به مناسبت روز جهانی لبخند؛ چرا انسان لبخند می‌زند

درسال ۱۹۹۹ میلادی اولین جمعه در ماه اکتبر روز جهانی لبخند نام‌گذاری شده است. چرا انسان لبخند می‌زند و اهمیت آن در چیست؟ آیا لبخند مادرزادی است یا رفتاری اجتماعی است؟ اگر لبخند در شغل اجباری باشد چه می‌شود؟

مبتکر نام‌گذاری روز جهانی لبخند هاروی بال (Harvey Ball) گرافیست آمریکایی است. او قرار بود در سال ۱۹۶۳ برای بهبود فضای محیط کار در یک شرکت بیمه "سنجاق سینه یا سنجاق کت" طراحی کند. هاروی بال هم دایره‌ای با رنگ زرد، دو نقطه و پرانتزی که گویی روی زمین افتاده نقاشی کرد که با عنوان "اسمایلی" (Smileys) ظرف چند ماه شهرت جهانی یافت. او برای این طرح ۴۵ دلار دستمزد دریافت کرد.

از اقوام ساکن جنگل‌های آمازون در آمریکای جنوبی تا مردمان آفریقا، آسیا و اروپا و اقیانوسیه همه در شرایطی خاص به هم لبخند می‌زند.

فرزند انسان قبل از اینکه بتواند راه برود و یا آغاز به سخن گفتن بکند، می‌تواند لبخند بزند. حتی نوزادان نابینا نیز لبخند می‌زنند. در آلمان به لبخند نوزاد "لبخند فرشته" (Engelslächeln) گفته می‌شود. آغاز واقعی لبخند به دیگران در نوزاد انسان از هفته چهارم تا هشتم بعد از تولد است.

تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد در شرایط مشابهی که انسان‌ها خوشحال می‌شوند و لبخند می‌زنند، میمون‌ها نیز رفتار مشابهی دارند و چیزی شبیه لبخند از خود نشان می‌دهند. یان فان هوف، محقق دانشگاه اوترخت هلند معتقد است در روند تکامل در بین حیوانات "لبخند ترس یا تمکین" بوجود آمده است که با باز کردن لب، نشان دادن دندان بدون باز کردن آرواره به هم نوع قدرتمند‌تر در هرم قدرت تمکین نشان می‌دهند.

از آنجایی که انسان موجودی اجتماعی است، لبخند هم در طول اعصار گذشته به رفتاری اجتماعی تبدیل شده است. با تئوری "لبخند ترس یا تمکین" می‌توان احتمالا این موضوع را هم توضیح داد که چرا در پرتره‌های باقی‌مانده از شاهان، سرداران و قدرتمندان قرن‌های گذشته هیچیک از آن‌ها لبخند نمی‌زند.

شرق آسیا (ژاپن، چین، تایلند و میانمار) به سرزمین لبخند معروف است. لبخند مردمان این مناطق در مقابل دیگران بیشتر جنبه مخفی کردن احساسات واقعی، کنترل خود و حفظ آبرو دارد. در محافل خصوصی در سرزمین‌ لبخند اما رفتار تغییر می‌کند و صحبت‌ کردن با صدای بلند و زمخت می‌تواند حتی نشانی از "اعتماد متقابل" باشد.

کولین جونز، تاریخ‌شناس بریتانیایی در کتاب "انقلاب لبخند در پاریس قرن هجدم" ("The Smile Revolution in 18th Century Paris") ورود لبخند به روابط اجتماعی را حاصل انقلاب فرانسه و جامعه مبتنی بر "برابری" و "قانونمندی" می‌داند. حالا لبخند به ابزاری برای جلب اعتماد تبدیل شده و برخلاف گذشته قدرتمندان حالا لبخند می‌زنند تا اعتماد رای‌دهندگان را جلب کنند.

"افا بنینگر هوبر"، روانشناس می‌گوید "لبخند ارسال علائم مثبت و باعث تقویت مثبت رابطه با طرف مقابل می‌شود". تحقیقات پائولا نیدنتال (Paula Niedenthal) روانشناس دانشگاه ویسکانسن نشان می‌دهد مردمان جوامع مهاجرپذیر همچون آمریکا و کانادا بیشتر لبخند می‌زنند، زیرا افرادی غریبه با استفاده از ابزار لبخند باید دائما باهم ارتباط برقرار کنند. اعضای جوامعی که همدیگر را می‌شناسند نیاز کمتری به لبخند دارند.

دوشن دو بولونیه (Duchenne de Boulogne) متخصص مغز و اعصاب فرانسوی در قرن نوزدهم با بررسی ماهیچه‌های صورت به این نتیجه رسید که گروه ماهیچه‌های دور چشم و در کنار شقیقه رابطه مستقیم با لبخند و خنده دارند. او این گروه از ماهیچه‌ها را "ماهیچه‌های خوشحالی" نام گذاشت. روانشناسان بعدا بین لبخند واقعی و مصنوعی و آنچه که در درون یک انسان می‌گذرد تفاوت قائل شدند.

انسان‌ها و جوامع توانایی تبدیل یک پدیده به ضد خود را هم دارند. همانقدر که "لبخند ارسال علائم مثبت" محسوب می‌شود می‌تواند ترکیب آن با علائم یا صداهای دیگر لبخند را به ضد خود تبدیل کند. آنگاه لبخند به "پوزخند" یا وسیله‌ای برای تمسخر تبدیل می‌شود.

تحقیقات نشان می‌دهند افرادی که مجبورند به خاطر شغل‌شان دائما و در هر شرایطی لبخند بزنند به دلیل اینکه لبخندشان واقعی نیست با استرس "تناقض احساسی" روبرو می‌شوند که به افسردگی و بیماری قلبی می‌انجامد.

یکی از مهمترین لبخندها در دنیای هنر در تابلوی مونالیزا به چشم می‌خورد که در فرانسوی به لبخند ژوکوند (La Gioconda) مشهور است. در سال ۲۰۰۵ میلادی به طور قطعی ثابت شد که استاد لئوناردو دا وینچی برای پرتره مونالیزا از مدلی با نام "لیزا دل ژوکوندو" استفاده کرده است. در این اثر اسرارآمیز مونالیزا از هر زاویه‌ای که به او بنگرید به چشم شما نگاه می‌کند و لبخند می‌زند.

طرح هاری بال که قرار بود به عنوان سنجاق سینه مورد استفاده قرار گیرد در عصر دیجیتال و تلفن‌های هوشمند بیش از هر زمان دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد و حالا در لابلای جملات ایمیل‌ها و چت‌ها جای گرفته و به نمادی برای انتقال احساس تبدیل شده است.

کرونا انسا‌ن‌ها را وادار به استفاده از ماسک کرده است. با ماسک، یکی از مهمترین ابزارهای اجتماعی انسان‌ها در برقراری ارتباط و ارسال علامت مثبت به طرف مقابل پوشانده می‌شود که هنوز آثار دراز مدت آن مشخص نیست.