حضور پررنگ هنرهای تجسمی ایران در جهان در سال ۲۰۰۹
۱۳۸۸ دی ۴, جمعه
هنرهای تجسمی معاصر ایران یکی از زنده‌ترین و پویاترین جنبش‌های هنری جهان در حال حاضر است. در چند سال اخیر هنر معاصر ایران پس از دو دهه از انزوای جهانی خویش رهایی یافته است. برگزاری نمایشگاه‌های متعددی از آثار هنرمندان ایرانی در مهمترین مراکز هنری جهان، دعوت آنان برای شرکت در جشنواره‌های جهانی هنر، اهدای جوایز گوناگون به هنرمندان ایرانی، تحقیق و پژوهش در باره‌ی هنر معاصر ایران در سالی که گذشت، اهمیت روزافزون هنرهای تجسمی ایران را در عرصه هنر جهانی باز‌میتاباند.
شکوفائی هنرهای تجسمی ایران در دهه‌ی گذشته علیرغم وجود سانسور، فشارهای اجتماعی و سرکوبی سیاسی چشمگیر است. افزایش روزافزون گالری‌های هنری در ایران، برگزاری نمایشگاه و پرفورمنس‌های هنری، گاه پنهان و گاه رسمی، پویایی هنرهای تجسمی در ایران کنونی را منعکس می‌کند. در حال حاضر بیش از ۲۰۰ گالری هنری در تهران وجود دارد که بسیاری از آنان با موزه‌ها و گالری‌های هنری کشورهای مختلف همکاری کرده و در عرصه جهانی فعالیت میکنند.
بازتاب چهره‌های گوناگون جامعه ایران و تناقضات آن
هنرمندان ایرانی در زمینه‌های گوناگون مانند ویدیوی هنری، چیدمان، عکاسی، انیمیشن، پرفورمنس، گرافیک، نقاشی و مجسمه‌سازی فرم‌های بیانی مختلفی را تجربه کرده و در آثار خود تعبیرهای سیاسی، اجتماعی و یا شخصی را بازگو میکنند. از جانب دیگر بکارگیری امکانات چندرسانه‌ای در هنر دریچه‌های جدیدی را به روی هنرمندان گشوده است.
هنرمندان ایرانی در آثار خود چهره‌های گوناگون جامعه ایران را نشان داده و تناقض اجتماعی موجود را منعکس میکنند. بازگویی واقعیت‌های اجتماعی در کنار بازسازی دنیای تخیلی، انتقاد از شرایط اجتماعی و سیاسی موجود در ایران در کنار انتقاد از دنیای غرب و واکنش آن به جهان اسلامی و ایران، نمایش نقش تبلیغات در جامعه مصرفی ایران در جنب تبلیغات سیاسی و مذهبی، داستان‌سرایی در کنار مستند‌سازی، هنر تجریدی در کنار هنر تصویری، بکارگیری المان‌های سنتی ایرانی در کنار سبک‌های هنری جهانی، چهره‌های بیشمار هنرهای تجسمی ایران و حرکت و پویایی آن را بیان می‌کند.
پایان دو دهه سکوت و انزاوای هنری
بدنبال دو دهه سکوت و انزوای هنری آثار هنرمندان معاصر ایرانی در سال ۲۰۰۹ میلادی مجددا در محور توجه جهانی قرار گرفت. مرکز بابیکان (Barbican Center) لندن پایه‌گذاری هنرهای تجسمی در ایران، تاریخ چهل ساله، تحول و روند تکاملی آن را مورد بررسی قرار داده و در نمایشگاهی تحت عنوان "هنر معاصر ایران" در این مرکز عرضه کرد.
نمایشگاه مرکز هنری بابیکان با همکاری موزه هنرهای معاصر تهران و تحت مدیریت هنری روزا عیسی (Rosa Issa) برگزار شد. در جوار آثار پیشگامان نقاشی، مجسمه‌سازی و گرافیک معاصر ایران، آثار نسل جوان هنرمندان ایرانی که در دوران جمهوری اسلامی به اوج هنری خود رسیده‌اند، به نمایش گذاشته شد.
هنر همچون آئینه‌ای که چهره‌های پوشیده جامعه و فرهنگ آن را بازمی‌تابند، نقشی اساسی در راه رفع پیش‌داوری‌ها و نیز شناساندن فرهنگ این جوامع ایفا می‌کند و ارتباط فرهنگی با آنان را امکان‌پذیر می‌سازد. شاید به همین جهت در سال‌های اخیر توجه روزافزون به هنر معاصر ایران و دیگر کشورهای این منطقه در کشورهای غربی چشمگیر بوده است.
هنرهای تجسمی ایران در صحنه جهانی
در سال ۲۰۰۹ میلادی نمایشگاه‌های انفرادی و دسته‌جمعی هنرمندان معاصر ایرانی در گوشه و کنار جهان مانند نیویورک، لندن، پاریس، وین و برلین برگزار شد. همچنین آثار هنرمندان ایرانی در بسیاری از نمایشگاه‌های کشورهای عربی حوزه خلیج فارس ارائه شد. قابل ذکر است که بسیاری از گالری‌های هنری در این منطقه توسط ایرانیان مقیم این کشورها تاسیس و مدیریت می‌شود.
در سالی که گذشت، بسیاری از هنرمندان ایرانی در جشنواره‌های جهانی هنر مانند بینال ونیز، دوساله تاشکند، جشنواره هنرمندان زن دراینچوین کره‌جنوبی و جشنواره‌های گوناگون عکاسی و گرافیک شرکت نمودند.
همچنین مراکز فرهنگی جهانی شاهد برگزاری فستیوال‌های هنری و برنامه‌های فرهنگی در باب هنرهای تجسمی و سینمای معاصر ایران بودند. در کنار ارائه هنر معاصر ایران، تحقیقات و پژوهش‌هایی نیز در این زمینه صورت گرفته و در قالب کتاب‌ها و مقالات گوناگون به انتشار رسیده است.
جدایی در هنرهای تجسمی معاصر ایران
یکی از مهمترین نمایشگاه‌های دسته‌جمعی در زمینه هنر معاصر ایران به مناسبت سی‌امین سالگرد انقلاب ایران در سال ۱۹۷۹ میلادی در موزه چلسی (Chelsea Museum) نیویورک برگزار شد. در نمایشگاهی تحت عنوان "ایران از بیرون و درون" آثار ۳۵ هنرمند معاصر ایرانی که علیرغم فشار و سانسور در ایران زندگی کرده و کار میکنند، در کنار آثار ۲۱ هنرمند ایرانی قرار گرفت که سالیان درازی در غربت بوده و در صحنه بین‌المللی فعالیت دارند.
سام برداویل (Sam Bardaouil)، گرداننده هنری این نمایشگاه که خود متولد لبنان است، جدایی در هنرمعاصر ایران را در نمایشگاه "ایران از بیرون و درون" مطرح می‌کند. او معتقد است که بیان هنری و موضع هنرمندان بازگوکننده زندگی و شرایط فردی آنان بوده و طبیعی است که هنرمندان ایران در درون و در غربت مسیر تکامل متفاوتی را تجربه میکنند. در حالیکه هنرمندان داخل ایران در آثار خود برای آزادی انتخاب فرم و زبان هنری کوشش کرده و بیشتر به موضوعات روزمره می‌پردازند، هنرمندان ایرانی خارج کشور بیشتر از فرم‌های هنر سنتی ایران بهره برده و بر ریشه ایرانی خود تاکید زیادی دارند.
نمایش آرزوهای بربادرفته
در دیگر نمایشگاه‌های گروهی مانند "وعده‌های از دست رفته" در وین، "ایران بدون مرز" در پاریس، "دروب ۲" در لندن، هنر معاصر ایران از دیدگاه‌های متفاوتی بررسی و به نمایش گذاشته شده است.
نمایشگاه "وعده‌های از دست رفته" در "خانه نان" در ماه اکتبر در وین افتتاح شد. عنوان این نمایشگاه (The Promise of Loos) از محتوای سمبولیک چیدمان ماندانا مقدم "بهشت سارا" الهام گرفته شده بود. به گفته شاهین مرآلی (Shaheen Merali)، گرداننده هنری نمایشگاه و یکی از صاحب‌نظران هنر معاصر در کشورهای خاورمیانه، هدف او از برگزاری نمایشگاه وین گشودن دریچه‌ای به جامعه ایران از طریق هنر است.
آثار هنرمندان شرکت‌کننده در نمایشگاه "وعده‌های از دست رفته" نگاهی بی‌پرده به حوادث اخیر ایران بود. آنان در آثار خود از سویی تلخکامی را در جامعه ایران به تصویر می‌کشند که نتیجه آرزوهای بربادرفته هستند و از سویی دیگر وابستگی فرهنگی مردم را به ارزش‌های معنوی جامعه خویش را نشان می‌دهند.
نمایشگاه آثار مجسمه‌های پرویز تناولی و عکاسی‌های عباس کیارستمی در گالری میم در امارات متحده عربی یکی از مهمترین نمایشگاه‌های برگزارشده از آثار هنرمندان ایرانی در کشورهای عربی است. این نمایشگاه مهم، به دو تن از قدیمی‌ترین و مهمترین هنرمندان ایرانی – تناولی بعنوان پایه‌گذارهنر مجسمه‌سازی مدرن در ایران و از پیشگامان مکتب سقاخانه و کیارستمی از برجسته‌ترین فیلم‌سازان ایرانی – تقدیم شده‌است.
در سال ۲۰۰۹ میلادی جوایز جهانی در زمینه‌های مختلف به هنرمندان ایرانی مانند بهمن جلالی (جایزه سپکتروم در آلمان)، اکبر بهکلام (جایزه اول دوساله هنری تاشکند)، آلفرد یعقوب‌زاده (جایزه اول عکاسی مستند در جشنواره اسکوپ)، علی سامعی (مدال طلایی جشنواره فوتوژورناليسم نورث جرسی آمريکا)، رضا دقتی (جايزه جشنواره عکاسی بنياد لوسی آمريکا) و محمد جمشيدی (جايزه دوم دوسالانه بين‌المللي پوسترلاهتی در فنلاند) اهدا گردید.
نویسنده: الهه آزاد
تحریریه: شهرام احدی