ایران در تاریخ جام ملتهای آسیا – قسمت دوم
۱۳۸۹ دی ۱۷, جمعه
پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، حتی غیبت در المپیک‌های مسکو (۱۹۸۰) و لس آنجلس (۱۹۸۴)، تحریم رقابت‌های جام جهانی ۱۹۸۶، و عدم برخورداری از یک لیگ منسجم مانند لیگ تخت جمشید هم منجر به نزول فاحش فوتبال ایران در آسیا نشد.
علت این امر را باید در غنای فوتبال ایران و از طرفی فقر این رشته ورزشی در آسیا جست‌وجو کرد. هیچ گاه حتی نوسانات شدید در اوضاع فوتبال ایران هم باعث نشد این تیم در آسیا، برای یک دوره هم که شده، مدعی فتح جام نباشد و از جانب حریفان همیشگی یک تهدید بالقوه قلمداد نشود.
پس از بررسی شش دوره از جام ملتهای آسیا، در این گزارش به دوره‌های هفتم تا نهم پرداخته شده است.
بشنوید: برنامه «سرنخ»، ویژه مسابقات فوتبال جام ملتهای آسیا
هفتمین دوره – همزمان با آغاز جنگ
سال ۱۹۸۰، جام ملتهای آسیا برای نخستین بار در یک کشور عربی برگزار شد. ایران قهرمان دوره قبلی، در گروه A با کره شمالی، سوریه، چین و بنگلادش هم‌گروه بود. انقلاب شده بود اما ترکیب تیم ملی فوتبال ایران، متشکل از همان ستاره‌های قبل از انقلاب و لیگ تخت جمشید بود. تیمی که در یک‌قدمی کسب چهارمین قهرمانی متوالی‌اش در جام ملتهای آسیا متوقف شد.
در جریان برگزاری بازی‌ها، جنگ هشت ساله ایران و عراق آغاز شد و روند برگزاری این تورنمنت را به شدت تحت تاثیر قرار داد. به ویژه این‌که بازیکنان ایران با اخباری ضد و نقیض مواجه شده و عمیقاً نگران خانواده‌هایشان بودند. التهاب در اردوی ایران به قدری شدید بود که این تیم تا آستانه ترک بازی‌ها و نیمه تمام گذاشتن جام، پیش رفت.
مرگ برادر حسن روشن در آغاز جنگ نیز روحیه بازیکنان ایران در آستانه برگزاری بازی نیمه‌نهایی را به شدت تضعیف کرد.
مرحله نهایی این دوره از رقابت‌ها برای نخستین بار با حضور ۱۰ تیم برگزار می‌شد. در مرحله مقدماتی رقابت‌ها، با کناره‌گیری عربستان، ژاپن، عراق، هندوستان، کامبوج، برونئی، اردن، لائوس، نپال، ویتنام و یمن، ۱۸ تیم در ۵ گروه و در چهار منطقه به مصاف همدیگر رفتند.
در منطقه غرب آسیا، سوریه صدرنشین شد و امارات در رده دوم گروه قرار گرفت تا جواز حضور در جام هفتم را کسب کنند. در منطقه آسیای میانه (در تقسیم‌بندی کنفدراسیون آسیا) قطر به عنوان تیم نخست گروه راهی جام ملت‌ها شد. بنگلادش هم دومین تیم صعود کننده از این گروه لقب گرفت.
در جنوب شرق آسیا و در ضربات پنالتی، مالزی بر هنگ کنگ پیروز شد تا راهی جام ملتهای آسیا شود. کره شمالی هم با یک گل تایلند را مغلوب کرد تا دیگر تیم صعود کننده از این منطقه لقب بگیرد. کره جنوبی پس از یک دوره غیبت، با ۳ پیروزی متوالی در منطقه شرق آسیا، بار دیگر جواز حضور در جام ملت‌ها را کسب کرد. چین هم دیگر تیم صعود کننده به مرحله نهایی بود.
در مرحله نهایی، ایران در بازی نخست با سوریه به تساوی بدون گل رسید و در بازی دوم در حالی که با گل‌های علیدوستی و فریبا از چین پیش بود، در ۱۵ دقیقه پایانی، دو گل خورد.
تیم ملی ایران سپس بنگلادش را ۷ بر صفر در هم کوبید. بهتاش فریبا ۴ گل زد و عبدالرضا برزگری، ستاره خوزستانی آن روزهای فوتبال ایران، نیز دو گل به ثمر رساند. حسن روشن هم زننده یکی دیگر از گل‌های ایران بود.
ایران سپس با برتری ۳ - ۲ بر کره شمالی به عنوان تیم برتر این گروه راهی مرحله نیمه‌نهایی شد. دراین بازی ایران ابتدا با گل‌های حمید علیدوستی (۲۷)، ایرج دانایی فر (۵۷) و بهتاش فریبا (۶۰) از رقیبش پیش افتاد اما در ادامه، دو بار دروازه ناصر حجازی باز شد.
در گروه B کره جنوبی پس از تساوی با مالزی در بازی نخست، سه پیروزی مقابل قطر، کویت و امارات کسب کرد و صدرنشین شد. کویت هم به عنوان تیم دوم راهی مرحله نیمه‌نهایی شد.
در مرحله نیمه‌نهایی کره جنوبی از سد کره شمالی گذشت و کویت که در بهترین دوران تاریخ فوتبالش به سر می‌برد، موفق به کسب پیروزی ۲ بر یک مقابل ایران شد. جاسم یعقوب و فیصل الدخیل برای کویت گلزنی کردند و حسین فرکی در دقیقه ۹۰، یکی از گل‌های میزبان را پاسخ داد. این نخستین شکست ایران در مرحله نهایی در تاریخ رقابت‌های جام ملتهای آسیا بود.
در دیدار رده‌بندی، ایران با نتیجه ۳ بر صفر کره شمالی را شکست داد و پس از سه قهرمانی متوالی به رتبه سوم دست یافت. بهتاش فریبا و حسین فرکی دو گل ایران را به ثمر رساندند.
کویت در فینال که حکم نبرد انتقامی را داشت، موفق شد با ۳ گل کره جنوبی را مغلوب کند و نخستین تیم عربی لقب بگیرد که قهرمان جام ملتهای آسیا شده است. کارلوس آلبرتو پریه‌را از برزیل سرمربی تیم کویت در آن جام بود.
بهتاش فریبا با به ثمر رساندن ۷ گل عنوان آقای گلی این بازی‌ها را به خود اختصاص داد. فریبا نخستین بازیکن تاریخ فوتبال ایران در جام ملت‌ها بود که در جریان یک دیدار، چهار گل به ثمر رساند.
ترکیب تیم ملی ایران در بازی رده‌بندی با کره شمالی این شرح بود:
کریم بوستانی، مهدی دینورزاده، حبیب خبیری، امیر مرزوقی، محمد پنجعلی، ایرج داناییفر، محمود حقیقیان، حمید درخشان (عبدالرضا برزگری)، رضا نعلچگر، بهتاش فریبا (حمید علیدوستی) و حسین فرکی. حسن حبیبی هم روی نیمکت سرمربی‌گری تیم نشسته بود.
هشتمین دوره – وداع تلخ
تیم ملی فوتبال ایران که پس از چهار دوره حضور مستقیم در مرحله نهایی، ناگزیر این بار در مرحله مقدماتی جام ملتهای آسیا شرکت می‌کرد، در گروه A با تیم‌های سوریه، اندونزی، تایلند، بنگلادش و فیلیپین هم‌گروه بود. ملی‌پوشان ایران با پنج پیروزی، مقتدرانه جواز حضور در جام هشتم را کسب کردند.
پیروزی ۲ بر یک سوریه در بازی حساس مقابل اندونزی باعث شد این دو تیم در امتیاز ۶ مساوی شوند، اما سوریه به خاطر تفاضل گل بهتر به عنوان تیم دوم گروه راهی جام ملت‌ها شد.
در مرحله نهایی و در تاریخ دهم آذرماه ۱۳۶۳ در ورزشگاه ملی سنگاپور، ایران ۳ بر صفر امارات را از پیش رو برداشت. حمید علیدوستی، شاهرخ بیانی از روی نقطه پنالتی و ناصر محمدخانی، گلزنان ایران در این دیدار بودند. دو روز بعد هم ایران ۲ بر صفر چین را شکست داد. گل‌های شاگردان ناصر ابراهیمی را ناصر محمدخانی و ضیا عربشاهی به ثمر رساندند.
دو تساوی مقابل تیم‌های هندوستان و سنگاپور، حاکی از نزول فاحش فوتبال ایران نسبت به دهه قبل از آن بود. ایران با هند به تساوی بدون گل رسید و با گلزنی شاهرخ بیانی مقابل سنگاپور، به تساوی یک بریک بسنده کرد.
بیست و دوم آذر ۱۳۶۳، ایران و عربستان به تساوی یک بریک رسیدند، اما عربستان در ضربات پنالتی ۵ بر ۴ ایران را پشت سر گذاشت و فینالیست شد. شاهرخ بیانی در آخرین دقایق نیمه اول ایران را پیش انداخت اما برادرش شاهین بیانی در آخرین لحظات نیمه دوم، با گل به خودی بازی را به وقت اضافه کشاند.
در ادامه اصغر حاجیلو، جعفر مختاری‌فر، حمید درخشان و شاهرخ بیانی ضربات پنالتی خود را گل کردند ولی محمد پنجعلی ضربه چهارم ایران را از دست داد.
بهروز سلطانی (از دقیقه ۱۱۷ حافظ طاحونی)، اصغر حاجیلو، شاهین بیانی، محمد پنجعلی، رحیم میرآخوری، حمید درخشان، ضیا عربشاهی، شاهرخ بیانی، عبدالعلی چنگیز، جعفر مختاری‌فر و ناصر محمدخانی (رضا احدی)، بازیکنان ایران در این مسابقه بودند.
ایران در بازی رده‌بندی نیز مقابل کویت در ضربات پنالتی شکست خورد و به مقام چهارم رسید تا وداعی تلخ با جام هشتم داشته باشد. ناصر محمدخانی برای ایران و موید الحداد برای کویت در جریان این بازی گلزنی کردند. در ضربات پنالتی هم فقط اصغر حاجیلو، حمید درخشان و رضا احدی، توپ‌های خود را گل کردند.
نهمین دوره – تحولات دهداری در فوتبال ایران
در این دوره نسل طلایی دوران قبل از انقلاب بازنشسته شده بود. ۱۴ نفر از نسل اول و موفق پس از انقلاب نیز در اعتراض به حاشیه‌های تیم ملی فوتبال در بازی‌های آسیایی ۱۹۸۶ سئول، از ترکیب تیم ملی استعفا دادند.
پرویز دهداری، سرمربی وقت تیم ملی ایران، با یک جوانگرایی تاریخی، بازیکنان گمنام اما پر انگیزه‌ای مثل احمدرضا عابدزاده، مجتبی محرمی، مرتضی کرمانی مقام، جواد زرینچه و صمد مرفاوی را در فهرست اصلی تیم ملی قرار داد. بازیکنانی که هنوز پولی در فوتبال نگرفته بودند، درآمدی از این ورزش نداشتند و وسیله نقلیه اغلب آنها، موتورسیکلت بود.
اما همان تیم، پایه‌گذار یک تیم قدرتمند برای ۱۰ سال آینده فوتبال ایران بود و ضمن کسب جام قهرمانی بازی‌های آسیایی ۱۹۹۰ پکن، برخی از آن بازیکنان حتی جام جهانی ۱۹۹۸ را هم تجربه کردند.
در مرحله مقدماتی جام ملتهای آسیای ۱۹۸۸، تیم‌ها در چهار گروه و بدون در نظر گرفتن موقعیت منطقه‌ای تقسیم شدند:
در گروه A امارات با چهار پیروزی بر یمن، تایلند، بنگلادش و هند، همچنین تساوی با چین به عنوان تیم نخست راهی مرحله نهایی شد. چین هم دومین تیم صعود کننده از این گروه لقب گرفت. کویت در گروه B تنها برابر اردن به تساوی رضایت داد و با پیروزی بر ژاپن، مالزی و پاکستان به جام ملت‌ها صعود کرد. ژاپن هم دوم شد.
در گروه C به میزبانی کاتماندو (پایتخت نپال)، ایران با تیم‌های سوریه، کره شمالی، هنگ‌کنگ و نپال هم‌گروه بود و با دو پیروزی و دو تساوی، به خاطر تفاضل گل کمتر از سوریه، به عنوان تیم دوم راهی جام ملت‌ها شد.
تیم بسیار جوان و کم‌تجربه ایران در گام اول ۲ بر صفر هنگ کنگ را شکست داد؛ با گل کریم باوی مقابل سوریه به تساوی یک بر یک رسید؛ با کره‌شمالی بدون گل مساوی شد و سرانجام، میزبان را با هت تریک کریم باوی از پیش رو برداشت.
در گروه D هم بحرین با پیروزی ۲ بر صفر بر کره جنوبی، به عنوان تیم نخست راهی جام ملت‌ها شد. کره جنوبی هم به لطف تفاضل گل بهتر نسبت به اندونزی، جواز حضور در نهمین دوره جام ملتهای آسیا را کسب کرد.
در مرحله نهایی، ایران در گروه A با قطر، میزبان جام نهم، امارات، ژاپن و کره جنوبی هم‌گروه شد و در بازی افتتاحیه با گل‌های باوی و پیوس مقابل قطر به برتری دست یافت؛ ایران اما در مسابقه دوم با ژاپن به تساوی بدون رسید. پیروزی یک بر صفر مقابل امارات در دیدار سوم که با گل فرشاد پیوس به دست آمد، صعود ایران به مرحله بعدی را قطعی کرد.
در بازی سرگروهی، ایران در یک بازی پر انتقاد مقابل کره جنوبی ۳ بر صفر شکست خورد تا پس از این تیم و به عنوان تیم دوم راهی مرحله نیمه‌نهایی شود. احمد سجادی، سنگربان ایران، پس از سه گلی که خورد، جای خودش را به دروازه بان اصلی یعنی عابدزاده داد.
در گروه دوم، عربستان با پیروزی بر سوریه آغاز کرد اما در دیدارهای بعدی مقابل کویت و بحرین به تساوی بدون گل رضایت داد. این تیم در بازی چهارم با پیروزی یک بر صفر بر چین، بالاتر از این تیم به عنوان تیم نخست گروه، حریف تیم ایران در مرحله نیمه‌نهایی شد.
برای دومین بار متوالی، ایران و عربستان در مرحله نیمه‌نهایی جام ملتهای آسیا مقابل هم به میدان رفتند. جورج کورتنی، داور انگلیسی، با قضاوتی بحث برانگیز، گل صحیح مرتضی کرمانی مقام را نپذیرفت و در نهایت عربستان این بازی را با گل برترین بازیکن تاریخ فوتبالش یعنی ماجد عبدالله برد و به فینال رسید. در دیگر مسابقه این مرحله هم کره جنوبی در وقت اضافه ۲ بر یک بر چین غلبه کرد.
ایران در دیدار رده‌بندی در پایان ۱۲۰ دقیقه با چین به تساوی بدون گل رسید. در ضربات پنالتی احمدرضا عابدزاده با درخششی خیره‌کننده دروازه خود را بسته نگه داشت. مجتبی محرمی، فرشاد پیوس و سیروس قایقران سه ضربه متوالی را گل کردند تا ایران مثل سال ۱۹۸۰، عنوان سوم جام ملت‌ها را نصیب خود کند.
در دیدار نهایی هم عربستان در ضربات پنالتی بر کره جنوبی غلبه کرد تا از عنوان قهرمانی‌اش در سال ۱۹۸۴ دفاع کند و مجدداً روی سکوی نخست فوتبال آسیا بایستد.
احمدرضا عابدزاده، نادر محمدخانی، مجتبی محرمی، مرتضی فنونی‌زاده، جواد زرینچه، سیروس قایقران، مجید نامجو مطلق، محمد حسن انصاری فرد، سیدعلی افتخاری، فرشاد پیوس و کریم باوی، نفرات اصلی ایران در دیدار رده‌بندی بودند.
احمد سجادی، محمد تقوی، صمد مرفاوی، مرتضی کرمانی مقام، ضیاء عربشاهی و سیامک رحیم پور هم دیگر بازیکنانی بودند که در طول تورنمنت برای ایران به میدان رفتند.