بزرگترین فاجعه فراموش شده زیست محیطی بشریت
۱۳۸۸ آذر ۱۳, جمعه
در سال ۱۹۴۹، در سمی‌پلاتینسک قزاقستان نخستین بمب اتمی آزمایش شد. دولت قزاقستان امسال ۶۰ مین سالگرد آزمایش بمب اتمی شوروی سابق را تجلیل کرد. مردم قزاقستان در آن زمان درباره‌ی خطر تشعشعات رادیواکتیوی این آزمایش‌ها آگاهی نداشتند. امروزه بسیاری از آنها از بین رفتن سلامتی خود را ناشی از این آزمایش‌های هسته‌ای دوران شوروی سابق می‌دانند.
میزان مبتلایان به سرطان خون در میان کودکان ۱۰ برابر و در میان افراد بالغ ۵ برابر برآورد می‌شود. مرکز آزمایش‌های اتمی شوروی سابق در ۲۹ اوت سال ۱۹۹۱ رسما بسته شد.
کودکان بدون دست و پا متولد می‌شوند
یوسف پیلتن، روزنامه نگارایرانی و مدیر وبسایت "قزاقستان" که سالهاست در این کشوراقامت دارد، در گفت‌وگو با بخش فارسی دویچه‌وله درباره‌ی پیامدهای آزمایش‌های اتمی در قزاقستان و وضعیت کنونی آن چنین توضیح می‌دهد: «آزمایش‌های هسته‌ای در بین استانهای سمی‌پلاتینسک و استان کاراگاندا صورت گرفته و امروزه هم ما در این استانها آثار این فاجعه را می‌بینیم. پس از ۶۰ سال هم اثرات تشعشعات را می‌توان روی مردم دید. بسیاری از مردم سمی پلاتینسک عینک می‌زنند، کودکان بدون دست و پا و ناقص بدنیا می‌آیند. عقب ماندگی ذهنی در میان آنها بسیار زیاد هست. در مناطقی که انفجارهسته‌ای انجام گرفته دریاچه‌ای بوجود آمده که مردم به آن دریاچه شیطان می‌گویند.»
آزمایش هسته‌ای اعتبار کشور را بالا می‌برد
این روزنامه‌نگار که درباره قزاقستان گزارش می‌دهد اضافه می‌کند که الآن وضعیت در قزاقستان فرق کرده و دامنه‌ی فاجعه هسته‌ای فراتر از آن است که تابحال گمان می‌رفت. وی می‌گوید، در ۳۰ نقطه از کشور آزمایش‌های هسته‌ای انجام گرفته که کارشناسان قبلا به آن اشاره‌ای نکردند. آخرین تحقیقات نشان می‌دهد که با گذشت ۲۰ سال از بسته شدن مراکز انفجارات اتمی، هنوز هم این منطقه ۴۰۰ برابر بیشتر از مقدارعادی به مواد رادیواکتیوی آلوده است. پیلتن، در ادامه توضیحاتش به نگرش مردم به آزمایش‌های هسته‌ای هم اشاره می‌کند: «قبلا مردم فکر می‌کردند که آزمایش‌های هسته‌ای خوب هست و اعتبار و حیثیت کشور را بالا می‌برد. در آنزمان مردم را جمع می‌کردند و قبل از آزمایش‌ها می‌بردند به چادرها و به آنها توضیحی درباره تشعشعات رادیواکتیوی نمی‌دادند».
روس‌ها فقط خلع سلاح هسته‌ای کردند
دولت قزاقستان برای از بین بردن اثرات تشعشعات رادیواکتیوی فعالیت‌های زیادی کرده است. کمک‌های سازمان‌های بین‌المللی نیز تابحال چشمگیر بوده است. به‌نظر پیلتن بخصوص آمریکا تابحال کمک‌های زیادی به قزاقستان کرده ولی روسیه و یا کشورهای سابق شوروی هیچگونه یاری نکردند. پیلتن معتقد است، روسیه قزاقستان را فقط خلع سلاح کرده و تجهیزات هسته‌ای را که در زمان شوروی سابق در این کشور استقرار داشت، با خودش برده است.
پیامدهای رادیواکتیوی برای ایران
تابحال هیچگونه تحقیقات علمی درباره گسترش تشعشعات مناطق آزمایش‌های هسته‌ای در قزاقستان و تاثیر آن بر کشورهای همسایه از جمله ایران انجام نگرفته است. این در حالی است که مراکزانفجارات هسته‌ای با دریای خزر فاصله زیادی نداشته و در بسیاری از شهرهای سواحل دریای خزر می‌توان اثرات آن را مشاهده کرد. کارشناسان محلی هشدار می‌دهند که برخی از نیروگاههای هسته‌ای روسیه و قزاقستان در سواحل دریای خزر واقع شده است. با توجه به بالا آمدن آب دریای خزر، احتمال ورد تپاله‌های اتمی به آب دریا نیز وجود دارد. یوسف پیلتن عدم کنترل در واحدهای صنعتی و نیروگاههای هسته‌ای را هم خطر دیگری تلقی می‌کند و احتمال خرید و فروش تپاله‌های اتمی را نیز امکانپذیر می‌داند.
تجربه تلخ ولی امید به آینده
با گذشت ۶۰ سال هنوز هم مردم قزاقستان از فاجعه‌ی انفجارهای اتمی رنج می‌برند. از سوی دیگر قزاقستان برای از بین بردن فاجعه انفجارهای هسته‌ای زمان شوروی به تنهائی قادر نیست چاره اندیشی کند. ولی گفته می‌شود سال ۲۰۱۰ که قرار است این کشور ریاست "سازمان امنیت و همکاری در اروپا" را به عهده گیرد، بار دیگر نظر جهانیان به فاجعه‌ی فراموش شده‌ی انفجارهای اتمی در قزاقستان جلب شود.
تجربه تلخ قزاقستان سبب گردید که کشورهای آسیای مرکزی پس از فروپاشی شوروی منطقه‌ای عاری از سلاح‌های هسته‌ای داشته باشند. ۵ کشورآسیای مرکزی قزاقستان، ازبکستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ترکمنستان درهشتم سپتامبر سال ۲۰۰۶ قراداد منطقه‌ی عاری از سلاح‌های هسته‌ای را امضاء کردند. امضای این قرارداد به صورت سمبولیک درسمی‌پلاتینسک قزاقستان یعنی در مرکز فاجعه‌ی انفجارات اتمی انجام گرفت. این قرارداد امسال از سوی پارلمان‌های ۵ کشور امضاء کننده مورد تائید نهائی قرار گرفت.
طاهر شیرمحمدی
تحریریه: رضا نیکجو