکار و در دید مردم جهان قرار می‌دهد.

۷۰۰۰ سال با خوشبختی در این دنیا زندگی کرد

نمای بیرونی خانه هنر مونیخ خود تبدیل به تابلوی هنری شده‌است. روی این نما با طول ۱۰۰ متر، ۹۰۰۰ کوله‌پشتی پلاستیکی به رنگ‌های مختلف - سفید، قرمز، آبی، زرد و سبز - آویزان شده‌اند. این چیدمان نوشته‌ای را به خط چینی به‌نمایش می‌گذارد: «۷۰۰۰ سال با خوشبختی در این دنیا زندگی کرد». این جمله مادری است که در زلزله دلخراش سچوان دختر خود را از دست داد. این کودک دانش‌آموز همراه با هزاران کودک دیگر برای همیشه زیر آوار ماند.

گویی ای وایوای در این چیدمان حکومت چین را محکوم می‌کند. او دلیل تخریب مدارس دولتی در زلزله سچوان را سهل‌انگاری و رشوه‌خواری مقامات دولتی دانسته و نقش سیاستمداران چینی در این فاجعه را افشا می‌کند. او می‌گوید: «در این مملکت مردم عادی و فقیران حق و حقوقی ندارند».

افشاگری ای وایوای باعث دستگیری او در در روز ۱۲ اوت سال ۲۰۰۹ میلادی شد. او در حین دستگیری توسط پلیس امنیتی چین مورد ضرب و شتم قرار گرفت و خونریزی مغزی کرد. ای وایوای دستگیری خود و پروسه عمل جراهی خود در مونیخ را به‌مثابه هنر نمایشی در وبلاگ خود به‌نمایش گذاشته‌است.

خاری در چشم رژیم

ای وایوای در آثار هنری خود تحولات کنونی چین مدرن را بی‌پروا به‌نمایش گذاشته و نابودی میراث باستانی چین را شدیدا انتقاد می‌کند. برای نمونه او گلدان‌های قدیمی و بسیار با ارزشی از دوره نوسنگی - این گلدان‌ها بیش از ۶۰۰۰ سال قدمت دارند – با رنگ‌های تند و درخشان رنگ‌امیزی می‌کند، روی آنان برچسب می‌زند و یا این گلدان‌ها را روی زمین انداخته و می‌شکند. ای وایوای: «در پروسه انقلاب فرهنگی ما آثار قدیمی خود را تخریب کرده و از بین بردیم، تا نشان دهیم که مائوئیست ‌های خوبی هستیم. ما هنوز هم برای آثار قدیمی خود ارزش چندانی قائل نیستیم».

ای وایوای نابودی میراث باستانی را در قالب هنرنشان می‌دهد تا تناقض‌های موجود در جامعه "چین مدرن" و نقش رژیم حاکم در نابودی فرهنگ و سنت کشور خود را آشکار کند. ای وایوای می‌گوید: «من در واقع اجبار دارم که با این رژیم مقابله کنم، چرا که درغیر اینصورت جزوی از این سیستم خواهم بود». ای وایوای بی‌تردید به چین بازخواهد گشت و با انتقادات خود خاری در چشم رژیم خواهد بود.

نویسنده: الهه آزاد

تحریریه: رضا نیکجو