حمله روسیه به اوکراین؛ آغاز فروپاشی نظم کنونی جهان؟

آیا با لشکر کشی روسیه به اوکراین نظم کنونی جهان از هم فرومی‌پاشد و تصمیم ولادیمیر پوتین برای جابه‌جایی مرزها با توسل به خشونت و نیروی نظامی الگویی برای دیگران خواهد شد؟

کریستف هاسلباخ، همکار بخش مرکزی دویچه‌وله در تحلیلی که پنج‌شنبه ۲۴ فوریه منتشر شد به بررسی پیامدهای جنگ اوکراین و تاثیر آن بر فروپاشی احتمالی نظم کنونی جهان پرداخته که خلاصه‌ای از آن را در ادامه می‌خوانید.

آنالنا بربوک، وزیر خارجه دولت فدرال آلمان پس از آغاز حمله نظامی روسیه به اوکراین گفت: «امروز صبح ما در جهان دیگری از خواب بیدار شدیم.»

جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا این حمله را "سیاه‌ترین ساعت‌ها برای اروپا" از زمان پایان جنگ جهانی دوم خوانده است.

ناکامی دیپلماسی در مقابله با جنگ

آمریکا از چندی پیش درباره قریب‌الوقوع بودن لشکرکشی روسیه به اوکراین هشدار داده بود اما بسیاری از سیاستمداران امید داشتند از طریق دیپلماتیک بتوان جلوی جنگ را گرفت.

در دوران جنگ سرد دو بلوک قدرتمند با مجهزترین و مخرب‌ترین جنگ‌افزارها رو در روی هم قرار داشتند؛ پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در غرب و پیمان ورشو به رهبری اتحاد جماهیر شوروی سابق در شرق.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

بسیاری امید داشتند با خاتمه دوران جنگ سرد در اواخر دهه ۹۰ میلادی و فروپاشی شوروی در سال ۱۹۹۱ تقابل میان دو بلوک قدرت جهانی خاتمه یابد.

با این حال از آن زمان تا کنون اروپا باز هم شاهد جنگ بوده است؛ از جمله در ابتدای فروپاشی یوگسلاوی سابق در نیمه نخست دهه ۹۰ قرن گذشته.

با این حال ابعاد حمله نظامی روسیه به عنوان یک قدرت جهانی به اوکراین، بر تمام حوادث دهه‌های گذشته، از پایان جنگ دوم تا کنون، سایه انداخته است.

نگرانی سه کشور منطقه بالکان

در حال حاضر استونی، لیتوانی و لتونی، سه کشور منطقه بالتیک که مرزهای طولانی مشترکی با روسیه و رژیم تحت حمایت آن در بلاروس دارند، با وجود عضویت در ناتو خود را در خطر می‌بینند و نگرانند که تهدیدهای مسکو متوجه آنها نیز بشود.

این کشورها از جمهوری‌های سابق شوروی بوده‌اند و اقلیت قابل توجهی روسی‌زبان و روسی‌تبار در آنها زندگی می‌کنند. دالیا گریبائوسکایته، رئیس جمهوری پیشین لیتوانی در یک پیام توئیتری نوشت: «تحریم‌ها مهاجمان را متوقف نمی‌کنند.» او افزود، "جنایتکاران جنگی" را فقط در میدان نبرد می‌توان متوقف کرد.

ینس استولتنبرگ، دبیرکل پیمان آتلانتیک شمالی به اعضای این پیمان در شرق اروپا اطمینان داده که ناتو برای حفاظت از آنها از هیچ اقدامی فروگذار نخواهد کرد.

شماری از کارشناسان نظامی غربی از چند سال پیش درباره توان ناتو برای حفاظت از سه کشور عضو آن در منطقه بالتیک ابراز تردید کرده‌اند.

اتاق فکر آمریکایی موسوم به RAND که یکی از افسران ارشد ناتو نیز با آن همکاری می‌کند، در تحقیقی که نتایج آن سال ۲۰۱۶ منتشر شد این ارزیابی را ارئه داد که روسیه به سادگی می‌تواند سه کشور منطقه بالتیک را محاصره کند و راه رساندن نیرو و تجهیزات به آنها را ببندد.

خطر الگو گرفتن از روسیه

تحلیلگران معتقدند اگر جابه‌جایی مرزها با استفاده از قدرت نظامی در مورد اوکراین با سکوت و تحمل جامعه جهانی همراه باشد، این کار می‌تواند در بسیاری دیگر از مناطق جهان تکرار شود.

بر این اساس با سرمشق قرار گرفتن رفتار مسکو، به عنوان نمونه چین می‌تواند تمایل خود برای اشغال تایوان را عملی کند یا صربستان به عنوان متحد روسیه ممکن است به مناطقی در کشورهای مجاور دست‌اندازی کند.

پس از فروپاشی شوروی و تشکیل جمهوری‌های جدید در اروپا، ظاهرا پیش‌فرض مورد قبول این بوده که تمامیت ارضی کشورهای اروپایی، صرف‌نظر از این که چگونه شکل پیدا کرده‌اند به رسمیت شناخته می‌شود.

با تعرض روسیه به اوکراین این پیش‌فرض دیگر مانند گذشته اعتبار نخواهد داشت. رهبران سیاسی آلمان که عمیقا به این پیش‌فرض باور داشتند اکنون با واقعیتی جدید مواجه شده‌اند.

آلمان به خاطر سهم و نقشی که در دومین جنگ جهانی بر عهده داشته در نیمه دوم قرن بیستم و به خصوص در سه دهه اخیر تنش‌زدایی و تفاهم را سرلوحه سیاست خارجی خود قرار داده است.

آندری ملنیک، سفیر اوکراین در برلین با بیان این که اکنون وقت بیدار شدن آلمان فرارسیده می‌گوید، کشورهای غربی، از جمله آلمان تمام هشدارها درباره نقشه‌های روسیه را نادیده گرفتند.

فریدریش مرتس، دبیرکل حزب دموکرات مسیحی آلمان این احتمال را منتفی نمی‌داند که همه سیاستمداران در این کشور، از جمله خود او در برابر روسیه زیادی خوش‌بین و با حسن‌نیت بوده‌اند.

قدرت نظامی به عنوان اهرم بازدارنده

آنه‌گرت کرامپ- کارن‌باوئر، وزیر دفاع پیشین آلمان در یک پیام توئیتری با صراحت بیشتری در این باره اظهار نظر کرد و نوشت: «من از دست خودمان به شدت عصبانی هستم، زیرا به لحاظ تاریخی ناتوان و شکست خورده‌ایم.»

او می‌گوید آلمان حتی پس از اقدام روسیه برای تصرف و الحاق شبه‌جزیره کریمه نیز هیچ برنامه بازدارنده واقعی در دستور کار خود قرار نداده است.

این سیاستمدار حزب دموکرات مسیحی در ادامه نوشت، صدراعظم‌های قبلی آلمان مانند هلموت اشمیت و هلموت کهل می‌دانستند که مذاکره همیشه ارجحیت دارد اما باید به لحاظ نظامی چنان قدرتمند بود که عدم مذاکره برای طرف مقابل گزینه‌ای نباشد.

جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا به شرط عدم حمله روسیه به اوکراین برای مذاکره با همتای روسی خود ولادیمیر پوتین اعلام آمادگی کرده بود.

با خودداری مسکو از پذیرش این شرط، ایالات متحده نیز ممکن است در سیاست‌های خود در قبال مسکو تجدید نظر کند. بایدن هشدار داده که آمریکا و هم‌پیمانانش "متحد و قاطع" عمل خواهند کرد.

این "اتحاد" در سال‌های گذشته، به خصوص در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ، که ضرورت وجودی ناتو را هم زیر سوال برده بود، امری بدیهی به نظر نمی‌رسید.

پیش از دونالد ترامپ نیز آمریکا در مواردی راه خود را از کشورهای غرب اروپا جدا می‌کرد و آنها را به پذیرش مسئولیت بیشتر در مناقشه‌های جهانی فرامی‌خواند.

لحن جو بایدن نسبت به کشورهای اروپایی از زمان ورود او به کاخ سفید آشتی‌جویانه‌تر شده اما هنوز تمام فاصله‌ها از میان نرفته است.

بازگشت به سیاست "مهار روسیه"

یوهانس فارویک، کارشناس سیاست خارجی از دانشگاه هاله آلمان معتقد است، آمریکا بار دیگر و برخلاف برنامه‌ها و انتظاراتش، قدرت ضامن امنیت اروپا است و اکنون لازم است دستورکار قدیمی "مهار روسیه" دوباره فعال شود.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

از نظر این کارشناس معنای عملی این سیاست، تقویت جبهه شرقی ناتو و ترسیم مرزهای آن از طریق اقدام‌های بازدارنده در مقابل ولادیمیر پوتین خواهد بود.

بربل باس، رئیس پارلمان فدرال آلمان در پیامی خطاب به همتای اوکراینی خود تاکید کرد، روز ۲۴ فوریه ۲۰۲۲، روز آغاز حمله نظامیان روسیه به اوکراین، به عنوان یک روز سیاه در تاریخ اروپا و تمام جهان متمدن ثبت خواهد شد.

فارویک معتقد است، ۲۴ فوریه امسال و تغییر مرزها با نیروی نظامی باید یک استثناء بماند زیرا در غیر این صورت، «اروپا و فراتر از آن وارد یک دور باطل می‌شوند که مجوز ورود به جنگ‌های داخلی در سرتاسر جهان خواهد بود».