حکایت اختراع دستمال کاغذی به روایت تصویر

نه‌تنها در روزهای زمستان و فصل سرماخوردن، بلکه در بسیاری دیگر از شرایط گاه ناخواسته و نامطبوع، وجود دستمال کاغذی نعمت بزرگی است. دستمال کاغذی اختراع چه کسی است؟ و از چه زمانی به زندگی مردم راه یافت، چرا به دستمال کاغذی در آلمان "تمپو" و در ایران "کلینکس" گفته می‌شود؟

روز ۱۴ اوت سال ۱۸۹۴ میلادی صاحب یک کارخانه کاغذسازی به نام "گوت‌لوب کروم" (Gottlob Krum) کاغذ بسیار نازکی را که برای نرم و لطیف شدن به گلسیرین آغشته شده بود، به عنوان اولین دستمال کاغذی به ثبت رساند. این اختراع با شماره ۸۱۰۹۴ در سازمان ثبت اسناد شهر گوپینگن (Göppingen) واقع در نزدیکی اشتوتگارت به ثبت رسید.

گوت‌لوب کروم معتقد بود که استفاده از دستمال کاغذی می‌تواند در افزایش بهداشت و جلوگیری از بیماری‌های مسری کمک کند. اختراع این دستمال کاغذی در گوپینگن و منطقه‌ای که قوم شوابن (Schwaben) در آن زندگی می‌کنند و امروز بنام ایالت "بادن‌ووتنبرگ" شناخته می‌شود، با استقبال روبرو نشد. چرا؟

شوابن‌ها مردمانی بسیار کوشا هستند و بیشترین اختراعات و نوآوری‌ها در آلمان هرسال از این منطقه به ثبت می‌رسد. شهرت دیگر شوابن‌ها، صرفه‌جویی و قناعت آنهاست. در آن زمان دستمالی که پس از مصرف دور انداخته شود، با فرهنگ صرفه‌جویی آن‌ها همخوانی نداشت و به همین دلیل هم مورد استقبال قرار نگرفت.

از سال ۱۹۲۴ شرکت آمریکایی "کیمبرلی – کلارک" (Kimberly-Clark) دستمال کاغذی کلینکس را وارد بازار کرد که از سلولوز پنبه تولید شده بود. شرکت کیمبرلی – کلارک در جنگ جهانی اول از سلولوز پنبه در تولید باند پانسمان نیز استفاده کرده بود. این باندها از یک سو دارای استقامت هستند و به سختی پاره می‌شوند و از سوی دیگر خاصیت جذب مایعات را دارند.

نوآوری کلینکس در سال ۱۹۲۹ با ارائه این جعبه‌ها که با بیرون کشیدن یک دستمال کاغذی، دستمال بعدی بیرون می‌آید، با موفقیت و استقبال زیادی روبرو شد. کلینکس بیشتر در بازارهای آمریکایی و آسیایی شناخته شده است.

کلینکس اولین مارک دستمال کاغذی بود که وارد ایران شد و جای خود را در زندگی مردم باز کرد. در ایران واژه کلینکس مترادف با دستمال کاغذی است. برای نگهداری آن جعبه‌های گران‌های قیمت دست ساز و یا روکش‌های دست‌باف ساخته می‌شود.

سی و پنج سال پس از اختراع دستمال کاغذی توسط "گوت‌لوب کروم"، در روز ۲۹ ژانویه سال ۱۹۲۹ کارخانه کاغذسازی نورنبرگ کالایی را با شماره ۴۰۷۷۵۲ در اداره ثبت اسناد رایش با نام "تمپو" (Tempo) به ثبت رساند.

درحالی که کلینکس در بازارهای آمریکایی و آسیایی شناخته شده است، دستمال کاغذی تمپو در کشورهای اروپایی جایگاه ویژه‌ای دارد و شناخته شده است. کارخانه کاغذسازی نورنبرگ از سال ۱۹۳۵ تا سال ۱۹۹۴ در مالکیت خانواده "شیکه‌دانس" بود. البته نام این خانواده ثروتمند بیشتر با کاتالوگ مد و فروشگاه‌های "Quelle" شناخته شده است.

در آلمان هم تمپو به دلیل اینکه اولین مارک دستمال کاغذی بود که مردم شناختند، واژه آن در زبان عامیانه مترادف با دستمال کاغذی شد.

بعد از تمپو، محصول کارخانجات کاغذسازی مانهایم که با نام "سوفتیس" (Softis) به بازار عرضه می‌شد، بخش دیگری از بازار اروپا را در اختیار داشت.

در سال ۱۹۹۴ شرکت آمریکایی (Procter & Gamble) کارخانه کاغذسازی نورنبرگ و تولید دستمال کاغذی تمبو را خریداری کرد ولی در سال ۲۰۰۷ به شرکت سوئدی "SCA" فروخت. این شرکت که قبلا کارخانه "سوفتیس" را هم خریداری کرده بود مجبور شد بخاطر قانون "ضد انحصار" کارخانه سوفتیس را به یک شرکت ایتالیایی بفروشد.

از سال‌های ۱۹۶۰ میلادی در کنار سه مارک مهم "کلینکس"، "تمپو" و "سوفتیس"، تولیدات کوچک‌تر دستمال کاغذی ‌با نام‌های دیگری هم وارد بازار شده‌اند که به لحاظ کیفیت کمتر می‌توانند با این برندهای قدیمی رقابت داشته باشند.

بعد از سال ۱۷۳۳ و با اختراع دستگاه‌های نخ ریسی و پارچه بافی، قیمت تولید پارچه نیز بتدریج کاهش یافت و تولید انبوه باعث شد تا دستمال دیگر به‌عنوان بعنوان کالای لوکس مختص اشراف نباشد. با ورود دستمال کاغذی در قرن بیستم به جوامع بشری، اکنون کمتر از ۱۰ درصد مردم از دستمال پارچه‌ای استفاده می‌کنند.

در داروخانه‌های آلمان رسم است که به هنگام خرید دارو، یک بسته کوچک دستمال کاغذی نیز به خریدار هدیه بدهند.