جشنواره فیلم فجر و سینمای مطلوب جمهوری اسلامی

مراسم گشایش رسمی بیست و هشتمین جشنواره فیلم فجر با حضور جمع بزرگی از مدیران فرهنگی و سینمایی دولت و تعداد اندکی از سینماگران مطرح کشور برگزار شد. در این مراسم از تعدادی از پیشکسوتان سینما، از جمله علی کسمایی به عنوان کسی که بیش از ۶۰ سال در بخش دوبله فعالیت داشته، تقدیر شد. وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ محمد حسینی، معاون سینمایی او، جواد شمقدری، و دبیر جشنواره، مهدی مسعودشاهی، از سخنرانان مراسم افتتاح بودند.

آغاز جشنواره با دو فیلم توقیفی

برنامه‌های اصلی نمایش فیلم‌های این دوره از پنجم بهمن‌ماه آغاز می‌شود. قرار است با نمایش فیلم‌های «به رنگ ارغوان» که پنج سال و «تسویه حساب» که دو سال توقیف بودند، در روز یکشنبه، بازار نمایش‌های عمومی گرم شود. رفع توقیف این فیلم‌ها بیش از آنکه نشانه‌ی تغییر در سیاست‌های وزارت ارشاد باشد، حاصل تغییر مدیران و سلیقه‌ی حاکم بر تصمیم‌گیری‌های این وزارتخانه است. مدیران کنونی سینمایی بر سر ضرورت سانسور و دخالت در کار سینماگران اختلافی اساسی با مدیران قبلی ندارند. این موضوع به شیوه‌های مختلف بیان و در عمل اجرا می‌شود.

تکلیف سه فیلم «هیچ» به کارگردانی عبدالرضا کاهانی، «آتشکار» از محسن امیریوسفی، و «زم‌هریر» ساخته‌ی علی روئین‌تن، که از فیلم‌های توقیفی سال‌های قبل هستند، هنوز ناروشن است. این سه فیلم برای بخش مسابقه پذیرفته نشدند، اما مسئولان جشنواره وعده دادند امکان نمایش محدود آنها را در یک سانس فوق‌العاده فراهم کنند. روزنامه اعتماد در شماره روز یکشنبه، چهارم بهمن، نوشت، عبدالرضا کاهانی و محسن امیریوسفی «نمايش محدود فيلم‌هایشان در جشنواره را منوط به صدور پروانه نمايش عمومی آنها دانستند.» معاون سینمایی وزارت ارشاد علت عدم حضور این فیلم‌ها در بخش مسابقه جشنواره فجر را «برخی مشکلات نظارتی» عنوان کرده است.

سینمایی "زیر چتر معارف اسلامی" و در "خط ولایت"

در مراسم گشایش جشنواره بیست و هشتم، وزیر ارشاد سینمای امروز ایران را سینمایی خواند «که با انقلاب اسلامی ایران متولد و نطفه آن با عشق نهاده شد.» جواد شمقدری نیز در تشریح سینمای مطلوب، از جمله اظهار داشت: «برای سینمایی که زیر چتر معارف و فرهنگ اسلامی و با تکیه بر باور و ایمان اسلامی قوام بگیرد تلاش خواهیم کرد.»

معاون سینمایی وزارت ارشاد که پیشتر مشاور هنری محمود احمدی‌نژاد بوده، می‌گوید، ما سینمایی را پاس خواهیم داشت «که به ارزش‌ها و آرمان‌های بلند و بزرگ انقلاب و راه شهیدان آن وفادار بماند و راه امام و خط ولایت را منشاء عشق امید، خودباوری عزت‌طلبی و استقلال‌خواهی بداند.» شمقدری مدعی است: «ما امروز بايد آستانه تحمل خود را بالا ببريم و شرايطی را بوجود آوريم كه همه حرف خود را بزنند.» به رغم این ادعا، تجربه چند ماهه‌ی مدیریت شمقدری بر امور سینمایی کشور نشان می‌دهد که تلاش او برای رفع توقیف فیلم‌ها شامل همه‌ی موارد نمی‌شود.

وزیر ارشاد در مراسم گشایش جشنواره انتقاد می‌کند که چرا تا کنون از زندگی فرماندهان و وقایع جنگ با عراق «فیلمی در خور نساخته‌ایم.» سایت رسمی جشنواره از قول حسینی نوشت: «سینما عزم خود را برای انطباق با عظمت انقلاب اسلامی جزم کند.»

"اصلاح‌پذیری" و "اصلاح‌ناپذیری" آثار سینمایی

یکی از فیلم‌هایی که حضور یا عدم حضورشان در جشنواره بسیار مورد بحث بود، «پاداش» ساخته‌ی کمال تبریزی است. خبرگزاری ایسنا چهارم بهمن از قول شمقدری گزارش داد: «وضعيت اين فيلم به گونه‌یی نيست که بتوان با اصلاحيه مشکل آن را برطرف کرد.» او می‌افزاید: «به هر حال کارگردان و تهيه کننده اين فيلم، هر دو از نيروهای خوب سينمای ايران هستند و ما اميدواريم خود آنها فکری به حال اين فيلم بکنند.»

وزارت ارشاد اعلام آمادگی کرده است، مخارج تغییر فیلم‌ها، به شکلی که مطلوب دولت شوند را تقبل کند. جواد شمقدری در مراسم گشایش جشنواره گفت: «این جشنواره فرصت خوبی است تا سینماگران در کنار مردم آثار خود را ببینند و اگر لازم باشد در جهت ارتقای این آثار تغییر در آن‌ها به وجود آید ما به عنوان بخش دولتی سینما حاضر به حمایت هستیم.»

یکی از سینماگرانی که «درکنار مردم» به تماشای اثری از خودش نشست داریوش مهرجویی بود که با فیلم «سنتوری» در جشنواره بیست و پنجم شرکت داشت. «سنتوری» از سوی مردم به عنوان بهترین فیلم جشنواره انتخاب شد، اما هرگز اجازه نمایش عمومی نگرفت. «درباره الی» ساخته‌ی اصغر فرهادی نیز فیلم برگزیده‌ی تماشاگران در جشنواره بیست و هفتم بود که دریافت اجازه اکران عمومی آن با دشواری‌های فراوان و پس از ماه‌ها معطلی ممکن شد.

سینماگران ایرانی و خارجی و تحریم جشنواره

یکی دیگر از بحث‌های محافل سینمایی در روزهای گذشته، عدم پذیرش داوری از سوی برخی از سینماگران بود که به مراسم افتتاح نیز کشیده شد. عباس کیارستمی، اصغر فرهادی، عزت‌الله انتظامی، فرهاد توحيدی، فاطمه گودرزی، و مينو فرشچی از کسانی هستند که نام‌شان در این ارتباط برده شده است. صدا و سیمای جمهوری اسلامی دست‌کم در دو برنامه‌ی مختلف خبرهای مربوط به تحریم جشنواره از سوی بعضی از سینماگران را شایعات بی‌اساس خواند. منابع خبری از قول برخی از این سینماگران دلایلی چون بیماری و مسافرت را علت نپذیرفتن داوری جشنواره ذکر کرده‌اند.

معاون سینمایی وزارت ارشاد شنبه شب رد کردن داوری از سوی چند نفر را تایید کرد و گفت: «فضاسازی كه برای ۳ يا ۴ نفر از افراد پيش آمد كه داوری را نپذيرفتند؛ طبیعی نبود.» معاون سینمایی وزارت ارشاد می‌گوید: «در هر جشنواره‌ای این اتفاق می‌افتد که پیشنهاد داوری با برخی از سینماگران مطرح می‌شود، گروهی می‌پذیرند و گروهی نه.» دبیرخانه‌ی جشنواره گفته است که اسامی داوران را در روز پایانی جشنواره اعلام می‌کند. وزیر ارشاد نیز در سخنان خود به «کم لطفی عده‌ای معدود» از سینماگران اشاره کرد.

سایت عصر ایران به نقل از روزنامه‌ی انگلیسی ایندپندنت می‌نویسد، چند کارگردان بریتانیایی، یونانی، فلسطینی و فرانسوی، از جمله کن لوچ ، پیتر بروک، تئو آنجلوپولوس، ایلیا سلیمان و فیلیپ لوره، جشنواره‌های فیلم و تئاتر فجر را تحریم کرده‌اند. بنابر این گزارش، «این کارگردانان با توجه به وقایع روی داده پس از انتخابات اخیر ریاست جمهوری ایران» از حضور در جشنواره خودداری می‌کنند.

تنبیه به خاطر همکاری با فیلم‌های بدون مجوز

جواد شمقدری در مراسم گشایش جشنواره همچنین به موضوع داوری سینماگران ایرانی در جشنواره‌های خارجی اشاره کرد و گفت: «یکی از فیلمسازانی که داوری را نپذیرفت برای داوری جشنواره دیگری راهی خارج از کشور شد.»

شمقدری تاکید می‌کند: «حضور سینماگران ایرانی در جشنواره­های جهانی برای ما اهمیت دارد، حتی اگر داوری در جشنواره درجه چندم باشد.» او دوم دی‌ماه از بهمن فرمان‌آرا به شدت انتقاد کرد که چرا ریاست هیات داوران جشنواره فیلم دبی را پذیرفته است. شمقدری دلیل این انتقاد را از جمله "خلیج عربی" خواندن خلیج فارس از سوی شیخ‌نشینان امارات متحده عربی عنوان کرد. فرمان‌آرا قبلا اعلام کرده بود، تا زمانی که شمقدری معاون سینمایی وزارت ارشاد است، فیلم‌نامه‌ای برای تصویب به این وزارتخانه ارائه نمی‌کند.

فیلم «کشتزار سپید» محمد رسول‌اف که بدون پروانه ساخت وزارت ارشاد تهیه شده، در این جشنواره جایزه بهترین بازیگر مرد و جایزه ویژه هیات داوران را نصیب خود کرد. مدیر کل اداره نظارت و ارزشیابی وزارت ارشاد، در واکنش به این خبر به روزنامه‌ی تهران امروز گفت: «به‌عنوان عضوی از تیم جدید مدیریتی سینمای ایران بار دیگر اعلام می‌کنم تمامی هنرمندانی که با یک فیلم بدون پروانه ساخت، همکاری کنند، تنبیه می‌شوند.» تمام فیلم‌های توقیفی فیلم‌هایی هستند که فیلم‌نامه‌ی آنها در وزارت ارشاد تایید شده و مجوز ساخت داشته‌اند. امسال جشنواره فیلم فجر پانزدهم بهمن ماه به کارش پایان می‌دهد.

BK/BB