برنامه کودک در رادیو ایران، نهضتی برای کودکان • بخش سوم

دویچه وله: مجری اصلی برنامه، بیژن پیرنیا، با وجود سن کم، لحنی بزرگانه داشت که بچه‌ها نیز از او حساب می‌بردند. خانم بینا علتی داشت این موضوع؟

سیما بینا: تا جایی که یادم می‏آید، بیژن جان هم هستند و می‏دانند که در اوایل برنامه‏ی کودک، روی سخن بیشتر با بزرگ‏ترها بود. یعنی برنامه‏های کودکانه و صدای بچه‏گانه خیلی کم داشتیم. مرتب می‏گفتند: بزرگ‏ترها! واقعاً روی سخن با بزرگ‏ترها، پدر و مادرها، معلم‏ها و مربی‏های بچه‏ها بود که این کودک شخصیت دارد. یادم می‏آید که خود بیژن جان این‏قدر بزرگونه و جدی رفتار می‏کرد که ماها هم یک‏جورهایی از او حساب می‏بردیم.

من هم یاد می‏آید. آبیژن شما هم یادتان می‏آید که ما چقدر از شما حساب می‏بردیم؟ چون شما خیلی جدی بودید.´

سیما بینا: آره خیلی جدی بودند.

بیژن پیرنیا: ولی آدم ترسناکی نبودم.

سیما بینا: نه… نه…

ما که اصلاً شما را ندیده بودیم، ما فقط از پشت رادیو صدای‏تان را می‏شنیدیم. ولی خُب خیلی جدی حرف می‏زدید.

بیژن پیرنیا: این‏که سیما خانم گفتند، واقعاً بزرگ‏ترها شنونده‏ی برنامه‏ی ما بودند. به‏ویژه خانواده‏ی اولیای امور کشوری که باعث شدند مثلاً در نیاوران یک پارک خیلی بزرگ برای بچه‏ها درست بشود. کمک‏های دیگری نیز نمایندگان مجلس یا وزرا، به اجرای اهداف برنامه‏ی کودک می‏کردند. مثلاً قانونی از مجلس گذشت که فیلم مخصوص بچه‏ها برای ورود به کشور، از عوارض گمرکی معاف است. یا سینماهایی که برای بچه‏ها (چون بلیط‏اش نیم‏بها و کم‏تر از نیم‏بها بود)، فیلم مخصوص بچه‏ها را از طریق برنامه‏ی کودک پخش می‏کنند یا نشان می‏دهند، عوارض شهرداری را لازم نیست بپردازند.

پلیس وقت هم بسیار بسیار در مورد این سینماها دقت نظر داشت و کنترل بسیار شدید می‏کردند که بعضی از افراد ناجوری که در همه‏ی جوامع پیدا می‏شوند، زمانی که بچه‏ها در سینما بودند، وارد سینما نشوند. بزرگ‏ترها خیلی دقت می‏کردند و مواظب این نکات بودند.

آقابیژن، شما گویا گاه‏گداری، پشت رادیو با بچه‏ها گفت‏وگو هم می‏کردید. برای‏تان اتفاق افتاده بود که با یک بچه‏ی خجالتی روبرو بشوید که خجالت بکشد جواب شما را بدهد و برنامه به سکوت برگزار بشود؟ آن وقت شما چه‏کار می‏کردید؟

بیژن پیرنیا: به سکوت برگزار نمی‏شد. بیشتر بچه‏هایی که ما با آن‏ها صحبت می‏کردیم، شاگردهای ممتاز بودند. شاگرد ممتازها هم اکثراً از خود من باهوش‏تر بودند. گاهی اوقات چیزهایی می‏گفتند که خود من هم متوجه نمی‏شدم یا این‏که باید سئوال می‏کردم که بتوانم پاسخ‏شان را بدهم. بچه‏ها خیلی باهوش بودند.

هوش جدا از مسئله‏ی خجالت و شرم و حیا است. بعضی‏ها خیلی هم باهوش‏اند، ولی احتمالاً خجالتی هستند. شما به چنین موردی برنخوردید؟

بیژن پیرنیا: نه؛ زیاد برنخوردیم به این مسائل.

سیما بینا: چیزی که مهم است، همین اعتماد به نفس است و این‏که کودک شخصیت دارد. این واقعاً تکیه‏ کلام آقابیژن در برنامه‏های کودک بود و به اعتبار برنامه‏ریز و رییس برنامه‏مان، آقای داوود پیرنیا، ما در برنامه‏ی کودک و کادر تهیه‏ی برنامه‏مان امتیازاتی پیدا می‏کردیم که اوایل آن امکانات را نداشتیم.

یادم می‏آید که به اعتبار آقای داوود پیرنیا، ارکستر خانم مرضیه یا ارکستر خانم پوران، بعد از اجرای کار آن خواننده‏ها، با وجود خستگی، می‏ایستادند تا آهنگ‏های ما را ضبط کنند. مثلاً اگر ما آهنگی از پوران یا هر خواننده‏ی دیگر داشتیم، یک دور می‏زدند که ما بخوانیم. حتی بارها آقای ورزنده، هنرمند برنامه‏ی گل‏ها با ما همکاری کردند.

این اعتباری بود که به بچه‏ها داده می‏شد و کم‏کم آن خجالت و آن چیزی که در بین نسل ما بود، رفع می‏شد و بچه‏ها اعتماد به‏نفس پیدا می‏کردند.

به نکته‏ی خیلی درستی اشاره کردید. از خود آقابیژن در ارتباط با اعتماد به‏نفسی که برای حرف زدن داشتند، بپرسم. چون هر بچه‏ای قادر نبود پشت میکروفون قرار بگیرد و این‏قدر سلیس و راحت حرف بزند. خود شما این اعتماد به‏نفس را از کجا به‏دست آورده بودید؟ آیا تلقین‏های پدر بود احتمالاً؟

بیژن پیرنیا: البته! قبل از برنامه‏ی کودک که اصلاً برنامه‏ی کودکی مطرح نبود، تربیت مادر و پدرم و به‏خصوص رفتار برادرهای بزرگ‏ام بود. در خانواده اصلاً همین‏طور بود و این اعتماد، این احترام و توانایی را و این‏که به چه شکل خواست خودمان را به اجرا درآوریم، به‏طور غیرمستقیم هدایت می‏کردند که ما خودمان بتوانیم کارمان را انجام بدهیم. فکر می‏کنم این اعتماد به‏نفس را از مادر، پدر و برادر‏های بزرگ‏ام توانستم به‏دست بیاورم و همین‏طور آقای طاها که اسم ایشان را باید ببرم. آقای طاها مدیر دبستانی بودند که من آن‏جا درس می‏خواندم و مدیون ایشان هستم.

آقای داریوش پیرنیا، من در دانشکده‏ی علوم ارتباطات شاگرد شما بودم و یادم می‏آید که یک‏بار برای من یا جمع بچه‏ها تعریف می‏کردید که زمانی که به آلمان آمدید و خواستید رشته‏ی روزنامه‏نگاری را بخوانید، پدر مخالف ادامه‏ی این رشته‏ی تحصیلی برای شما بودند. در حالی که تا جایی که سابقه را می‏بینیم، پدر همیشه بچه‏های‏شان را تشویق می‏کردند برای کار رسانه‏ای. کما این‏که هم آبیژن و هم خود شما دست‏اندرکار این برنامه‏ها بودید. چرا پدر با خواندن چنین رشته‏ای برای شما، مخالفت می‏کردند؟

داریوش پیرنیا: البته ایشان به صراحت نمی‏گفتند. من می‏گفتم: امر پدر وحی منزل است. یعنی ایشان جوری رفتار می‏کردند، یعنی تربیت جزو زندگی ماها بود. پدر می‏گفتند بروید تکنیک بخوانید. من بعد از یک سال که در مدرسه‏ی شبانه‏روزی بودم، رفتم در دانشکده‏ی فلسفه اسم نوشتم که خیلی هم سخت بود. دوسال بعدش که به ایران آمدم، اولاً پول‏ام قطع شد. گفتند که قرار نبود فلسفه بخوانی، قرار بود بروی فنی بخوانی. گفتم که فنی هم خوانده‏ام. ارتباطات خوانده‏ام و بعد هم مدرسه‏ی فیلم و تلویزیون را هم گذرانده‏ام. کاغذها را نگاه کردند و وقتی دیدند همه‏ی این‏ها خوب است، دیگر از آن احوال‏شان بیرون آمدند.

البته طرز تربیت ایشان جور دیگری بود. همه را برای ایران تربیت می‏کردند. وقتی یک روز در سینما، ما خواهش کردیم که بچه‏ها با هم سرود ملی را بخوانند و آن‏ها یاد گرفتند که اصلاً سرود ملی چیست، ایشان خیلی ما را تشویق کردند.

من خودم هم نمی‏دانم چه‏جوری همه‏ی جاها را کار می‏کردم. یعنی در اطلاعات کودکان و نوجوانان معاون سردبیر بودم، در تلویزیون برنامه داشتم، در رادیو بودم و هر کاری از دست‏ام برمی‏آمد، انجام می‏دادم. بعد هم بعد از مدتی فکر کردیم که باید یک‏طوری حرف‏های خودمان از طریق بچه‏ها به بزرگ‏ترها بزنیم.

بنابراین، من یک نمایشنامه به اسم "در دفتر دبستان" نوشتم. شاگردهای مدرسه‏ی نوجهان آمدند این نمایش را اجرا کردند. هر مشکلی که فکر می‏کردیم بچه‏ها با پدر و مادرها دارند، یا پدر و مادرها با معلم‏ها و مدیران مدرسه دارند، در این نمایشنامه‏ها می‏نوشتیم. هفت، هشت ده‏تا از این سری نمایش‏نامه پخش شد که بعد موقع‏اش شد که من به مسافرت بروم.

این برنامه‏ها خیلی مؤثر بودند. چون تا آن موقع پدر و مادرها هیچ توجهی به بچه‏ها نمی‏کردند. مدرسه‏ها هم توجهی نداشتند. از این طریق و رفتار خود کسانی که در برنامه‏ی کودک بودند، خیلی تأثیر گذاشته شد. این که گفتم، نهضت بود، واقعاً یک نهضت بود. یعنی هم روزنامه برای بچه‏ها منتشر شد، هم برنامه‏ی تلویزیون درست شد، هم سینما درآمد، هم برنامه‏ی جشن‏های مدرسه‏ها عوض شد و احوال دیگری پیش آمد.

بیژن پیرنیا: چند تا باشگاه هم درست شد. مثلاً باشگاه آقای یمینی‏ شریف، باشگاه مخصوص بچه‏ها بود.

داریوش پیرنیا: همین هنرمندهایی که تربیت شدند، از همین‏ برنامه درآمدند. چند وقت پیش مجموعه‏ی گل‏ها را نگاه می‏کردم، دیدم که سیما بینا بیش از ۲۰۰ برنامه اجرا کرده است. یعنی تمام عمرش توی این کار رفت. خانم سروش ایزدی و هم‏چنین عهدیه هم به همین شکل. یعنی‏ این‏ها از کجا آمدند؟ از همین‏‏جا. اوایل که ما به هنرمند نیاز داشتیم، کسی نبود. آقای نشاط می‏آمد سازدهنی می‏زد. فرید شهاب می‏‏آمد آکوردئون می‏زد. این‏ها دوستان من بودند.

سیما بینا: گفتید آقای شهاب داریوش خان، یاد ترانه‏ای افتادم که با ایشان خواندم. البته ترانه‏های زیادی با ایشان خواندم. اولاً که این آقابیژن ما خیلی حاضر جواب هم بودند.

ما روی آهنگ‏های هنرمندان مختلف که معروف می‏شدند و به گوش مردم آشنا بودند، شعر مناسب می‏گذاشتیم و به مناسبت‏هایی که لازم بود، می‏خواندیم. یک روز، یکی از این بزرگان در راهروی رادیو به آقابیژن گفت: «شما که می‏گویید دزدی بد است، همه را تربیت می‏کنید و حرف‏های خوب می‏زنید برای بچه‏ها، خواننده‏های برنامه‏ی کودک که اکثراً آهنگ‏های خواننده‏ها را می‏دزدند و می‏خوانند».

آقابیژن در آن واحد، خیلی جدی و بدون هیچ خنده‏ای گفت: «این دزدی نیست! این آهنگی است که از خود رادیو می‏گیرند و از طریق خود رادیو باز به مردم و به هنرمند ارائه می‏دهند». این آقا بسیار جا خورده بود و اصلاً رفت دیگر.

اولین صحبتی هم که آقابیژن در برنامه‏ی رادیو کردند، راجع به تنبیه کودکان بود که بسیار جالب بود. ما هم این مورد را در ترانه‏های‏مان می‏آوردیم. یادم می‏آید که یک بار در مدرسه‏ای که تازه به آن‏جا رفته بودم، چون سرود را بلد نبودیم، خانم ناظم همه‏ی ما را توی حیاط به صف کرد و با خط‏کش یک کف‏دستی به همه‏ی ما زد. باورتان نمی‏شود چقدر به من برخورد بود که من بچه‏ی ساکت مظلوم، آن هم سر موسیقی، کتک بخورم…

به قول هادی خرسندی، هنوز جای‏اش درد می‏کند. نه؟

سیما بینا: دقیقاً. من گریان آمدم خانه. پدرم که ناراحتی مرا دیدند، گفتند عیبی ندارد. ما هم این خانم ناظم شما را یک‏جوری تنبیه می‏کنیم. بعد روی این آهنگ پوران که می‏گوید: بر گیسوی‏ات ای جان کم‏تر زن شانه…

آهنگ "شانه" که شعر آن را آقای ناصر رستگارنژاد سروده است.

سیما بینا: بله آهنگ شانه. پدرم روی این آهنگ شعری ساختند و آقای شهاب، دوست داریوش خان، آکوردئون زدند و من خواندم. این‏قدر این ترانه در سطح شهر و مدارس اثر کرد که خدا می‏داند. حتی خانم ناظم خودمان که همیشه خط‏کش به‏دست وسط حیات بود، دیگر ندیدم خط‏کش یا چوبی دست‏اش باشد.

متن شعر یادتان هست، سیما جان؟

سیما بینا: آره یک کمی یادمه:

زن بر کف دست‏ام، کم‏تر صدپاره/خانم ناظم به خدا دستم گنهی نداره/

از مدرسه و درس والاهه سیرم/ نان هم با جور و کتک خوردن مزه‌ای نداره/

تقصیر کف‏ام نیست، بنده بی‏هوش‏ام/ نان هم با جور و جفا خوردن، مزه‌ای نداره/

به‏هرحال چیزهایی در این مایه‏ها؛ خیلی خنده‏دار. فردای آن روز خانم ناظم مرا از توی صف کشیدند. من ترسیدم. چون این آهنگ از برنامه‏ی کودک پخش شد. آقا بیژن هم واقعاً سنگ تمام گذاشت: کودک شخصیت دارد، شما چرا این‏طور… یعنی یک گفتار زیبا و مؤثری داشتند و محکم و عالی صحبت کردند. بعد هم گفتند: ببینید سیما جون در این مورد چه می‏گوید. گوش بدهید؛ نباید کودک را کتک زد. خانم ناظم ما که واقعاً خودشان را جمع کردند.

فکر می‏کنم خانم ناظم مجبور شد استعفا بدهد، به این ترتیب.

سیما بینا: نه؛ هرصبح مرا صدا می‏کردند: من می‏خواندم و بچه‏ها همه توی حیاط برگردان آن را می‏گفتند که: خانم ناظم به‏خدا دست‏ام گنهی نداره. هر صبح، اول من این را می‏خواندم و بعد از آن همه به کلاس‏های‏مان می‏رفتیم. اصلاً خیلی خیلی مؤثر بود.

برای خواندن بخش چهارم مصاحبه روی لینک زیر کلیک کنید.

الهه خوشنام

تحریریه: فرید وحیدی