ایران در جستجوی راه­های مقابله با تحریم صادرات بنزین

پالایشگاه­های ایران در شرایط فعلی حداکثر قادر به تولید ۴۵ میلیون لیتر بنزین در روز هستند. مصرف بنزین در سال جاری به طور متوسط روزانه ۶۶ میلیون لیتر اعلام شده است.

نورالدین شهنازی­زاده، سرپرست تازه منصوب شده­ی شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، آذر ماه ۱۳۸۷ به خبرنگاران گفت، از ابتدای امسال واردات بنزین روزانه ۲۹ میلیون و ۵۰۰ هزار لیتر بوده است. با این حساب باید هر روز حدود ۷۵ میلیون لیتر بنزین مصرف شده باشد.

ظاهرا اختلاف این آمار مربوط به مقدار بنزینی است که به صورت آزاد، هر لیتر ۴۰۰ تومان، فروخته می­شود. در این صورت از زمان سهمیه‌بندی سوخت در تیرماه ۱۳۸۵ مصرف فرآورده­های نفتی کاهشی چشمگیر نداشته است. گذشته از یکی دو ماه اول سهمیه‌بندی، کمتر خودرویی در ایران دیده می­شود که به خاطر نداشتن سوخت متوقف مانده باشد.

صادرات بنزین در آستانه­ی تحریم؟

جمهوری اسلامی به دلیل آنکه بیش از چهل درصد از بنزین مورد نیازش را از راه واردات تامین می­کند، از این نظر بسیار اسیب­پذیر است. مطابق اخباری که از هفته­ها پیش منتشر شده دولت جدید ایالات متحده قصد دارد تحریم صادرات بنزین به منظور تخت فشار قرار دادن جمهوری اسلامی را در کانون سیاست­های خود قرار دهد. چنین قصدی سابقه­ای طولانی دارد.

برخی از نمایندگان کنگره آمریکا بارها خواستار جلوگیری از صدور بنزین به ایران شده­اند. این عده معتقدند به دلیل وابستگی شدید جمهوری اسلامی به واردات بنزین، این اقدام ایران را مجبور به تجدید نظر در فعالیت­های هسته­ای می­کند. برخی از ناظران معتقدند یکی از دلیل­های اجرای طرح سهمیه‌بندی که با شتاب و غیرمنتظره انجام شد، احتمال عملی شدن چنین تهدیدهایی بوده است.

قطع صدور بنزین از هند

از ابتدای دی­ماه گزارشهای مختلفی از فشار آمریکا بر یک شرکت هندی (Reliance Industries) منتشر شد که از مهمترین صادر‌کنندگان بنزین به ایران است. بخشی بزرگی از سهام این شرکت به صندوق بازنشستگی آمریکا تعلق دارد. همچنین قرار است بانک صادرات و واردات آمریکا وام­هایی به میزان ۹۰۰ میلیون دلار برای بازسازی پالایشگاههای این شرکت اختصاص دهد.

خبرگزاری رویترز، چهارشنبه ۱۸ دی، گزارش می­دهد شرکت «صنایع ریلاینس»، بر اثر فشار سهامداران و بانکهای آمریکایی، بالاخره تصمیم گرفت صادرات بنزین به ایران را قطع کند. سخنگوی شرکت از اظهار نظر درباره­ی این خبر که در رسانه­های آمریکا و اروپا نیز انعکاس یافته، خودداری کرده است.

شرکت هندی صدور بنزین به ایران را که سال گذشته به دلیل مشکل تامین اعتبار قطع شده بود تابستان امسال از سرگرفت. قرارداد ریلاینس با ایران آخر ماه دسامبر به پایان رسید. تابستان امسال مقام­های وزارت نفت ابراز امیدواری کرده بودند در ازای صدور نفت بیشتر به این شرکت بنزین دریافتی افزایش یابد. ایران روزانه ۳۸۰ هزار بشکه نفت به هند صادر می­کند.

تدبیرهایی برای مقابله با تحریم

کاهش مصرف و افزایش تولید راه­های اصلی مقابله با تحریم­های احتمالی صادرات بنزین به­شمار می­روند. افزایش تولید در کوتاه مدت ناممکن و در میان مدت بسیار دشوار به نظر می­رسد.

به گفته­ی سرپرست شرکت پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی، با بنزین ساز کردن پالایشگاه­های موجود ۱۳ میلیون لیتر و با توسعه و بهینه­سازی پالایشگاه‌ها ۲۶ میلیون لیتر به ظرفیت تولید روزانه افزوده خواهد شد. اجرای این طرح­ها ۱۴ میلیارد دلار هزینه دارد که در صورت تامین آن باید مشکل دست یافتن به تکنولوژی­های روز در شرایط تحریم را نیز برطرف شود.

پیش‌بینی می­شود در صورت فراهم شدن شرایط این طرح­ها در سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۱ به انجام برسد. با توجه به افزایش تعداد خودروها، مصرف بنزین نیز تا آن زمان حدود ۳۰ میلیون لیتر در روز افزایش خواهد یافت.

کاهش سهمیه، گران کردن بنزین

دشواری افزایش تولید به میزانی که با افزایش نیاز داخلی تناسب داشته باشد، کاهش مصرف را اجتناب­ناپذیر کرده است. از آغاز طرح سهمیه­بندی، مقداری بنزین نیز به عنوان­هایی چون بنزین نوروز یا سفر به خودروها اختصاص داده شد. روز شنبه، ۲۱ دی، منابع داخلی از منتفی شدن سهمیه­ی ۱۰۰ لیتری بنزین نوروزی خبر دادند.

فرید عامری، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در واکنش به این خبر به خبرگزاری نفت و گاز ایران، شانا، گفت هنوز در این مورد تصمیمی گرفته نشده است. به رغم این، عامری می­گوید «نظر شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی این است که ایام نوروز به صورت طبیعی جزء سه ماه نخست سال آینده محسوب شود و سهمیه ویژه­ای برای آن تعیین نشود.»

ظاهرا افزایش بهای بنزین و حذف تدریجی یارانه­ها یکی دیگر از تدابیری است که قرار است شهروندان را به صرفه‌جویی یا پرداخت هزینه­ی واقعی بنزین وارداتی مجبور کند.

معاون برنامه­ریزی وزارت نفت، اکبر ترکان، پانزدهم دی ماه اظهار داشت «از سال آینده عرضه بنزین ۴۰۰ تومانی به صورت آزاد و یکصد تومانی به قیمت دولتی به کلی منتفی می­شود.» ترکان پیش بینی می­کند، بنزین تا سه سال دیگر به قیمتی نزدیک به قیمت روز آن در خلیج فارس به فروش برسد.