اهداف سفر احمدی نژاد به جمهوری آذربایجان

محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور اسلامی ایران، سفر دوره ای خود را به کشورهای آسیای مرکزی ترکمنستان و قرقیزستان پایان داد و پس از فاصله‌ای کوتاه برای دیدار و گفتگو عازم جمهوری آذربایجان شد. باکو روابط خوبی با پیمان نظامی ناتو و آمریکا دارد.

جمهوری آذربایجان همزمان تلاش کرده است که روابط خود را با جمهوری اسلامی نیز گسترش دهد. بین دو کشور همسایه قراردادِی مبنِی بر "عدم استفاده از خاک کشور براِی اقدام نظامِی و تبلیغاتی" علیه کشور دیگر منعقد شده است. با وجود این آیا جمهوری آذربایجان تهدید و یا خطری برای ایران محسوب می شود؟

و با توجه به این امر رئیس جمهور ایران چه اهدافی را در این سفر پیش روی خود قرار داده است؟

محمود احمدی نژاد برای نخستین بار در سال 2005 میلادی و برای بار دوم در سال 2006 به جممهوری آذربایجان سفر کرد. ولی سومین دیدار او از آذربایجان که سی ام مرداد 1386 انجام می‌گیرد، با سفرهای پیشین او تفاوت های زیادی دارد. کارشناسان این امر را با وضعیت بحرانی منطقه بویژه متهم شدن ایران برای کمک به شورشیان در عراق، افغانستان و همچنین احتمال قرار گرفتن سپاه پاسداران در "لیست گروههای تروریست آمریکا" مرتبط می دانند.

بنظر آتیلا تورانی خبرنگار مقیم باکوافزایش فشار غرب به ایران سبب شده است که احمدی نژاد به جمهوری آذربایجان و دیگر کشورهای همسایه سفر کند. وی در مصاحبه با برنامه فارسی آلمان می‌گوید، علیرغم امضای قراردادهای اقتصادی و فرهنگی بین دو کشور"اهداف پشت پرده ای" هم در این سفر وجود دارد: "آقای احمدی نژاد از این سفر دو هدف را دنبال می کند. نخست اینکه ایران خواهان تضمین آذربایجان مبنی بر عدم اجازه به نیروهای یک کشور دیگر در صورت حمله به خاک ایران است. هدف دوم هم کسب حمایت دولت آذربایجان در زمینه فعالیت های هسته ای ایران است. به اعتقاد من این دو هدف از جمله هدف های عمده و اصلی سفر آقای احمدی نژاد هست."

برخی از کارشناسان امور آسیای مرکزی و قفقاز بر این باورند که سیاست نزدیکی و گرایش آذربایجان به غرب و ناتو می تواند تهدیدی برای ایران قلمداد شود. در این خصوص تورانی خبرنگار مقیم باکو این نظر را دارد: ایران به دفعات ناراحتی خودش را از این بابت اعلام کرده، ولی آذربایجان همیشه به ایران به عنوان یک کشور همسایه ، مسلمان و برادرنگریسته و نگاه می کند و همیشه اذعان کرده که هیچگاه در امور داخلی ایران دخالت نخواهد کرد، یعنی رابطه آذربایجان با غرب هیچگونه خطری برای ایران به همراه نخواهد آورد."

اما یکی از مشکلات اساسی دو کشور لاینحل ماندن وضعیت حقوقی دریای خزر است. در بخش جنوبی دریای خزر میان ایران، ترکمنستان و آذربایجان در باره نحوه تقسیم این دریا و بهره برداری از منابع و ذخایر آن اختلاف نظر هست و این کشورها تاکنون نتوانسته اند در این زمینه به توافق برسند.

ادامه تنش های سال های اخیر میان آذربایجان و جمهوری اسلامی در محافل سیاسی این فکر را نیز تقویت کرده است که جمهوری آذربایجان در مناقشه آمریکا و ایران جانب غرب را خواهد گرفت.

جمهورِی اسلامِی اِیران با بسِیارِی از کشورهاِی همساِیه از جمله آذرباِیجان قراردادِ عدم مداخله امضا کرده است. بر اساس این قرارداد، دو دولت اجازه نخواهند داد کشور ثالث از مناطق و سرزمین آنها برای هجوم و یا حتی تبلیغات علیه کشور دیگر استفاده بکند. البته این قرارداد در عمل هیچوقت به اجرا درنیامده است و هر دو کشور آن را جدی تلقی نکرده اند.

عباس جوادِی تبرِیزِی، روزنامه نگار آذرباِیجانِی و دستِیار مدِیرکل رادِیو آزادِی، رادِیو اروپاِی آزاد در مصاحبه با برنامه فارسِی در این خصوص چنِین گفت: "از خود ایران برنامه های رادیو تلویزیونی سحر به زبان ترکی آذری برنامه پخش می کند. البته تبلیغات مستقیم شاید ضد آذربایجانی نمی کند، ولی لحن تبلیغاتی این دستگاههای رادیو و تلویزیون لحنی هست که به منفعت کشور و یا دولت آذربایجان نیست. شاید عین همین ادعا را بتوانیم در مورد آذربایجان هم بکنیم. ولی چنین قراردای هست."

مطبوعات جمهوری آذربایجان اشاره کرده اند یکی از اهداف سفر احمدی نژاد مذاکره در خصوص پایگاه راداری "قبله" که در مالیکت جمهوری آذربایجان قرار دارد، خواهد بود. نماینده مطبوعاتی سفارت جمهوری اسلامی ایران در باکو نیز این مسئله را تائید کرده است. قرار است احمدی نژاد با الهام علی اف، رئیس جمهور آذرباریجان در مورد ایستگاه راداری قبله بحث و مذاکره کند. این پایگاه نظامی هم اکنون در اخیتار روسیه قرار دارد و این کشور به آمریکا پیشنهاد کرده بود که مشترکا از آن استفاده کنند.

علیرغم بوجود آمدن تنش ها و چالش های سال های اخیر میان جمهوری آذربایجان و ایران، رهبران سیاسی دو کشور تلاش کرده اند در خصوص حل و فصل آن چاره اندیشی کنند. برخی از صاحبنظران بر این باورند که سفر احمدی نژاد می تواند در کاستن این تنش ها کمک کند.

طاهر شیرمحمدی