از رستاخیز مسیح تا مراسم آب‌بازی؛ روایتی تصویری از عید پاک در جهان

عید پاک مهم‌ترین جشن مسیحیان به شمار می‌رود، اما نمادها و آداب این عید، مثلا در آلمان، تنها تا اندازه‌ای ریشه در مذهب دارند. تخم‌مرغ، خرگوش و بره ویژه عید پاک از نمونه‌هایی هستند که در آنها مسیحیت با آیین غیرمذهبی پیش از دوران مسیح در هم ‌تنیده است. اینکه عید پاک عید رستاخیز عیسی مسیح است، نکته‌ای است که هر روز شمار کمتری از آلمانی‌ها بر آن واقف‌اند.

پنجشنبه میثاق که به پنجشنبه مقدس یا پنجشنبه فرمان نیز شهرت دارد، به یادآورنده شام آخر عیسی مسیح با حواریون است که او در آن میان یارانش نان و شراب قسمت می‌کند. شام آخر از جمله رویدادهای مهم مذهبی است که هنرمندان بزرگ آن را به تصویر کشیده‌اند؛ از جمله لئوناردو داوینچی که صحنه‌ای از این شام را در یکی از آثار معروف خود جاودانه کرده است.

مسیح در شامگاه قبل از مرگ‌اش پای حواریون خود را شست تا نشان دهد که بزرگان باید همواره در خدمت مردم باشند. از آن زمان شستن پا در کلیساهای ارتدکس و کاتولیک به یک سنت تبدیل شده است. در کلیسای ارتدکس روحانیون عالی‌رتبه پای کشیش‌های جوان را می‌شویند. پاپ، رهبر کلیسای کاتولیک، از این هم فراتر رفت و فرمانی برای شستن پای هر فرد مؤمن صادر کرد. تصویری از حضور پاپ فرانسیس در این مراسم در سال ۲۰۲۲.

مسیحیان جهان در روز آدینه مقدس یا جمعه نیک مراسمی را با یاد به صلیب کشیده شدن عیسی مسیح برگزار می‌کنند. جمعه نیک روز سوگواری است و مسیحیان در این روز معمولا از خوردن گوشت پرهیز می‌کنند. این سنت که شماری از پیروان مسیحیت جمعه‌ها گوشت نمی‌خورند نیز ریشه در همین روز مهم مذهبی دارد.

در گذشته این شمع‌های عید ‌پاک بودند که به مراسم عبادت شبانه در کلیسا نور می‌بخشیدند. نور شمع‌های عید پاک در عین حال نماد نورانی شدن مسیحیان با بازگشت عیسی مسیح است و نشان‌دهنده پیروزی او بر مرگ و نیستی. رسم بر آن است که نخست شمع عید پاک افروخته شود و با آن شمع‌های دیگر روشن شوند.

در آلمان تخم‌مرغ‌های رنگی به جزئی ثابت از جشن و ایام عید پاک بدل شده است. رسم بر این است که پدر و مادرها در عید پاک تخم‌مرغ‌ها را پنهان می‌کنند تا کودکان بتوانند آنها را پیدا کنند. برای مسیحیان تخم‌مرغ نماد رستاخیز است. از قرون وسطی به این سو، کلیسا خوردن گوشت و تخم‌مرغ را در ایام روزه‌گیری منع کرد و مردم نیز برای آنکه تخم‌مرغ‌ها فاسد نشوند، آن‌ها را می‌پختند و گاه نیز رنگ می‌کردند.

یکی از بازی‌های مرسوم در آلمان در روزهای عید پاک، به ویژه در ایالت بایرن و در مناطق کناره رود راین، این است که تخم‌مرغ‌ها را به هم بزنند و برنده آن کسی است که تخم‌مرغ او سالم بماند. البته این بازی ریشه‌ای دینی یا مذهبی ندارد.

از دید بیولوژیکی رابطه‌ای میان تخم‌مرغ و خرگوش وجود ندارد، اما خرگوش حیوانی است که نویددهنده بهار است و همچنین به عنوان نماد کهن زایش و باروری شناخته می‌شود. در آلمان خردسالان بر این باورند که خرگوش‌ها تخم‌مرغ‌ها را پنهان می‌کنند. در سال ۱۶۶۲ میلادی ‌برای اولین بار به شکل مکتوب از این رسم یاد شده است.

خرگوش‌های شکلاتی از خوراکی‌های محبوب و پرفروش ایام عید پاک محسوب می‌شوند.

در حالی که در آلمان در ایام عید پاک معمولا شیرینی و شکلات‌های تخم‌مرغ‌شکل صرف می‌شود، در ایتالیا خوردنی‌های نمکی هم بسیار رایج است؛ از جمله کیکی که با اسفناج و تخم‌مرغ طبخ می‌شود.

انگلیسی‌ها در روز جمعه نیک معمولا از خوردن غذای زیاد خودداری می‌کنند. از جمله خوردنی‌هایی که در این روز صرف می‌شود، نوعی نان کشمشی به نام Hot Cross Buns است که روی آن یک صلیب نقش بسته است. از دیگر رسم‌های رایج در انگلستان آویختن تخم‌رغ‌های رنگی به شاخه‌های بیدمشک است. به باور انگلیسی‌ها، لمس کردن شاخه‌های بیدمشک خوشبختی می‌آورد.

بره عید پاک ریشه در عید پسح یا فصح دارد که از جشن‌های یهودیان محسوب می‌شود. در این جشن که یادآور آزاد شدن قوم یهود از قید برده‌داری فراعنه مصر است، رسم است که بره‌ای قربانی شود. یهودیان در این روز درهای منازل خود را با خون بره علامت‌گذاری می‌کنند تا عزرائیل به سراغشان نیاید. در دین مسیحیت نیز بره نماد معصومیت و بی‌گناهی عیسی است.

برخی از رسم‌ها از جمله آوردن "آب عید پاک" کم و بیش از میان رفته‌اند. طبق این رسم، دختران جوان در شب پیش از یکشنبه عید پاک از رودخانه‌ای آب می‌آورند. این آب نماد زندگی است و اگر این دختران در حین رفت و برگشت به رودخانه سکوت کنند، زیبایی و باروری آنان بیشتر می‌شود. این رسم در میان اقلیت‌های اسلاو که در شرق آلمان سکونت دارد، همچنان زنده است.

رسم آتش عید پاک از آدابی است که ژرمن‌ها نیز با آن آشنایی داشتند. زبانه‌های آتش وسیله‌ای بوده است برای پایان بخشیدن به سرما و سختی‌های زمستان و همچنین راندن شیاطین و ارواح خبیثه. افزون بر این، گفته می‌شود که نور آتش خوشبختی می‌آورد. امروزه رسم بر آن است که در روستا‌های کوچک یا در جمع خانوادگی کوچک، آتشی به مناسبت عید پاک برافروخته شود. این رسم از جمله در فنلاند بسیار رایج است.

در روز یکشنبه عید پاک کلیساها با به صدا درآوردن ناقوس، رستاخیز عیسی مسیح را نوید می‌دهند. در روز پنجشنبه میثاق یا پنجشنبه مقدس که شب پیش از به صلیب کشیده شدن عیسی است، ناقوس کلیساهای کاتولیک معمولا خاموش می‌مانند.

یکی از مراسمی که در روز دوشنبه عید پاک در لهستان رواج دارد، رسم آب‌بازی است. لهستانی‌ها با سطل‌های پر به یکدیگر آب می‌پاشند. این رسم که Smingus-Dyngus نام دارد، یادآور غسل تمعید شاهزاده "میشکو اول" لهستان است که در سال ۹۹۶ میلادی مسیحیت را در این کشور رواج داد.

اگر چه بسیاری در روزهای عید پاک برای قدم زدن و هواخوری بیرون می‌روند، اما این کار در اصل ریشه در آدابی قدیمی دارد. رسم بر آن بوده که پس از دوران سرد و طولانی زمستان، لباسی پاکیزه بر تن کنند و با قدم زدن در طبیعت به بهار خوشامد بگویند.

در هفته موسوم به "سمانا سانتا" که در اسپانیا رواج دارد، دسته‌های عزاداری در خیابان‌ها به راه می‌افتند. کسانی که در این مراسم شرکت می‌کنند، معمولا نقاب، کلا‌ه‌های نوک‌تیز و لباس‌های بلند بر تن دارند، با پاهای برهنه در حرکت‌اند و معمولا صلیب یا مجسمه‌ای از مریم مقدس یا عیسی مسیح را بر دوش می‌کشند. تصویری از مراسم امسال (۲۰۲۲) در زومارا در اسپانیا.

جشن عید پاک در فیلیپین جشنی رنگارنگ است. پوشیدن لباس‌های محلی رنگارنگ در مراسم راهپیمایی معمول است. ۸۰ درصد از جمعیت فیلیپین کاتولیک هستند.

در کنار جشن کریسمس، عید پاک نیز از مناسبت‌های مذهبی مهمی است که اقلیت‌های مسیحی در ایران آن را جشن می‌گیرند.

در جریان عید پاک در کاستاریکا مراسم گوناگونی برگزار می‌شود. کاتولیک‌های این کشور طی یکی از این مراسم دور تندیسی از عیسی مسیح جمع می‌شوند و یا نوارهای رنگارنگ پیوند خود با مسیح را نشان می‌دهند.

مردم پاراگوئه معمولا پرجنب و جوش هستند و زندگی در شهرهای بزرگ این کشور، به ویژه در آسونسیون (پایتخت) نیز با تحرک و شلوغی فراوانی همراه است. تنها در پنجشنبه میثاق است که سکوت و آرامشی نسبی در خیابان‌ها حاکم است و نوای موسیقی حزن‌انگیز به گوش می‌رسد. در آسونسیون اجراهای نمایشی از به صلیب کشیده شدن مسیح مرسوم است.

نخستین راهپیمایی عید پاک در سال ۱۹۶۰ برگزار شد و از آن زمان به سنتی ثابت و مهم در این جشن بدل گردید. در آن زمان شرکت‌کنندگان در این راهپیمایی برای اعتراض به تجهیز ارتش آلمان به سلاح‌های هسته‌ای و رقابت اتمی در حین جنگ سرد، قدم به خیابان‌ها گذاشتند. امروزه سازمان‌های مدافع صلح و محیط زیست هستند که بیش از همه در برگزاری این راهپیمایی‌ها نقش دارند.

نخستین راهپیمایی عید پاک در سال ۱۹۶۰ برگزار شد و از آن زمان به سنتی ثابت و مهم در این جشن بدل گردید. در آن زمان شرکت‌کنندگان در این راهپیمایی برای اعتراض به تجهیز ارتش آلمان به سلاح‌های هسته‌ای و رقابت اتمی در حین جنگ سرد، قدم به خیابان‌ها گذاشتند. امروزه سازمان‌های مدافع صلح و محیط زیست هستند که بیش از همه در برگزاری این راهپیمایی‌ها نقش دارند.

در راهپیمایی‌های امسال حمله روسیه به اوکراین و رویکرود ناتو به جنگ اوکراین موضوع محوری است.