ایران در تاریخ جام ملت‌های آسیا – قسمت سوم

از سال‌های پایانی دهه ۱۳۶۰، پول، عنصر تازه واردی به عرصه فوتبال ایران بود و ساختار تازه‌ای را برای این ورزش پرطرفدار رقم زد. این عنصر در کنار تغییر دیدگاه‌ها و ساختارها، دوران جدیدی را در ورزش ایران آغاز کرد.

پس از بررسی ۹ دوره از رقابت‌های جام ملت‌های آسیا، در این قسمت به دوره‌های دهم تا دوازدهم پرداخته شده است.

بشنوید: برنامه‌ی «سرنخ»، ویژه‌ی جام ملت‌های آسیا

دهمین دوره – بدترین نتیجه

در سال ۱۹۹۲ دهمین دوره جام ملت‌های آسیا در ژاپن برگزار شد. تیم ملی فوتبال ایران با سرمربیگری علی پروین، رقابت‌های خود را از هشتم آبان سال ۱۳۷۱ در هیروشیما آغاز کرد و پس از سه بازی مقدماتی، ناباورانه و با حواشی و جنجال فراوان، از گردونه رقابت‌ها حذف شد. این نخستین بار بود که ایران در مرحله نهایی جام ملت‌ها از دور مسابقات حذف می‌شد.

مرحله مقدماتی در قالب ۶ گروه برگزار شد تا تیم‌های برتر جواز حضور در مرحله نهایی را کسب کنند. در گروه A قطر با پیروزی بر سوریه و عمان صعود کرد. امارات هم در گروه B با برتری مقابل کویت و بحرین صعود کرد.

در گروه C ایران ابتدا با نتیجه ۷ بر صفر پاکستان را شکست داد که صمد مرفاوی دو بار، فرشاد پیوس، مجتبی محرمی، سیروس قایقران، رضا حسن‌زاده و سیدمهدی ابطحی، گل‌های ایران را به ثمر رساندند. ملی‌پوشان ایران در بازی دوم با گل‌های فرشاد پیوس دو بار و مجتبی محرمی بر هندوستان پیروز شدند تا به راحتی صعود کنند.

کره شمالی در گروه D تایوان و ماکائو را مغلوب کرد و با تساوی مقابل هنگ‌کنگ جواز حضور در جام ملت‌ها را کسب کرد. در گروه E چین با سه پیروزی بر اندونزی، مالزی و سنگاپور راهی مرحله نهایی شد. در گروه F کره جنوبی در بازی اول با ۶ گل بنگلادش را از پیش رو برداشت ولی در مسابقه دوم ۲ بر یک به تایلند باخت تا با پیروزی تایلند بر بنگلادش، کره جنوبی از گردونه مسابقات کنار برود.

کره جنوبی که در جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا خوب ظاهر شده بود، در همان مرحله گروهی حذف شد و راهی به مرحله نهایی نیافت تا اولین شگفتی جام رقم بخورد. در مرحله نهایی، غیبت کره جنوبی خبر خوبی برای ایران و سایر مدعیان بود. رقابت‌های ایران در ورزشگاه "اونومیچی" هیروشیما به انجام رسید.

ایران با اکثر نفراتی که در بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ قهرمان شده بودند، پا به هیروشیما گذاشت. ایران ابتدا ۲ بر صفر کره شمالی را شکست داد. فرشاد پیوس و سیروس قایقران در هر نیمه یک گل زدند.

احمدرضا عابدزاده، نادر محمدخانی، مجتبی محرمی، رضا حسن‌زاده، جواد زرینچه، سیروس قایقران، سیدمهدی ابطحی، مهدی فنونی‌زاده، مرتضی کرمانی‌مقدم، فرشاد پیوس و جمشید شاه‌محمدی، یازده مرد علی پروین در این بازی بودند.

ایران هیچ تعویضی در این مسابقه انجام نداد و عجیب‌تر اینکه در دو بازی بعدی نیز همین یازده نفر به زمین رفتند و به رغم شرایط متغیر در روند بازی‌ها، پروین باز هم هیچ تعویضی انجام نداد و رقابت‌ها را با همین یازده نفر به پایان رساند.

ایران در بازی دوم مقابل امارات هرچه زد به در بسته خورد تا تساوی بدون گل در پایان ۹۰ دقیقه رقم بخورد. در دیدارهای روز پایانی امارات ۲ بر یک کره شمالی را برد و صعودش به مرحله بعدی را قطعی کرد.

بلافاصله پس از این دیدار، ایران و ژاپن میزبان جام، به مصاف هم رفتند. ایران برای صعود به تساوی نیاز داشت اما ژاپن برای فرار از حذف، باید به پیروزی می‌رسید. این نبرد که مانند دیدار کویت و عراق در جام ملت‌های ۱۹۷۶، از جنجالی‌ترین بازی‌های تاریخ جام ملت‌های آسیاست، با قضاوت پر ابهام جمال الشریف از سوریه برگزار شد. او در دقیقه ۶۰ جمشید شاه‌‍محمدی را اخراج کرد.

در دقیقه ۸۷ این بازی و در شرایطی که چیزی به پایان مسابقه نمانده بود، کازو یوشی میورا در موقعیتی مشکوک به آفساید که تلویزیون ژاپن از به تصویر کشیدن آن خودداری کرد، گل پیروزی را به ثمر رساند.

اعتراضات ایرانی‌ها و به تشنج کشیده شدن بازی، منجر به اخراج فرشاد پیوس و نادر محمدخانی شد. پس از پایان بازی، مرتضی کرمانی‌مقام که در جام ملت‌های قبلی نیز گل صحیحش به عربستان را جورج کورتنی، داور انگلیسی مردود اعلام کرده بود، با داور سوریه‌ای درگیر شد.

بعداً کنفدراسیون فوتبال آسیا، مرتضی کرمانی‌مقدم، فرشاد پیوس، نادر محمدخانی، مجتبی محرمی و جمشید شاه‌محمدی را محروم کرد. به این ترتیب ایران از دور مسابقات کنار رفت.

در گروه B عربستان پس از تساوی با چین و قطر، در بازی آخر با ۴ گل تایلند را شکست داد تا با تفاضل گل بهتر نسبت به چین، به عنوان تیم اول راهی نیمه‌نهایی شود. در نیمه‌نهایی، ژاپن ۳ بر ۲ چین را شکست داد و عربستان هم با دو گل بر امارات پیروز شد تا سعودی‌ها برای سومین بار پیاپی فینالیست شوند.

در دیدار نهایی ژاپن با گل تاکویا تاکاگی عربستان را شکست داد و برای نخستین بار قهرمان جام ملت‌های آسیا شد. در دیدار رده‌بندی هم چین و امارات در وقت‌های قانونی و اضافه به تساوی یک بر یک رسیدند. در ضربات پنالتی چین پیروز شد.

به رغم حذف ایران و کسب نتیجه‌ای بی سابقه، علی پروین در سمت خود ابقا شد. اتفاقی که در تاریخ فوتبال ایران کم‌نظیر است.

یازدهمین دوره – تحولی دوباره در فوتبال ایران

کنفدراسیون فوتبال آسیا تصمیم گرفت جام ملت‌های آسیا را با حضور ۱۲ تیم در ۳ گروه برگزار کند. به این ترتیب علاوه بر دو تیم برتر هر گروه، دو تیم از جمع تیم‌های سوم گروه‌ها نیز راهی مرحله یک‌چهارم نهایی می‌شدند.

در مرحله مقدماتی و در گروه A کره جنوبی با سه پیروزی قاطع بر گوآم، تایوان و ویتنام راهی جام یازدهم شد. در گروه B نیز چین با اقتدار صعود کرد و سه برد پیاپی مقابل ماکائو، فیلیپین و هنگ‌کنگ کسب کرد.

تایلند در گروه C بالاتر از تیم‌های سنگاپور، میانمار و مالدیو قرار گرفت و به جام ملت‌ها صعود کرد. در گروه D اندونزی پس از تساوی با مالزی، مقابل هند ۷ بر یک پیروز شد تا به خاطر تفاضل بهتر نسبت به مالزی به جام یازدهم راه یابد.

در گروه E ایران با عمان، سریلانکا و نپال هم گروه بود. دیدارهای این گروه هم به صورت رفت و برگشت برگزار شد که تیم ایران با ۶ پیروزی متوالی جواز حضور در جام‌ملت‌ها را کسب کرد.

جوانگرایی در ترکیب تیم ملی ایران، چندان به مذاق فوتبال‌دوستان ایرانی خوش نیامد و در در ورزشگاه آزادی، وقتی با تعویض و خروج علیرضا منصوریان از زمین بازی، ترکیب ایران مقابل عمان از بازیکنان استقلال خالی شد، نیمی از ورزشگاه به تشویق تیم ملی عمان پرداختند. دقایقی بعد زمانی که ادموند اختر مشغول آماده شدن برای رفتن به زمین به عنوان یار تعویضی بود، برخی هواداران شعار می دادند: اختر بازی نکن!

تیم جوان محمد مایلی کهن اما در دورهای رفت و برگشت که در تهران و عمان برگزار شد، ۸ بر صفر بر نپال، ۷ بر صفر مقابل سریلانکا، ۲ بر صفر بر عمان، ۴ بر صفر مقابل سریلانکا، ۴ بر صفر بر نپال و ۲ بر یک برابر عمان پیروز شدند تا هر ۱۸ امتیاز را از شش بازی کسب کنند.

کریم باقری ۱۱ گل علی دایی ۸ گل و محسن گروسی ۲ گل برای ایران به ثمر رساندند. علیرضا حکیم زاده، حمید استیلی، علیرضا منصوریان و رضا شاهرودی هم دیگر گلزنان ایران بودند.

در گروه F عراق با دو پیروزی ۴ بر صفر بر اردن و ۳ بر صفر مقابل پاکستان به جام ملت‌ها صعود کرد. در گروه G سوریه به این مسابقات راه یافت. در گروه H پس از انصراف بحرین، دو تیم ازبکستان و تاجیکستان در دیداری رفت و برگشت برابر هم به میدان رفتند تا ازبکستان که بازی‌های آسیایی ۱۹۹۴ را هم فتح کرده بود، برای نخستین بار به جام ملت‌ها صعود کند.

در گروه I عربستان صعود کرد. در آخرین گروه هم کویت جواز حضور در جام ملت‌ها را کسب کرد.

در مرحله نهایی، امارات میزبان جام ملت‌ها بود. آنها در گروه A پس از ‌تساوی یک بر یک با کره جنوبی و پیروزی مقابل کویت و اندونزی، به عنوان تیم نخست راهی مرحله یک‌هشتم نهایی شدند؛ کره‌دوم شد و هم کویت به عنوان یکی از دو تیم سوم برتر گروه‌های سه‌گانه، راهی مرحله بعد شد.

در گروه B ایران که رسانه‌های ورزشی آن روزها، هیچ امیدی به این تیم نداشتند، در ورزشگاه "ال مکتوم" دوبی ۲ بر یک مقابل عراق شکست خورد. حسام فوزی و خالد صبار برای عراق گلزنی کردند. علی دایی هم تک گل ایران را در دقیقه ۹۰ به ثمر رساند.

مایلی کهن از بازی بعدی، تحولاتی در خط دفاعی ایجاد کرد و سعداوی و میناوند را در دو سمت راست و چپ این منطقه به کار گرفت. در ادامه ایران ۳ بر یک تایلند را شکست داد. سعداوی، میناوند و دایی گل‌های ایران را به ثمر رساندند. سپس در روزی تاریخی برای فوتبال ایران، این تیم با گل‌های دایی، باقری و خداداد عزیزی، ۳ بر صفر عربستان سعودی را مقهور کرد.

عربستان که پیش از ایران با ۶ گل تایلند و با یک گل عراق را شکست داده بود، به عنوان تیم دوم گروه راهی مرحله حذفی شد. عراق هم با پیروزی مقابل ایران، شکست از عربستان و برد ۴ بر یک مقابل تایلند، به عنوان تیم سوم به مرحله یک‌هشتم نهایی راه یافت.

ژاپن، مدافع عنوان قهرمانی، جام را با قدرت آغاز کرد و با سه پیروزی ۲ بر یک بر سوریه، ۴ بر صفر بر ازبکستان و یک بر صفر مقابل چین، راهی مرحله حذفی شد. چین در این گروه، در رده دوم ایستاد.

در مرحله یک‌هشتم نهایی ابتدا امارات با گل دقیقه ۱۰۳ عبدالرحمن ابراهیم عراق را شکست داد. کویت با ۲ گل ژاپن را از پیش رو برداشت تا با سرمربیگری میلان ماچالا، یکی دیگر از شگفتی‌های جام یازدهم را رقم بزند. جاسم ال هویدی، ستاره پر فروغ آن روزهای کویت، هر دو گل تیمش را وارد دروازه کنیچی شیموکاوا کرد.

عربستان در حالی که تا دقیقه ۳۰ با دو گل از چین عقب بود، در نهایت ۴ بر ۳ پیروز شد. یوسف الثنایان، ستاره عربستان در این دیدار بود.

اما در یکی از زیباترین و عجیب‌ترین بازی‌های تاریخ جام ملت‌های آسیا، ایران که نیمه نخست را ۲ بر یک به کره جنوبی واگذار کرده بود، در نهایت نتیجه ۶ بر ۲ پیروز شد و به جمع ۴ تیم پایانی جام صعود کرد. ارنست میدن دروپ، سرمربی وقت باشگاه آرمینیا بیله‌فلد آلمان که برای تماشای نحوه بازی دو بازیکن کره‌ای به ورزشگاه آمده بود، در پایان مسابقه ضمن انصراف از جذب آن دو، برای عقد قرارداد با کریم باقری و علی دایی وارد عمل شد!

علی دایی چهار بار و کریم باقری و خداداد عزیزی نیز هر کدام یک بار برای ایران گلزنی کردند.

در مرحله نیمه‌نهایی امارات با گل سعد بخیت، کویت را شکست داد تا به فینال راه یابد. در دیگر دیدار این مرحله هم برای سومین مرتبه در جام ملت‌های آسیا، ایران و عربستان برای صعود به فینال با هم روبه‌رو شدند و باز هم ایران نتوانست طلسم عربستان را بشکند.

جمال الغندور، داور مصری، گل خداداد عزیزی در جریان بازی را مردود اعلام کرد و خطای آشکار روی حمید استیلی در محوطه جریمه را نادیده گرفت تا بازی به ضربات پنالتی کشیده شود.

در لحظات پایانی بازی، احمدرضا عابدزاده جایگزین نیما نکیسا شد. عابدزاده پشت نیمکت عربستان گرم می‌کرد تا روحیه نکیسا با دیدن او پایین نیاید و از طرفی، روحیه حریف نیز لطمه بخورد.

اما علی دایی، داریوش یزدانی و محمد خاکپور پنالتی‌های خود را گل نکردند تا درخشش عابدزاده نیز فایده‌ای برای تیم قدرتمند ایران نداشته باشد. از شش ضربه نواخته شده، فقط باقری و استیلی به همراه پیروانی موفق ظاهر شدند. در تیم عربستان نیز خالد تیماوی و خالد موالد تسلیم عابدزاده شدند.

در بازی رده‌بندی نیز ایران و کویت با گل‌های جاسم ال هویدی و علی دایی به تساوی رسیدند. اما در ضربات پنالتی، فقط مجتبی محرمی ضربه‌اش را گل نکرد و باقری، پیروانی و استیلی موفق به گشودن دروازه فلاح ال مجیدی شدند. سه ضربه کویتی‌ها هم وارد چارچوب دروازه عابدزاده نشد.

مایلی کهن در بازی رده‌بندی از ترکیب احمدرضا عابدزاده، نعیم سعداوی، افشین پیروانی، محمد خاکپور، علی اکبر استاداسدی (فرشاد فلاحت زاده)، علیرضا منصوریان، مهرداد میناوند (مجتبی محرمی)، کریم باقری، خداداد عزیزی (علی موسوی) و علی دایی استفاده کرد. در جریان بازی‌ها، نیما نکیسا درخشش فوق العاده‌ای درون دروازه تیم ملی فوتبال ایران داشت.

سرانجام، دیدار نهایی نیز به ضربات پنالتی کشیده شد تا عربستان سومین عنوان قهرمانی‌اش را جشن بگیرد. وینگادای پرتغالی سرمربی عربستان بود و امارات را هم تومیسلاو ایویچ هدایت می‌کرد.

دوازدهمین دوره – تیم بی انضباط

ایران با بازی‌های رویایی در جام قبلی، قهرمانی در بازی‌های آسیایی ۱۹۹۸ بانکوک، صعود خاطره‌انگیز به جام جهانی و درخشش نسبی در فرانسه، مجدداً به قدرت برتر فوتبال آسیا تبدیل شده بود. روندی که تداومی نداشت و سال ۲۰۰۰ در لبنان، ناکامی تلخی برای ملی‌پوشان این تیم با سرمربیگری جلال طالبی رقم خورد.

در مرحله مقدماتی، ۴۲ تیم دیگر در قالب ۱۰ گروه به مصاف هم رفتند تا تیم‌های برتر هر گروه به مرحله نهایی صعود کنند. در گروه یک، عراق راهی این مسابقات شد. در گروه دوم، دیدارهای دور رفت در سوریه برگزار شد. ایران در بازی نخست با هت تریک علی دایی و گل‌های مهدی هاشمی‌نسب، سیروس دین‌محمدی، مهدی مهدوی‌کیا، حمید استیلی و علی موسوی، با ۸ گل مالدیو را شکست داد.

در بازی بعد، ایران هم با گل علی دایی از سد سوریه گذشت اما در بازی بعدی یک بر صفر مقابل بحرین باخت. بازی‌های برگشت در تهران برگزار شدند و ایران با ۳ گل محمود فکری، علی کریمی و علی دایی بحرین را در هم شکست.

تیم پرنوسان طالبی در مسابقه دوم با سوریه به تساوی یک بر یک رسید. ماهر السید برای سوریه و مهدی هاشمی‌نسب برای ایران گل زدند. در روز پایانی ابتدا سوریه با یک گل از سد بحرین گذشت و صدرنشین شد اما پیروزی ۳ بر صفر ایران مقابل مالدیو با گل‌های بهنام ابوالقاسم‌پور، حمید استیلی و علی دایی، باعث شد ایران با ۱۳ امتیاز و فقط به خاطر تفاضل گل بهتر نسبت به سوریه راهی مرحله نهایی جام ملت‌ها شود.

در گروه سه، ازبکستان ضمن حذف کردن امارات، میزبان دوره گذشته، به مرحله نهایی صعود کرد. در گروه چهار، قطر راهی جام ملت‌ها شد. در گروه پنجم، کویت ضمن صعود، نتیجه تاریخی ۲۰ بر صفر مقابل بوتان را به جا گذاشت. در گروه ششم کره جنوبی و در گروه هفتم، اندونزی صدرنشین شدند. از گروه هشتم تایلند راهی جام ملت‌ها شد. در گروه نهم و دهم هم چین و ژاپن بهتر از رقیبان ظاهر شدند.

مرحله نهایی در لبنان برگزار شد. ایران در گروه A و در ورزشگاه "سیدا" در بازی افتتاحیه جام با ۴ گل لبنان را شکست داد. حمید استیلی دو بار و کریم باقری و علی دایی گل‌های ایران را به ثمر رساندند.

تساوی یک بر یک برابر تایلند با گل علی دایی، نتیجه‌ای ضعیف در گام بعدی بود. در بازی سوم هم ایران با گل دقیقه ۷۷ علی دایی عراق را شکست داد تا به عنوان تیم نخست راهی مرحله حذفی شود.

در گروه B تیم چین راهی مرحله حذفی شد. کویت هم با شکست دادن کره جنوبی در بازی دوم در رده دوم گروه قرار گرفت. کره جنوبی نیز با خوش‌اقبالی به عنوان تیم سوم این گروه راهی مرحله حذفی شد.

ژاپن در گروه C ابتدا با نتیجه ۴ بر یک عربستان را شکست داد و سپس ۸ بر یک ازبکستان را از پیش رو برداشت. این تیم به رغم تساوی با قطر، صدرنشین شد.

ایران و کره جنوبی برگزار کننده نخستین بازی مرحله یک‌هشتم نهایی بودند. کریم باقری در دقیقه ۷۱ با یک شوت فراموش‌نشدنی، از فاصله ۴۰ متری دروازه کره جنوبی را باز کرد.

ایران با این گل در آستانه صعود به نیمه‌نهایی جام ملت‌ها قرار گرفته بود که در دقیقه ۹۰ علی دایی روی کرنر ارسالی حریف، هنگام دفع توپ، برای نواختن ضربه آکروباتیک قیچی، دچار اشتباه شد و کیم سانگ سیک دروازه ایران را باز کرد تا بازی به وقت اضافه کشیده شود. لی دونگ گوک در دقیقه ۹۹ گل طلایی را به ثمر رساند تا ایران حذف شود.

پرویز برومند، سهراب بختیاری‌زاده، بهروز رهبری‌فرد، محمدرضا مهدوی، مهرداد میناوند، کریم باقری، علیرضا امامی‌فر (محمد نوازی)، حامد کاویانپور، مهدی مهدوی‌کیا (علی کریمی)، حمید استیلی (داریوش یزدانی) و علی دایی مردان ایران در این مسابقه بودند.

بی‌نظمی در اردوی ایران و عدم موفقیت جلال طالبی در بازگرداندن انضباط به مجموعه تیمش، از مهم‌ترین عوامل ناکامی ایران در جام دوازدهم بودند.

چین در بازی دوم این مرحله قطر را شکست داد. ژاپن ۴ بر یک عراق را از پیش رو برداشت و عربستان هم با گل طلایی نواف التمیات، کویت را برد و راهی دیدار نیمه‌نهایی شد.

عربستان در نیمه‌نهایی کره جنوبی را شکست داد و راهی فینال شد. این دو تیم در مرحله گروهی به عنوان تیم سوم گروه‌هایشان راهی مرحله حذفی شده بودند و با گل طلایی به دیدار نیمه نهایی رسیده بودند. در دیگر دیدار این مرحله ژاپن ۳ بر ۲ چین را شکست داد. در دیدار رده‌بندی کره جنوبی چین را شکست داد و به مقام سوم دست یافت.

فینال جام ملت‌های آسیا بار دیگر بین ژاپن و عربستان برگزار شد؛ تکرار فینال ۸ سال پیش در ژاپن. در این بازی ژاپن که با سرمربیگری فیلیپ تروسیه جامی رویایی را سپری کرده بود، با گل موچیزوکی عربستان را شکست داد تا دومین جام قهرمانی را نصیب خود کند.