انقضای یک پیمان پر اهمیت تسلیحاتی
۱۳۸۸ آذر ۱۳, جمعه
پیمان تسلیحات استراتژیک موسوم به "استارت یک " (START-I) در ماه ژوئیه سال ۱۹۹۱ میان جرج دبلیو بوش (پدر) و میخائیل گورباچف، رؤسای جمهور آمریکا و روسیه به امضا رسید. این پیمان چهار سال بعد پس از تصویب در مجلس سنای آمریکا و همینطور مجلس دومای روسیه اجرایی شد و سرانجام در تاریخ ۵ دسامبر سال جاری میلادی موعد انقضای این پیمان فرا رسید.
پیمان استارت آمریکا و روسیه را موظف می‌سازد که شمار موشک‌های اتمی خود را که این دو کشور از آنها از زمان آغاز جنگ سرد در اوایل دهه‌ی پنجاه میلادی به عنوان ابزاری برای تهدید دیگری استفاده می‌کردند، به طور قابل توجهی کاهش دهند.
مطابق پیش‌بینی‌ها در این پیمان تعداد تسلیحات متعارف از قبیل موشک‌های دوربرد زمینی، زیردریایی و همچنین بمب‌های هوشمند هر کدام به ۱۶۰۰ فروند کاهش می‌یافت. همچنین کلاهک‌های هسته‌ای در نظر گرفته شده برای راکت‌های دوربرد نیز بایستی بر ۶ هزار عدد بالغ می‌شدند. با این همه در عمل هر دو طرف موشک‌های کلاهک‌دار خود را در ۱۵ سال اخیر تا تعداد ۲۲۰۰ فروند کاهش داده‌اند.
از ماه مه سال جاری تا کنون آمریکا و روسیه در ژنو مذاکره بر سر یک پیمان جایگزین را آغاز کرده‌اند تا شمار کلاهک‌های اتمی خود را همچنان کاهش دهند. محرک آغاز این مذاکرات را می‌توان سخنرانی باراک اوباما در بهار گذشته دانست.
در این سخنرانی که در اوایل ماه آوریل در شهر پراگ انجام شد، رییس‌جمهور ایالات متحده به عنوان نخستین رییس‌جمهور آمریکا از زمان بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی، در مورد ایجاد جهانی عاری از سلاح اتمی سخن به میان آورد. اوباما در سخنانش خاطر نشان ساخت که "وی به طور آشکار و واضح اعتقادش را به وظیفه‌ی آمریکا در جهت ایجاد صلح و امنیت در جهانی عاری از سلاح اتمی بیان می‌کند."
امضای پیمان
به عنوان نخستین گام برای تحقق این هدف، باراک اوباما پیشنهاد کرد مذاکرات برای یک پیمان جایگزین برای استارت آغاز شود. در پیمان تازه شمار کلاهک‌های اتمی طرفین بایستی حداکثر ۱۶۷۵ فروند شوند و همچنین شمار راکت‌های دوربرد (زمینی و دریایی) حداکثر هزار فروند باشد.
پیش‌تر گمان می‌رفت که پیمان جدید تا زمان انقضای پیمان استارت آماده شده و باراک اوباما بلافاصله پس از دریافت جایزه‌ی نوبل صلح در روز ۱۰ دسامبر در اسلو در دیدار با دیمیتری مدودیف، آن را ارائه و سپس هر دو طرف این پیمان را به امضا برسانند.
بر اساس برنامه‌های پیش‌بینی شده از سوی کاخ سفید مراسم امضای پیمان جدید در شهر ریکیاویک، پایتخت ایسلند برگزار خواهد شد. در سال ۱۹۸۶ میخائیل گورباچف به همراه رونالد ریگان رؤسای‌جمهور وقت، در این شهر بر سر از میان برداشتن سلاحهای هسته‌ای به توافق‌های قابل‌ملاحظه‌ای دست یافتند.
صبر و پشتکار
اما به‌رغم توافق‌ها در بسیاری از حوزه‌ها، هنوز موارد مورد اختلاف و بحث وجود دارند که اصلی‌ترین آنها بازرسی‌های دو طرف از تأسیسات هسته‌ای یکدیگر است. بر همین پایه آمریکا بایستی در صورت پایان مدت پیمان کنونی قرارگاه بازرسی خود را که در ۶۰۰ کیلومتری شرق مسکو واقع شده ببندد. مهندسان آمریکایی مستقر در این قرارگاه تا کنون بر روند تولید یک موشک مدرن روسی و همینطور سلاحهای دیگر نظارت داشتند.
در همین حال روسیه نیز اگرچه قرارگاه بازرسی خود در آمریکا از مدت‌ها پیش بسته است اما در چارچوب پیمان جدید خواهان آن است که پذیرای کنترل و نظارت کمتری باشد.
از همین رو نیز کارشناسان گمان می‌برند که تصویب پیمان جدید در مجلس سنای آمریکا با شکست روبرو شود زیرا برای تصویب آن دو سوم آرای نمایندگان مجلس سنا لازم است. در حالی‌که دست‌کم هفت نماینده‌ی جمهوری‌خواه مجلس پیشاپیش اعلام کرده‌اند چنانچه بندهای نظارتی و بازررسی این پیمان ضعیف باشند، آن را رد خواهند کرد.
در مجموع به نظر می‌رسد که گام‌های نخستین برای ایجاد جهانی عاری از سلاحهای اتمی چندان ساده یا حتی دست‌یافتنی نیستند. از همین‌رو هم باراک اوباما در سخنرانی خود در پراگ به این موضوع اشاره کرد و گفت: «من ساده نیستم، دست‌یافتن به جهانی بدون سلاح اتمی هدفی نیست که سریعا تحقق پذیرد. حتی شاید در زمان حیات من هم صورت نگیرد. این کار مستلزم صبر و پشتکار است.»
SN/MM