تحريم بانك صادرات از سوى آمريكا و پيامدهاى احتمالى آن / گفتگويى با فريدون خاوند
۱۳۸۵ شهریور ۲۷, دوشنبهدر همين زمينه و نيز در رابطه با پيامدهاى احتمالى تحريم مالى آمريكا عليه بانك صادرات ايران، دكتر فريدون خاوند استاد روابط بينالملل در دانشگاه «رنه دكارت» پاريس، به پرسشهاى ما پاسخ داده است.
مصاحبهگر: بهنام باوندپور
دکتر خاوند، روز هشتم سپتامبر وزارت خزانهداری آمریکا بانک صادرات ایران را به اتهام حمایت از گروههای تروریستی تحریم کرد. این تحریم تا چه حدی حائز اهمیت است و چه پیامدهایی را میتواند برای ایران داشته باشد؟
فریدون خاوند: روابط مستقیم بازرگانی بین ایالات متحده آمریکا و ایران چندان زیاد نیست. براساس آمار رسمی چیزیست درحدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیون دلار. در عوض میتوان گفت که روابط غیرمستقیم بین ایران و آمریکا زیاد است و بانکهای ایرانی بطور غیرمستقیم با محافل مالی آمریکایی بهنوعی در تماس قرار میگیرند. این نکته اول. نکته دوم اینکه اعمال تحریم از سوی ایالات متحده آمریکا در مورد یک بانک ایرانی بر فضای مالی بینالمللی تاثیر میگذارد و تمام بانکهای عظیم جهانی که با ایران در ارتباط هستند و در عین حال عملیات بانکی گستردهای در ایالات متحده دارند در روابطشان با ایران طبعا محتاطتر خواهند شد. البته مسئلهی اعمال تضییقات قبل از آنکه از طرف آمریکا بصورت مستقیم علیه بانک صادرات ایران اعمال بشود، همانطور که اطلاع دارید، حدود چندماه پیش از طرف چند بانک معتبر سویسی مثل UBS آغاز شد و در حال حاضر هم ما ناظر این هستیم که بعضی از بانکهای معتبر اروپایی در روابط خودشان با ایران محتاطانهتر عمل میکنند.
دکتر خاوند، سوالی که پیش میآید این است که چرا بانک صادرات هدف نخستین اقدام آمریکا در جهت تحریم مالی ایران بعد از مناقشه هستهای قرار گرفته است؟
فریدون خاوند: وزارت خزانهداری آمریکا بر این اتهام تکیه میکند که بانک صادرات نقش مهمی را بازی میکند در انتقال پول و تامین مالی عملیات تروریستی و همکاری با گروههایی که ایالات متحده آمریکا آنها را تروریست تشخیص میدهد، مثل حزباله لبنان و سازمان جهاد اسلامی فلسطین و همینطور سازمان حماس. براساس این اتهام است که ایالات متحده آمریکا در درجه اول بانک صادرات را هدف گرفته است.
خبرگزاریها گزارش دادهاند که ۳ بانک ژاپنی هم به پیروی از تحریم مالی آمریکا میخواهند فعالیت بازرگانی خودشان را با بانک صادرات قطع کنند. شما از احتیاط بعضی از موسسات مالی صحبت کردید، آیا این امکان وجود دارد که علاوه بر بانکهای ژاپنی بانکهای دیگری هم نه فقط محتاطانه، بلکه به این تحریم مالی بپیوندند؟
فریدون خاوند: ببینید، همانطور که گفتید، ۳ بانک توكيو ميتسوبيشى، ميزوهو كورپوريت و سوميتوموميتسويى ژاپنی اعلام کردند که با بانک صادرات رابطه نخواهند داشت، طی چند هفته اخیر گزارشهایی در دست است که بانکهای اروپایی در اعطای تسهیلات مالی به ایران تا اندازهی زیادی محتاط شدهاند. ولی درعوض بعضی از بانکهای اروپایی و بخصوص بانکهای فرانسوی در این زمینه از سیاستهای آمریکا پیروی نمیکنند. بانکهای فرانسوی براساس رهنمودهای وزارت امور خارجه فرانسه میگویند که تنها از تصمیمهایی پیروی خواهند کرد که از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد اتخاذ بشود و یا از سوی اتحادیه اروپا وضع بشود. بانک فرانسوی Societe Generale چهارشنبه همین هفته، یعنی دو روز دیگر، قرارداد مهمی را برای تامین اعتبار پروژههای ۱۷ و ۱۸ پارس جنوبی با نمایندگان شرکت ملی نفت ایران در پاریس امضا خواهد کرد و این نشان میدهد که بانکهای فرانسوی در این زمینه پیروی نمیکنند از رهنمودهای واشنگتن.
رییس بانک مرکزی ایران آقای شیبانی، در واکنش به تحریم بانک صادرات از طرف آمریکا با قاطعیت اعلام کردند که ایران دلار را کنار میگذارد و از ارزهای دیگری استفاده میکند. عملی شدن چنین حرفی چه عواقبی را برای اقتصاد ایران و همینطور برای اقتصاد آمریکا خواهد داشت؟
فریدون خاوند: صحبتهایی را که آقای ابراهیم شیبانی در سنگاپور در این زمینه کردند از طرف بسیاری از نمایندگان محافل اقتصادی ایران شتابزده و احساساتی ارزیابی شده. اصولا مسئلهی روی آوردن ایران از دلار به یورو نمیتواند تنها در سطح بانک مرکزی ایران و در سطح تصمیمات فردی ایران عملی بشود. البته همانطور که میدانید درآمدهای ارزی ایران از محل نفت بدست میآید و بازرگانی نفتی بینالمللی با دلار انجام میشود. بنابراین، بخش عمده ارزی که وارد خزانه جمهوری اسلامی میشود به دلار است. در عوض خریدهای ایران عمدتا در بازارهای اروپا و آسیا بخصوص به یورو و ین انجام میشود. بنابراین ایران برحسب تنشهایی که با ایالات متحده آمریکا دارد طبعا به یورو و ین روی آورده در عرصه واردات خودش. با این نمونه مسئلهی ذخایر ارزی ایران، بانک تسویه حسابهای بینالمللی در ماه مارس گذشته ذخایر ارزی ایران را ۲۸ میلیارد دلار اعلام کرده و مقامات جمهوری اسلامی میگویند که ذخایر ارزی ایران در حال حاضر حدود ۴۰ میلیارد دلار است. تبدیل این ذخایر به یورو و ارزهای دیگر در شرایط کنونی مسایل زیادی را مطرح میکند. مسئلهی اول این است که اصولا وضعیت دلار در برابر یورو چندان مناسب نیست و همانطور که میدانید دلار در موقعیت ضعیفی در برابر یورو قرار دارد و اگر دولت ایران در حال حاضر بخواهد ذخایر ارزی خودش را از دلار به یورو تبدیل بکند، مبالغ زیادی ضرر میکند و باید به انتظار فرصتهای مناسب بنشیند. مسئلهی دوم این است که در مقابل ذخایر ارزی ایران در بانکهای عمدتا اروپایی و بخصوص فرانسوی، ایران بدهیهای خارجی دارد و بنابر این انتقال این پولها به بانکهای دیگر در حال حاضر امکانپذیر نیست و به اعتبار بینالمللی ایران در چشم محافل مالی زیان میرساند. و نکته دیگر که آقای ابراهیم شیبانی مطرح کردهاند، اینکه گفتهاند ما پولهایمان را منتقل میکنیم به بانکهای دیگر و بخصوص از بانکهای عربستان سعودی و بحرین نام بردهاند. من فکر میکنم این حرف بسیار شگفت است، چون چگونه ممکن است کشوری مثل ایران حاضر بشود به بانکهای بحرینی و سعودی اعتماد بکند و ارزهای خودش را در اختیار این بانکها قرار بدهد.
بسیاری از تحلیلگرها معتقدند که تحریم بانک صادرات تازه آغاز ماجراست. به نظر شما این «آغاز» چه روند احتمالیای را طی خواهد کرد و چه «انجام»ی را خواهد داشت؟
فریدون خاوند: وزیر خزانهداری آمریکا که هماکنون با سایر وزرای دارایی در سنگاپور بسر میبرد برای نشست سالانهی بانک جهانی و صندوق بینالمللی پول تلاشی کرده است که همتایان خودش را راضی بکند که یک اقدام مشترکی علیه ایران در زمینه مسایل مالی به مورد اجرا بگذارند. البته در اعلامیه وزیران دارایی گروه ۷ که روز شنبه منتشر شد رسما به ایران اشارهای نشده و از ایران اسم برده نشده است، ولی بصورت کلی گفته شده که این کشورهای بزرگ صنعتی تصمیمهایی را علیه تامین مالی عملیات تروریستی به مورد اجرا میگذارند. بنابراین میتوان گفت که تلاش وزیر خزانهداری آمریکا در مورد تشویق سایر کشورهای بزرگ به اعمال تضییقات مالی علیه ایران تا اندازهای ناکام مانده است، ولی همانطور که گفتم بعضی از کشورها مثل ژاپن به احتمال زیاد به دلیل روابط تنگاتنگی که با ایالات متحده دارند بیش از بعضی دیگر از کشورهای اروپایی در مورد اعمال تحریم علیه جمهوری اسلامی ایران اقدام خواهند کرد.