افت حجم صادرات غیرنفتی ایران؛ هزینه هنگفت تحریم‌ها

آخرین گزارش گمرک ایران نشان می‌دهد که صادرات غیرنفتی این کشور در چهار ماه ابتدایی امسال حدود ۳۵.۶ میلیون تن به ارزش ۱۷.۲۴ میلیارد دلار بوده است.

این گزارش تنها به رشد ۲۲ درصدی ارزش صادرات غیرنفتی ایران اشاره کرده و درباره تغییرات در حجم صادرات سکوت کرده است.

آرشیو آمارهای گمرکی نشان می‌دهد که صادرات غیرنفتی ایران از لحاظ حجمی در این دوره ۷ درصد افت داشته است.

بخش اعظم آنچه ایران صادرات غیرنفتی می‌نامد، در واقع محصولات نفتی و پتروشیمی است و به غیر از آهن و فولاد، همه ۱۰ کالای عمده صادراتی ایران جزو محصولات نفتی است. نکته اینجاست که در چهار ماه ابتدایی سال جاری خورشیدی، قیمت نفت و محصولات نفتی در بازارهای جهانی تقریبا دو برابر دور مشابه سال گذشته است، اما ارزش صادرات غیرنفتی ایران تنها ۲۲ درصد رشد داشته است.

دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید

گزارش گمرک می‌گوید پروپان مایع، متانول، گاز طبیعی مایع‌شده، اوره، بوتان مایع، پلی اتیلن، قیر نفت، روغن‌های سبک نفتی، شمش آهن و فولاد و فرآورده‌های سبک دارای بیش از ۷۰ درصد نفت یا روغن‌های معدنی قیری، ۱۰ قلم کالای اول صادراتی ایران از ابتدای فروردین تا پایان تیرماه بودند.

علت امر این است که تقریبا کل محصولات نفتی، مانند پروپان و بوتان و بخش اعظم محصولات پتروشیمی ایران به خاطر تحریم‌ها تنها در چین بازار دارد و با تخفیف به مشتریان چینی فروخته می‌شود.

تازه بخش مهمی از این محصولات در لیست تحریم‌های آمریکا است و ایران برای دور زدن آن دست به دامن دلال‌ها می‌شود و بخشی از محصولات نیز تحت نام محصولات تولیدی عمان و امارات راهی چین می‌شود.

همچنین روسیه نیز از بزرگترین صادرکنندگان محصولاتی است که در صدر کالاهای صادراتی ایران قرار دارد و با توجه به تحریم‌های غرب، این محصولات را به بازارهای چین و هند سرازیر می‌کند.

تنها محصولات نفتی و پتروشیمی و حتی خود نفت نیست که بازار ایران توسط روسیه در چین دچار تنگنا و کسادی می‌شود، بلکه تاکنون گزارش‌های متعددی از تصاحب بازارهای فولاد ایران توسط روسیه منتشر شده و اتاق بازرگانی ایران نیز این موضوع را تایید کرده است.

آخرین آمار مجمع جهانی فولاد نشان می‌دهد که طی نیمه ابتدایی سال جاری میلادی تولید فولاد روسیه ۷ درصد افت داشته و آهنگ افت تولید فولاد روسیه به خاطر مشکلات صادرات به غرب، در سه ماهه دوم امسال اوج گرفته است.

روسیه ۲.۵ برابر ایران تولید فولاد دارد و یکی از بزرگترین صادرکنندگان فولاد در جهان است.

به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید

اخیرا روزنامه شرق از قول فعالان این حوزه گزارش داده بود که روسیه با ارائه تخفیف ۳۰ درصدی (سه برابر تخفیفی که ایران به مشتریان می‌دهد) بازارهای ایران در چین و هند را تصاحب کرده و اکنون در حال تصاحب بازارهای فولاد ایران در دیگر کشورها از جمله کره جنوبی، افغانستان و تایلند است: «جنگ روسیه و اوکراین نه‌تنها فرصتی برای اقتصاد ایران ایجاد نکرد بلکه حالا بازارهای نیمه‌جان و تحریم‌زده کشور را یکی‌یکی به خطر انداخته است».

شرکای اصلی تجاری ایران

آمارهای گمرکی نشان می‌دهد که مهم‌ترین مقصد صادرات کالاهای ایرانی کشورهای چین، عراق، امارات، ترکیه و هند است.

مقایسه آمارهای جدید گمرکی با آرشیو آمارهای سال گذشته نشان می‌دهد که واردات عراق از ایران در چهار ماه ابتدایی سال جاری از لحاظ حجمی بیش از ۴۰ درصد افت داشته و امارات نیز واردات از ایران را تا یک چهارم کاهش داده است. نکته دیگر اینکه، افغانستان که تا سال گذشته جزو ۵ مقصد بزرگ صادراتی ایران بود، اکنون از این لیست خارج شده است و جای خود را به هند داده است.

هیچ کدام از کشورهای یادشده آمارهای تجاری ماهانه منتشر نمی‌کنند، اما دیگر شرکای اصلی ایران هر ماه آمارهای تجارت خارجی خود را منتشر می‌کنند.

آمارهای وزارت اقتصاد هند نشان می‌دهد که این کشور در نیمه ابتدایی ۲۰۲۲ حدود ۳۳۴ میلیون دلار واردات از ایران داشته که نسبت به دور مشابه پارسال ۵۴ درصد رشد دارد.

این کشور در دور مشابه ۲۰۱۸ که هنوز تحریم‌های آمریکا علیه ایران اعمال نشده بود، ۸ میلیارد دلار واردات از ایران انجام داده بود که بخش عمده آن نفت و محصولات نفتی، همچنین پتروشیمی بود.

هند همچنین در نیمه ابتدایی امسال یک میلیارد و ۳۷ میلیون دلار صادرات به ایران داشته که نسبت به دور مشابه سال گذشته ۵۲ درصد افزایش نشان می‌دهد.

چین بخش عمده‌ای از واردات ایران را به خاطر تحریم‌های آمریکا، در آمارهای رسمی منعکس نمی‌کند، اما آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که در شش ماه ابتدایی سال جاری میلادی ۴ میلیارد دلار واردات نفت خام، محصولات نفتی و غیرنفتی از ایران داشته که نسبت به دور مشابه ۲۰۲۱ حدود ۳۱ درصد رشد داشته است.

نکته عجیب و شگفت‌آور آمارهای چین این است که آمارهای گمرکی خود ایران می‌گوید، این کشور تنها در چهار ماه ابتدایی امسال و حتی بدون احتساب نفت خام و محصولات نفتی، ۵.۶ میلیارد دلار صادرات به چین داشته است. بدین ترتیب به وضوح دیده می‌شود که چین بخش عمده‌ای از واردات غیر از نفت خام و محصولات نفتی (گازوئیل، مازوت و غیره) را نیز در آمارهای گمرکی خود ثبت نمی‌کند.

البته چنانچه اشاره شد چین بخشی از محصولات غیر از نفت ایران را از طریق دلال‌ها و تحت نام محصولات دیگر کشورها خریداری می‌کند.

آخرین گزارش مرکز آمار ترکیه نیز نشان می‌دهد که در نیمه ابتدایی ۲۰۲۲ بیش از ۱.۹ میلیارد دلار واردات از ایران داشته که نسبت به دور مشابه سال گذشته ۶۰ درصد افزایش داشته است. البته بخش عمده این افزایش به خاطر اوج‌گیری قیمت گاز در بازارهای جهانی است. ترکیه بعد از عراق تنها مشتری گازی ایران است.

مرکز آمار اتحادیه اروپا، یورواستات، نیز در تازه‌ترین گزارش ماهانه خود می‌گوید، این حوزه طی نیمه ابتدایی سال جاری میلادی حدود ۵۵۵ میلیون یورو واردات از ایران انجام داده که نسبت به دور مشابه سال گذشته ۳۶ درصد رشد داشته است.

ایران قبل از تحریم‌های آمریکا سالانه ۱۱ میلیارد یورو صادرات به اتحادیه اروپا داشت.

واردات ایران از اتحادیه اروپا نیز در شش ماه ابتدایی امسال با ۱۰ درصد رشد به بالای ۲ میلیارد یورو رسیده است.

آلمان به تنهایی سهمی بالای ۳۰ درصدی هم در صادرات ایران به ۲۷ عضو اتحادیه اروپا و هم واردات ایران از این اتحادیه دارد.