بزرگترین چالش سازمان همکاری شانگهای: عضویت ایران

در اجلاس سازمان همکاری شانگهای نمایندگان دولت‌های "کشورهای مشترک‌المنافع"، "سازمان ملل"، "اتحاديه اقتصادی اوراسيا" و "سازمان امنيت جمعی" نیز شرکت می‌کنند.

اعضای اصلی "سازمان همکاری شانگهای" کشورهای چین، روسیه، قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و اعضای ناظر آن ایران، هند، پاکستان و مغولستان هستند. این سازمان از نظر جمعیت، وسعت و انرژی نفت و گاز اهمیت فرامنطقه‌ای کسب کرده است. کشورهای عضو اصلی و ناظر این سازمان پبش از یک چهارم سطح خشکی‌های زمین را دارا هستند.

بزرگترین دستاورد این سازمان امضای قراردادی برای کاهش نیروهای نظامی در مناطق مرزی چین و جمهوری‌های سابق شوری، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان بوده است.

"سازمان همکاری شانگهای" راهی برای نفوذ چین

کشورهای آسیای‌میانه عضو سازمان شانگهای بیش از ۳ هزار کیلومتر با چین مرز مشترک دارند. برخی از صاحبنظران چینی می‌گویند کشور چین برای مقابله با نفوذ غرب در آسیای‌میانه و به عبارتی در مرزهای خود این سازمان را تاسیس کرده است.

هدف دیگر چین برآورده کردن نیازمندی‌های نفت و گاز خود به وسیله‌ی کشورهای عضو این سازمان است. عرضه‌ی نفت روسیه به چین از آغاز سال ۲۰۱۰ میلادی در قیاس با سال گذشته بیش از ۳۰ درصد افزایش داشته است. سال پیش نیز چین با احداث بزرگترین خط لوله‌ی گازی جهان از ترکمنستان تا مرزهای چین، بخشی از نیازمندی‌های گازی خود را برطرف کرد.

سازمان شانگهای و گرایش به نظامی شدن

اساسنامه‌ی سازمان همکاری شانگهای بر بی‌طرفی نظامی تاکید دارد. روسیه و چین نیز تا کنون رسما اعلام کرده‌اند که این سازمان هرگز به یک پیمان نظامی تبدیل نخواهد شد. اما روسیه و چین به بهانه‌ی مبارزه با تهدیدهای تروریستی و جدایی‌خواهی چندین بار مانوورهای مشترک نظامی انجام داده‌اند. نخستین مانور نظامی "سازمان همکاری شانگهای" در سال ۲۰۰۳ آغاز شد. به دنبال آن دو مانوور مشترک نظامی با شرکت روسیه و چین انجام گرفت.

پس از این مانوورها مقام‌های روسی علاقه خود را به عهده‌دار شدن نقش نظامی این سازمان در عرصه‌ی بین‌المللی پنهان نکردند. این سازمان به اعتقاد بسیاری از کارشناسان و دولت‌های غربی برای پیمان آتلانیتک شمالی - ناتو رقیب به حساب می‌آید.

مخالفت با نفوذ غرب و آمریکا

سازمان همکاری شانگهای رسما از آمریکا خواست که پایگاه‌ها و نیروهای نظامی خود را از خاک تمام کشورهای عضو خارج سازد. چین و روسیه تلاش می‌کنند از طریق این سازمان مانع نفوذ غرب و آمریکا گردند. تا کنون ازبکستان نیروهای آمریکائی را از خاک خود اخراج کرده است. اما سربازان آلمانی در ترمذ ازبکستان، نظامیان فرانسه در تاجیکستان و همچنین سربازان آمریکائی در پایگاه ماناس قرقیزستان مستقرهستند.

با بروز بحران مالی دنیا و کاهش نفوذ غرب در آسیای میانه، چین توانست در این کشورها نفوذ بیشتری پیدا کند. کارشناسان روس از ظهور ابرقدرتی قوی‌تر از آمریکا و روسیه در منطقه صحبت می‌کنند که حتی سبب نگرانی روسیه شده است.

عضویت ایران پیش بینی می‌شود

خبرگزاری "شين‌هوا" به نقل از "چنگ گواپينگ" دستيار وزير خارجه‌ی چين، گزارش داده است که در اجلاس سران "سازمان همکاری شانگهای" در ازبکستان مقررات عضوگيری کشورهای جديد به تصويب خواهد رسید. این مقام چینی پیش‌بینی می‌کند که با تصويب اين مقررات امکان پيوستن کشورهای ديگر به اين سازمان و گسترش آن در اجلاس سران تاشکند فراهم شود.

ایران در سال ۲۰۰۵ به عنوان ناظر به سازمان همکاری شانگهای ملحق شد و رسما تقاضای عضویت کرد. اما در میان کشورهای عضو تا کنون تنها کشور فارسی‌زبان تاجیکستان از عضویت ایران حمایت کرده است.

احمدی نژاد در اجلاسیه شرکت نخواهد کرد

محمود احمدی‌نژاد تا کنون در اجلاس‌های نوبتی سران این سازمان شرکت کرده است. ولی خبرگزاری فارس از قول يک مقام عالی‌رتبه‌ی روسی خبرمی‌دهد که رئیس جمهور ایران این بار در نشست شانگهای شركت نخواهد کرد، دلیل آن را مقام روسی مشکل برنامه‌ی هسته ای ایران ذکر کرده است. وی گفته است: «محمود احمدی‌نژاد در نظر دارد از حضور در نشست گروه شانگهای دوری كند، زيرا روابط مسكو و تهران اخيراً به دليل موضوع هسته‌ای ايران دچار مشكل شده است.»

خبرگزاری فارس همچنین اشاره می‌کند: «اين منبع روسی اعلام كرد كه روسيه از احمدی‌نژاد درخواست نكرده است كه در اين نشست شركت يا خودداری كند».

بر اساس خبری که در "سایت ریاست جمهوری ایران" منتشر شده است، احمدی‌نژاد پیش ازظهر چهارشنبه برای شرکت در "اجلاس آب برای حیات" به تاجیکستان سفر کرد.

عضویت ایران، بزرگترین چالش سازمان شانگهای

روسیه و چین که در این سازمان نقش اصلی را بر عهده دارند، تا کنون تمایلی به عضویت ایران نشان نداده‌اند. به عقیده‌ی کارشناسان مناقشه‌ی ایران با غرب و بهبود مناسبات آمریکا و روسیه بزرگترین موانع عضویت ایران شمرده می‌شود. اجلاس سران این سازمان در تاشکند زمانی برگزار می‌شود که فشارهای بین‌المللی به ایران نیز تشدید یافته و زمان مساعدی برای عضویت ایران به حساب نمی‌آید.

عضویت ایران در سازمان شانگهای، بزرگترین چالش این سازمان به حساب می‌آید. هرچند کارشناسان به پذیرفته شدن ایران به این سازمان تردید نشان داده‌اند، اما گفته می‌شود که تصویب سند جدیدی برای پذیرفته شدن اعضای جدید از جمله ایران یکی از موضوع‌های مهم نشست سران سازمان شانگهای خواهد بود.

طاهر شیرمحمدی
تحریریه: شیرین جزایری