اعتراف معاون روحانی به ناتوانی در جذب نخبگان

سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور ایران در مراسم گردهمایی برگزیدگان کنکور سراسری و مدال‌آوران المپیاد دانش‌آموزی در تالار وحدت تهران گفت: «کشوری که پولش را از نفت تامین می‌کند هیچ زمان نمی‌تواند نخبگان خود را در داخل کشور نگه دارد.»

ستاری تاکید کرد که جذب و نگه داشتن نخبگان در کشور نیازمند "اقتصاد و فضایی خاص" است. وی افزود: «نخبه در چنین اقتصادی (متکی به نفت) شکل نمی‌گیرد و به همین دلیل نخبگان مهاجرت می‌کنند.»

ستاری ضمن انتقاد به اقتصاد نفتی و وجود قوانین "دست و پا گیر" ادامه داد: «در حال حاضر سه تا چهار شرکت معروف دنیا همچون مایکروسافت و غیره پولی را که به دست می‌آورند، از درآمد کل کشور ما بیشتر است.»

بنا به داده‌های مایکروسافت، فروش این شرکت در سال گذشته "حدود ۷۸ میلیارد دلار" و ترازنامه مالی آن "بیش از ۱۴۲ میلیارد دلار" بوده است.

نبود آمار دقیق از مهاجرت نخبگان

در ایران آمار دقیقی از مهاجرت نخبگان و "فرار مغزها" وجود ندارد. حسین حسینی، معاون فرهنگی و امور نخبگان بنیاد ملی نخبگان در فروردین ماه ۱۳۹۳ گفت: «مهاجرت نخبگان در بعضی از رشته‌های دانشگاهی به صورت طبیعی انجام می‌شود، ولی در برخی رشته‌ها مانند فیزیک و ریاضی مهاجرت زیاد‌تر است.» به گفته حسینی، تنها در سال ۱۳۹۲ "در رشته‌های پرخروج ۳۰ درصد مهاجرت داشته‌ایم که این میزان در رشته‌های ریاضی ۴۰ درصد بوده است."

وی دلیل مهاجرت نخبگان در رشته‌های علوم پایه را نبود فرصت‌های شغلی مناسب دانست.

سایت خبر آنلاین نیز با استناد به داده‌های صندوق بین‌المللی پول (IMF) و اداره گذرنامه کشور می‌نویسد که ایران در میان ۹۱ کشور توسعه یافته بیشترین شمار نخبگان مهاجر را دارد. شمار نخبگان مهاجر به کشورهای غربی سالانه حدود ۱۵۰ تا ۱۸۰ هزار نفر است.

بنا به برخی ‌گزارش‌ها از منابع داخلی، ۶۴ درصد از دانش‌آموزان مدال‌آور المپیادهای علمی در ۱۴ سال گذشته از ایران مهاجرت کرده‌اند.

مهاجرت نخبگان بدین معناست که ایران سالانه حدود ۵/ ۴ میلیارد دلار به ایالت متحده، ۶ میلیارد دلار به اروپا و یک میلیارد دلار به سایر کشورها "سرمایه به صورت منابع انسانی" منتقل می‌کند. این میزان تنها شامل مخارج تحصیل و تربیت نخبگان مهاجر است.

انتقاد از نخبگان مهاجر

نبود فرصت اشتغال، عدم امنیت مالی و فضای عمومی کشور از مهم‌ترین عوامل برای مهاجرت نخبگان کشور به حساب می‌آید. معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهور گفت: «من مخالف مهاجرت نخبگان نیستم، اما باید امکاناتی فراهم شود تا در صورتی که نخبه قصد خروج از کشور را داشت، خودمان بتوانیم برایش جایابی داشته باشیم.»

اظهارات ستاری که با ارائه واقعیت‌ها درباره مهاجرت نخبگان آغاز شده بود، سرانجام لحنی انتقادی و تهدیدآمیز یافت. ستاری گفت: «البته ما دوست داریم زمانی که شما به خارج از کشور می‌روید، مجددا به کشور بازگردید و در مقابل نیز، ما باید امکانات لازم برای بازگشت شما را فراهم کنیم. همه باید تلاش کنیم تا جامعه خود را درست کنیم، با فرار از ایران و رفتن از کشور مشکلات کشور ما حل نخواهد شد.»

وی که پیشتر ساختارهای نامناسب در ایران را دلیل مهاجرت دانسته بود، صریحاً مهاجرت نخبگان را "فرار از کشور" خواند و در پایان خطاب به کسانی که قصد خروج از کشور را دارند گفت: «تمام کسانی که تصمیم دارند از کشور خارج شوند، این را بدانند که ایران از اول دنیا بوده است و هر کسی که با ما جنگ کرده، شکست خورده اما ایران همچنان باقیست.»

پیشتر رضا فرجی‌دانا، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری در همایشی در تهران در ۱۷ دی ۱۳۹۲ درباره آسیب مالی ناشی از مهاجرت نخبگان گفته بود: «بودجه امسال وزارتخانه‌های ما ۱۹۲هزار میلیارد تومان است و این در حالی است که ۱۵۰ میلیارد دلار به دنیا کمک می‌کنیم.»