تدریس پنج زبان خارجی در مدارس ایران؛ درمان یا دردی مضاعف؟
۱۳۹۵ اردیبهشت ۲۰, دوشنبه
جنجال آموزش زبان انگلیسی در ایران ظاهرا تمامی ندارد. "پینگ‌پونگ" بین آیت‌الله خامنه‌ای و حسن روحانی بر سر این ماجرا همچنان ادامه دارد. در حالی که رهبر جمهوری اسلامی آموزش زبان انگلیسی را راهی برای نفوذ "نظام سلطه" به کشور می‌داند، رئیس‌جمهوری آن را "دریچه‌ای جدید از علم و دانش و فهم جهان" ارزیابی میکند.
خیلی مشخص نیست که این جدال بر سر چیست؟ واهمه خامنه‌ای از استیلای فرهنگ غربی؟ مخالف‌خوانی با دولت روحانی؟ یا دغدغه آموزش؟
علی اصغر رمضان‌پور، معاون پیشین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت خاتمی معتقد است نقد دولت روحانی به خصوص در دوران پس از برجام، پیش‌زمینه اصلی اکثر اظهارات این روزهای خامنه‌ای است.
بیشتر بخوانید: روحانی: باید زبانی را بیاموزیم که شغل بیشتری ایجاد کند
به نظر این تحلیلگر سیاسی، نقدهای اخیر خامنه‌ای از سبک زندگی مردم نیز بر همین موج سوار است.
با این حال رمضان‌پور مسئله را عمیق‌تر از این چیزها دانسته، به دویچه‌وله می‌گوید: «آقای خامنه‌ای به طور كلی سبك زندگی مردم ايران در امور روزمره از خط و زبان گرفته تا معماری و لباس پوشيدن و انواع مراسم و تفريحات آنان را با ديد انتقادی نگاه می‌كند. اين نگاه تا حد زيادی متاثر از تاثيرپذيری او از نگاه متفكرانی مانند سيد قطب است. در اين نگاه در سبك زندگی مردم ايران نوعی "جاهليت" و تحت تاثير فرهنگ غرب بودن ديده می‌شود كه به عنوان فرهنگ جاهليت توصيف می‌شود. در اين ارزيابی، زبان انگليسی به عنوان زبان اصلی ترويج جاهليت شناخته می‌شود. پيش از اين هم آقای خامنه‌ای در اين زمينه به شورای عالی انقلاب فرهنگی و شورای فرهنگ عمومی توصيه‌هایی كرده بود كه منجر به راه‌اندازی تشكيلاتی با همين هدف شد. اما اين طرح به دليل مغايرت با فرهنگ عمومی جامعه ايران عملا غيرقابل‌اجرا بوده است.»
آموزش ۵ زبان در کنار انگلیسی
در میان این مجادلات لفظی بر سر آموزش زبان انگلیسی، حالا وزارت آموزش و پرورش ظاهرا برای ختم غائله اعلام کرده که از این پس به موازات انگلیسی و عربی، ۵ زبان فرانسوی، اسپانیایی، ایتالیایی، آلمانی و روسی نیز در مدارس ایران تدریس خواهند شد.
البته تصریح شده که آموزش این زبانها اجباری نیست و تنها در صورت تقاضای حداقل ۱۵ دانش‌آموز، این کلاس‌ها برای آنان برگزار خواهد شد.
دکتر املیا نرسیسیانس استاد زبان‌شناسی دانشگاه تهران تصمیم اخیر آموزش و پرورش را درست و به‌جا ارزیابی میکند. او در گفت‌وگو با دویچه‌وله می‌گوید: «همان ضرورتی که ایجاب میکند سازمان ملل ۵ زبان داشته باشد، همان ضرورت می‌گوید مدارس ما هم می‌توانند این زبانها را داشته باشند. به اضافه اینکه این آزادی عمل را به هر کسی میدهد که هر زبانی که برایش مقدور است آن را یاد بگیرد. این یک جور حالت دموکراتیزه شدن زبان است و من شخصا خیلی خوشحالم.»
کمیت به جای کیفیت
اما در مدارسی که با گذشت دهها سال از آموزش زبان انگلیسی همچنان یکی از ناکارآمدترین دروس همین زبان انگلیسی است، اضافه شدن آموزش ۵ زبان دیگر چه کمکی به دانش‌آموزان خواهد کرد؟
دکتر نرسیسیانس معتقد است همان طور که دانش‌آموزان ایران در مدرسه زبان انگلیسی و عربی را نمی‌آموزند و تنها با آن آشنا می‌شوند، این مسئله در مورد سایر زبانها نیز همین گونه خواهد بود.
بیشتر بخوانید: در مدارس ایران ۵ زبان خارجی جدید تدریس خواهند شد
او می‌گوید: «هرکسی که در ایران انگلیسی بلد است، آن را در آموزشگاه‌های خصوصی یا آموزشگاه‌های بیرون یاد گرفته. مدرسه این کشش را ندارد. ولی حضور این زبانها در برنامه آموزشی یک قدم مثبت است. من مدام فکر میکنم که اگر اینها نبودند چقدر بد بود. حالا گیریم که کیفیت چندان خوبی هم نداشته باشد، ولی حضور و وجودشان خیلی مثبتتر است تا غیبت این زبانها.»
به نظر این استاد دانشگاه، وزارت آموزش و پرورش نمیتواند برای بهبود کیفیت آموزش زبانهای خارجی کار چندانی انجام دهد و به همین دلیل نیروی خود را روی کمیت گذاشته است. با این وجود او این اقدام را مثبت ارزیابی کرده می‌گوید: «ظاهرا آموزش و پرورش نتوانسته تمرکزش را فقط روی زبان انگلیسی بگذارد و آن را با کیفیت عالی بیرون بدهد. همین کار را در مورد زبانهای دیگر میکند به اضافه اینکه حالا هر کس هر زبانی را که دوست دارد یاد میگیرد. هیچ ایرادی هم ندارد. بههرحال زبان خودش باید بعدها تقویت شود و در سطح مدرسه و دبیرستان اتفاقی به آن صورت نمیافتد.»
کارآفرینی برای فارغ‌التحصیلان زبان
املیا نرسیسیانس از منظر دیگری نیز به آموزش ۵ زبان خارجی در مدارس ایران نگاه کرده، می‌گوید: «برای منی که انگلیسی بلدم کار خیلی زیاد هست. ولی آن کسی که رفته روسی یا آلمانی خوانده عملا نمیتواند در مدارس کار پیدا کند. بنابراین از لحاظ کارآفرینی هم من فکر میکنم که قدم مثبتیست به اضافه این که کسی که مثلا دکترا یا فوق لیسانس زبان و ادبیات فرانسه دارد میتواند محیطی برای فعالیت داشته باشد. یعنی به آموزشگاه‌ها نرود و به جای آن در فضاهای آکادمیکتر و نهادهای آموزشی رسمی کار کند.»
این که از این پس فارغ‌التحصیلان رشته‌هایی چون زبان و ادبیات روسی و اسپانیایی و ایتالیایی کمتر از پیش دغدغه پیدا کردن شغل خواهند داشت، یک سوی این ماجراست.
بیشتر بخوانید: خامنه‌ای نظام آموزشی ایران را کهنه و "اثری موزه‌ای" خواند
سوی دیگر آن هزینه احتمالا هنگفتی است که وزارت کم‌توان آموزش و پرورش باید برای راه‌اندازی چنین دروسی بپردازد؛ وزارت‌خانه‌ای که هم اکنون با مشکلات ریز و درشتی چون بحران استخدام معلمان حق‌التدریسی، هماهنگ کردن نظام پرداخت حقوق معلمان، فرسودگی مدارس، کمبود امکانات آموزشی و نیز کمبود معلم متخصص روبروست.
یادگیری هر زبان جدید کلیدی است به روی دنیایی جدید اما آیا این کلید در صندوق کهنه سیستم آموزشی ایران جایی خواهد داشت؟