الیور استون، روایتگر "کابوس‌های آمریکا" ۷۵ ساله شد

روز ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۱ مصادف است با تولد ۷۵ سالگی الیور استون، شورشگر محبوب هالیوود؛ کارگردانی که در طول چندین دهه فعالیت سینمایی خود رویدادهای تاریخی و کابوس‌های آمریکا و آمریکاییان را بارها دستمایه‌ی آثارش قرار داده است.

جوایز گوناگونی در ویترین افتخارات الیور استون جای دارند، از جمله ۳ جایزه اسکار و چند جایزه گلدن گلوب. او در سال ۱۹۸۷ جایزه خرس نقره‌ای جشنواره فیلم برلین را برای کارگردانی فیلم "جوخه" شکار کرد. استون در سال ۱۹۹۰ نیز خرس افتخاری جشنواره برلیناله را به پاس یک عمر فعالیت هنری دریافت کرد.

الیور استون در روز پانزدهم سپتامبر ۱۹۴۶ در نیویورک در خانواده‌ای مرفه به دنیا آمد. پدرش یهودی و از دلالان معروف سهام در بازار بورس نیویورک بود و مادرش نیز کاتولیکی فرانسوی‌تبار که به گفته‌‌ی خود استون، انسانی شب‌زنده‌دار بود و پیش از ساعت ۳ صبح به رختخواب نمی‌رفت.

استون دوران تحصیلی‌اش را در مدارس تیزهوشان و نخبگان گذراند و پس از یک سال تحصیل در دانشگاه معروف ییل (Yale) تصمیم گرفت که به عنوان آموزگار راهی ویتنام شود. گفتنی است که جرج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور سابق آمریکا هم‌دانشگاهی الیور استون در دوران تحصیلش در ییل بود.

الیور استون پس از فعالیت کوتاهی که به عنوان معلم تاریخ و زبان انگلیسی در مدرسه‌ای چینی در سایگون داشت، وارد ارتش شد و در سال‌های ۱۹۶۷ و ۶۸ میلادی به عنوان سرباز داوطلب در جنگ ویتنام در صف نظامیان آمریکا بود. او بعد از بازگشت از ویتنام مدتی به عنوان راننده تاکسی در نیویورک کار می‌کرد.

استون از سال ۱۹۷۱ نیز فیلمنامه‌نویسی را آغاز کرد، اگر چه سال‌ها طول کشید تا نام او به عنوان فیلمنامه‌نویس بر سر زبان‌ها افتد. او در سال ۱۹۷۸ فیلمنامه "قطار سریع‌السیر نیمه‌شب"، ساخته آلن پارکر را نوشت. این فیلمنامه برای استون جوایز اسکار و گلدن گلوب را به ارمغان آورد. تصویر: الیور استون در هنگام دریافت جایزه اسکار برای بهترین فیلم‌نامه در سال ۱۹۷۸.

فیلم معروف "صورت‌زخمی" (محصول ۱۹۸۳) که در آن ال پاچینو، هنرپیشه‌ی اسطوره‌ای هالیوود نقش‌آفرینی کرده نیز بر اساس فیلمنامه‌ای از الیور استون ساخته شده است. "کونان بربر"، "سال اژدها" و "۸ میلیون راه برای مردن" از دیگر آثاری است که فیلمنامه آنها به قلم الیور استون است. تصویر: ال پاچینو در هنگام فیلمبرداری "صورت‌زخمی"

استون اگرچه در سال‌های ۱۹۷۴ و ۱۹۸۱با فیلم‌های "تشنج" و "دست" کارگردانی را تجربه کرده بود، اما از سال ۱۹۸۶ به بعد بطور جدی به کارگردانی پرداخت و کار خود را بر فیلمسازی متمرکز کرد. فیلم "سالوادور"، به کارگردانی استون و بازیگری جیمز وود که در سال ۱۹۸۶ به نمایش درآمد، ماجرای یک عکاس خبرنگار را در کشور جنگزده ال سالوادور در دهه ۸۰ میلادی روایت می‌کند. سوژه‌های سیاسی از همان آغاز مورد توجه استون بود.

در اواخر همان سال بود که فیلم "پلاتون" (در دوبله فارسی تحت عنوان "جوخه") به کارگردانی او به ‌روی پرده سینماها آمد؛ فیلمی که او در آن با دیدی منتقدانه به جنگ ویتنام می‌پردازد. استون در ۲۰ سالگی راهی ویتنام شده و ده سال پس از آن نیز فیلمنامه جوخه را نوشته بود که در آن زمان خریداری نداشت. او اما در ۴۰ سالگی توانست نوشته‌اش را به تصویر کشد. "جوخه" ۴ جایزه اسکار کسب کرد، از جمله جایزه بهترین کارگردانی.

استون با توجه به تجربیاتش در جنگ ویتنام توانست برخلاف دیگر فیلمسازان از اطلاعاتی دست اول برای ساختن فیلمش سود جوید. فیلم "پلاتون" نه تنها تحسین صاحبنظران و منتقدان فیلم را برانگیخت، بلکه از لحاظ گیشه نیز بسیار موفق بود. این فیلم که با بودجه‌ای بالغ بر تنها ۶ میلیون دلار ساخته شده بود، بیش از ۱۳۸ میلیون دلار فروش داشت. شایان ذکر است که "پلاتون" به معنای "رسته نظامی" است.

در سال ۱۹۸۷ فیلم "وال استریت" به کارگردانی الیور استون به نمایش درآمد. این فیلم که در آن چارلی شین و مایکل داگلاس نقش‌آفرینی کرده‌اند داستان یک دلال جوان سهام و گرفتار شدن او در گرداب زد و بند‌های بازار بورس را روایت می‌کند. استون برای ساختن این فیلم نیز از اطلاعاتی دست اول بهره برد، چرا که پدرش در شرکت‌های بزرگ "وال استریت" (بازار بورس نیویورک) فعالیت داشت.

جنگ ویتنام کابوسی بود که استون را رها نکرد. او در سال ۱۹۸۹ درام جنگی "متولد چهارم ژوئیه" را ساخت. نقش اول در این فیلم را تام کروز، ستاره مشهور هالیوود بر عهده داشت. این فیلم که چهار جایزه گلدن گلوب را از آن خود کرد، داستان زندگی یکی از سربازان آمریکایی را که در جریان جنگ ویتنام معلول شده‌اند، روایت می‌کند. "متولد چهارم ژوئیه" که با بودجه‌ای ۱۴ میلیون دلاری ساخته شده بود، ۱۶۱ میلیون دلار فروش داشت.

الیور استون در سال ۱۹۹۳ با ساختن فیلم ضدجنگ "آسمان و زمین" (در دوبله فارسی با عنوان بهشت و زمین) سه‌گانه خود درباره ویتنام را تکمیل کرد. این فیلم که این رویداد تاریخی را از دید یک زن ویتنامی روایت می‌کند، بر اساس کتاب خاطرات "له لای" ساخته شده؛ کتابی که عنوان "فرزند جنگ و زن صلح" را بر خود دارد. این فیلم نه با استقبال چندان منتقدان روبرو شد و نه از لحاظ گیشه موفق بود. نمایی از فیلم "آسمان و زمین".

فیلم بعدی الیور استون که در سال ۱۹۹۱ به پرده سینماها راه یافت نیز سوژه‌ای سیاسی دارد. استون در فیلم ۱۸۸ دقیقه‌ای "جان اف کی" ماجرای ترور جان اف کندی، رئیس‌جمهور آمریکا را دستمایه قرار می‌هد و در طول فیلم می‌کوشد این ماجرا را از دید دادستانی روایت کند که در تلاش پرده برداشتن از جریانات پشت پرده‌ی این سوءقصد است. این فیلم با بودجه‌ای ۴۰ میلیون دلاری ساخته شد و بیش از ۲۰۵ میلیون دلار فروش داشت.

استون که در فیلم "جی‌‌‌اف‌کی" به سرنوشت جان اف کندی پرداخته بود، در سال ۱۹۹۵ با ساختن فیلم "نیکسون" سراغ یکی دیگر از روسای جمهور آمریکا رفت که نام او با ماجرای رسوایی‌برانگیز واترگیت پیوند خورده است. آنتونی هاپکینز، بازیگر هزارچهره‌ی سینما ایفاگر نقش نیکسون در این فیلم بود. نیکسون اگر چه مورد ستایش منتقدان قرار گرفت و حتی نامزد چهار جایزه اسکار بود، اما فروش چندانی نداشت و از لحاظ گیشه ناموفق بود.

الیور استون قرن بیست و یکم را با ساختن فیلم‌های مستند آغاز کرد. فیدل کاسترو، رهبر پیشین کوبا سوژه مستندهای او بود. استون برای تهیه این فیلم مدتی را در کوبا گذراند و دیدارهای متعددی با کاسترو داشت.

در سال ۲۰۰۴ فیلم معروف "اسکندر" به نمایش درآمد که محصول مشترک آمریکا، آلمان و بریتانیاست. این فیلم سرگذشت اسکندر کبیر را از کودکی تا مرگ روایت می‌کند. این فیلم که با بودجه‌ای هنگفت بالغ بر ۱۵۵ میلیون دلار ساخته شد، با واکنش‌های گوناگونی روبرو گردید. برخی منتقدان آن را تحسین کردند و برخی دیگر آن را به عنوان یکی از آثار ضعیف استون ارزیابی کردند. نمایی از فیلم "اسکندر".

الیور استون (راست) در کنار کالین فارل (چپ)، ایفاگر نقش اسکندر و آنجلینا جولی، بازیگر نقش مادر اسکندر کبیر.

پنج سال پس از حملات تروریستی یازدهم سپتامبر بود که الیور استون فیلم "مرکز تجارت جهانی" را ساخت. این فیلم در سبک مستند درام تهیه شده و نیکلاس کیج (تصویر)، ستاره معروف هالیوود، بازیگر نقش اصلی در آن است. "مرکز تجارت جهانی" فاجعه یازدهم سپتامبر را نه از زاویه‌ای سیاسی، بلکه از دید دو مأمور پلیس دنبال می‌کند که برای نجات جان دیگران جان خود را به خطر می‌اندازند. نمایی از "مرکز تجارت جهانی".

الیور استون پس از ساختن فیلم‌های "دبلیو" درباره زندگی جرج دبلیو بوش، رئیس‌جمهور آمریکا و مستند "جنوب مرز" بار دیگر به سوژه بازار بورس پرداخت. او ادامه فیلم "وال استریت" را در سال ۲۰۱۰ تحت عنوان "وال استریت: پول هرگز نمی‌خوابد" ساخت و این بار هم با مایکل داگلاس همکاری کرد. تصویر: استون و داگلاس در هنگام اکران این فیلم در جشنواره کن.

فیلم جنایی و پرهیجان "وحشی‌ها" (محصول ۲۰۱۲) و مستند "تاریخ ناگفته آمریکا" (محصول ۲۰۱۲) از جمله آثاری هستند که استون در یک دهه گذشته ساخته است. آخرین فیلم او "اسنودن" در سال ۲۰۱۶ میلادی به نمایش درآمد. الیور استون برای تهیه این فیلم چند بار نیز به مسکو سفر و با خود ادوارد اسنودن دیدار و گفت‌وگو کرد.

"اسنودن" دستمایه‌ای سیاسی دارد و بر اساس افشاگری‌های ادوارد اسنودن درباره فعالیت‌های اطلاعاتی و جاسوسی آژانس امنیت ملی آمریکا ساخته شده و قسمت‌هایی از آن در آلمان و هنگ‌کنگ تهیه شده است. تصویر: نمایی از فیلم "اسنودن" با بازیگری جوزف گوردون لویت در نقش ادوارد اسنودن.