بالکان در تسخیر پلاستیک

اگر این لکه‌های بزرگ پلاستیک و پسماند در طبیعت وجود نداشت، ارتفاعات رودوسا در مرکز بوسنی چشم‌انداز زیبایی برای تماشا بود. از ۱۰هزار محل دفن زباله در بوسنی، تنها ۵ نمونه مجاز هستند و با استاندارهای زیست محیطی انطباق دارند. در بوسنی فقط ۳درصد زباله‌ها بازیافت می‌شوند. وضعیتی که در کل بالکان نادر نیست.

تابستان ۲۰۱۷ شهر وینچا در حاشیه رود دانوب، یک ماه تمام در محاصره دودی بود که از آتش گرفتن زباله‌ها ناشی می‌شد. دودی مسموم‌کننده که از پلاستیک‌، لاستیک و اشیای برقی سوخته بر می‌خاست و دامنه‌اش به بلگراد، پایتخت صربستان هم کشیده شد. در وینچا روزانه ۲۷۰۰ تن زباله تخلیه می‌شود. در عمق این کوه زباله، گاز متان آزاد می‌شود که به سادگی قابل اشتعال است. چیزی که کابوس آتش‌نشان‌هاست.

باد و آب، بطری‌های پلاستیکی رها شده در طبیعت را به جزایری پلاستیکی در دهانه‌های تنگ رودخانه‌ها تبدیل می‌کنند. اینجا موراوا در جنوب صربستان است. پسماندهای صنعتی و فاضلاب شهری نیز به رودخانه‌ها می‌ریزند و تنها ۸درصد فاضلاب‌‌ها تصفیه می‌شوند. برنامه‌ریزی برای حل مسائل زیست‌محیطی در صربستان مستلزم سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیارد یورویی است. مبلغی بیشتر از بودجه سالانه دولت.

اینجا منطقه‌ای در شمال غربی مقدونیه و بهشتی است برای زباله‌گردها که روزی خود را می‌جویند. آشغال‌ها به صورتی غیرقانونی و تفکیک نشده تخلیه شده‌اند. انواع پسماند اعم از صنعتی یا بیمارستانی یا خانگی در این محل انداخته می‌شود و هیچ تاسیساتی برای بازیافت زباله در این منطقه وجود ندارد. مقدونیه قول داده که از ژوئن ۲۰۱۸ پنج میلیون یورو از کمک‌های بین‌المللی را برای ساماندهی این زباله‌ها سرمایه‌گذاری کند.

اینجا اسکوپیه پایتخت مقدونیه است. دلیل وفور بطری پلاستیکی و فلزی در میان زباله‌ها را باید در سوپرمارکت‌ها جست. خریدارانی که از اروپای غربی آمده‌اند، تعجب می‌کنند که فروشگاه‌ها، هیچ مبلغی به عنوان گرویی برای بطری‌ها نمی‌گیرند. در کشورهای همسایه مقدونیه، دست‌کم برای بطری‌های شیشه‌ای آبجو باید گرویی پرداخت کرد.

دولت‌های حوزه بالکان برای پیوستن به اتحادیه اروپا، لازم است شهروندان‌شان را برای شوک فرهنگی کوچکی آماده کنند: ایستادگی در برابر کیسه پلاستیکی؛ همان کیسه‌ای که همه جا زیر دست و پا ریخته و در مغازه‌ها پولی برایش نمی‌گیرند. در آلبانی قرار است از اول ژوئیه این کیسه‌ها ممنوع شوند. خدا کند با این ممنوعیت، دیگر کسی شاهد چنین صحنه‌ای در کرانه دریای یونان (ایونی) نباشد.

این صحنه‌ای است از شهر باستانی و توریستی دوبرونیک در سواحل کرواسی. روزی است در دسامبر ۲۰۱۷ که جریان آب و باد آت و آشغال‌های همسایه را به اینجا آورده است. منشاء ۸۰درصد این زباله‌ها آلبانی است. دوبرونیک که آن را مروارید آدریاتیک نامیده‌اند و در فهرست میراث فرهنگی یونسکو قرار دارد، با این زباله‌‌ها چندان پرشکوه به نظر نمی‌رسد.

یکی از معدود گورستان‌های مجاز دفن زباله در نزدیکی شهر توریستی اسپلیت در کرواسی قرار دارد. اینجا پرندگان و مرغان دریایی هم دلی از عزا در می‌آورند. گرچه به جز مونته نگرو (۵۳۳کیلو)، سرانه تولید زباله در بالکان از میانگین اروپا (۴۸۰کیلو) کمتر است اما هیچ تفکیکی بین آشغال‌ها و دورریزها در این کشورها صورت نمی‌گیرد. سرانه تولید زباله آلبانی ۳۹۶، بوسنی ۳۱۱، صربستان ۲۶۸ کیلو و کرواسی ۴۰۳ کیلوست.

مخزن‌های زباله رنگارنگ در بالکان به تازگی وارد چرخه مصرف شده‌اند. اینجا و آنجا از جمله در بلگراد یا اسکوپیه، فرهنگ تفکیک زباله‌‌ها دارد پا می‌گیرد. جزیره کرک (Krk) در کرواسی، پیشتاز چنین اقدامی بوده تا آنجا که ۶۰درصد دورریزها، بازیافت می‌شوند. کرک می‌خواهد تا سال ۲۰۳۰ تنها جزیره اروپا شود که از نظر انرژی خودکفا و خودگردان باشد.