از تری مایل آیلند، چرنوبیل و فوکوشیما چه آموختیم؟

فاجعه‌ی نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما در ژاپن سومین فاجعه‌ی هسته‌ای بزرگ در جهان است. اولین فاجعه‌ی اتمی جهان در تری مایل آیلند آمریکا در سال ۱۹۷۹ رخ داد و فاجعه‌ی دوم مربوط به نیروگاه چرنوبیل در اوکراین در سال ۱۹۸۶ بود.

انجمن حفاظت در برابر تشعشعات در آلمان (GfS) در کنگره‌ی چرنوبیل که چهارشنبه، ششم آوریل، در برلین برگزار شد از سازمان‌های جهانی مسئول در این حوزه به شدت انتقاد کرد و گفت،‌این سازمان‌ها خطرات انرژی هسته‌ای را کم‌تر از میزان واقعی آن نشان داده‌اند.

سباستین پفلوگ‌بیل، رئيس این انجمن، با انتقاد از سازمان‌های مسئول، از جمله کمیته علمی سازمان ملل در مورد آثار پرتوهای اتمی، گفت، در طول این سال‌ها شمار قربانیان و ابعاد فاجعه‌ی چرنوبیل به درستی نشان داده نشده و دست کم گرفته شده است.

مخالفان انرژی هسته‌ای می‌گویند، هنوز هم وجدان عمومی بیدار نشده و بسیاری از کشورها به عمد یا سهوا خطرات جبران‌ناپذیر انرژی هسته‌ای را ناچیز جلوه می‌دهند و از ایمنی نیروگاه‌های خود سخن می‌گویند.

با پروفسور محسن مسرت، استاد اقتصاد و علوم سیاسی در دانشگاه اوسنابروک آلمان، در همین باره گفت‌وگو کرده‌ایم.

*****

دویچه‏وله: آقای دکتر مسرت، با پس‏لرزه‏ی شدید پنجشنبه‏ شب، هفتم آوریل، و نشت آب از نیروگاه اتمی اوناگاوای ژاپن فاجعه‏ی اتمی این کشور ابعاد تازه‏ای پیدا کرده است. برخی از کارشناسان معتقدند که ابعاد فاجعه‏ی فوکوشیما حتی وسیع‏تر از فاجعه‏ی اتمی چرنوبیل است. نظر شما نیز همین است؟

پروفسور محسن مسرت: بستگی به این دارد که با چه معیارهایی این ارزش‏یابی و مقایسه انجام می‏گیرد. اگر مقدار مواد اتمی‏ای که در فوکوشیما هست و در آینده پخش خواهد شد، بیشتر از مقدار چرنوبیل باشد، قطعا اثرات این فاجعه خیلی وسیع‏تر است. اگر اطراف فوکوشیما جمعیت بسیار زیاد‏تری وجود داشته باشند و منابع مسکونی و محیط‏‏زیستی وسیع‏تری از بین بروند، طبیعتا این فاجعه‏ ابعاد بسیار بیشتری دارد.

با توجه به این‏که فاجعه‏ی هسته‏ای فوکوشیما سومین فاجعه‏ی اتمی جهان است چه دلیلی وجود دارد که این فجایع نتوانسته‏اند نقطه‏ی عطفی در استفاده از انرژی هسته‏ای به‏وجود بیاورند؟

صنایع اتمی در سطح جهانی، هم در بخش نظامی و هم در بخش انرژی، صنایع سرمایه‏داری بسیار پرقدرت و پرنفوذ در کلیه‏ی دولت‏ها هستند و چون از سرمایه‏ی قوی‏ای برخوردارند، با استفاده از مطبوعات و متخصصین تحت نظر، موفق شده‏اند علی‏رغم حوادث چرنوبیل و تری مایل آیلند تبلیغ کنند که بشریت به انرژی اتمی احتیاج دارد و همین تبلیغ سوء سبب شده این نظر در کشورها هم اکثریت داشته باشد. ولی در بعضی از کشورها چنین نبوده است. مثلا در آلمان، علی‏رغم تبلیغات، ۷۰درصد مردم در این ۲۰ سال اخیر همیشه طرف‏دار خارج شدن از دایره‏ی اتمی بوده‏اند.

غیر از این بهره‏وری‏های مالی که به آن اشاره کردید، بسیاری از طرف‏داران کاربرد انرژی هسته‏ای می‏گویند که با استفاده از این انرژی، می‏شود برق ارزان تولید کرد و این برق را با سایر انرژی‏ها نمی‏توان به‏دست آورد. آیا این نظر درست است؟

 این محاسبه اشکالات بسیاری دارد. از یک طرف، سوبسیدهای چندین صدمیلیارد دلاری‏ای که از طرف دولت‏ها، یعنی از مالیات‏های مردم در این صنعت وارد شده را حساب نمی‏کنند که قاعدتا باید روی این قیمت‏ بیاید. از طرف دیگر، اگر عواقب و مخارج منتج شده از حوادثی نظیر آن‏چه در فوکوشیما رخ داد را در نظر نگیریم، آن وقت یک حساب دست برده شده به‏وجود می‏آید که قیمت برق اتمی به ظاهر ارزان‏تر می‏شود. ولی عملا تا به‏حال بیمه‏ها هیچ‏کدام از راکتورها را برای بیمه کردن نپذیرفته‏اند. چون هیچ بیمه‏ای حاضر نیست به علت مخارجی که از حوادث به‏وجود می‏آید چنین راکتورهایی را بیمه کند. خود این بهترین دلیلی است که این کالای صنعتی و این فن‏آوری کاملا گران است. وگرنه دلیلی ندارد که بیمه‏ها، آن را بیمه نکنند.

فاجعه‏ی اتمی فوکوشیما باعث شد که بحث بر سر استفاده از انرژی هسته‏ای، در بعضی از کشورها بالا بگیرد؛ مانند آلمان. ولی در کشورهایی مانند فرانسه یا روسیه این مسئله زیاد تأثیر نگذاشته است و در برخی از کشورها، مانند ایران هم هم‏چنان با همان اصرار سابق می‏گویند که باید به سمت استفاده از این انرژی رفت. در حالی که‏ می‏دانیم ایران هم مثل ژاپن کشوری زلزله‏خیز است.

بسیاری از کشورهایی که نام بردید، از جمله در روسیه و فرانسه، در سطح دولت شروع به تجدید‏نظر در خصوص استفاده از این انرژی شده است. در خود ژاپن و در خیلی از کشورهای دیگر تجدید‏نظر راجع به این فن‏آوری شروع شده است و طبیعی است که این احتیاج به وقت دارد. ما مطمئن خواهیم بود که اکثر این کشورها به محض این‏که نمونه‏ای داشته باشند، مانند آلمان، که می‏تواند بدون انرژی اتمی در ۱۰-۲۰ سال آینده، مصرف برق خود را از طریق منابع تجدید‏پذیر جبران کند، در این صورت، در هیچ کشوری، دیگر اکثریتی برای نیروی اتمی باقی نخواهد ماند. چون اکثرا در کشورها هنوز مردم و برخی از متخصصین معتقدند که نیروگاه اتمی جایگزین ندارد. وقتی عکس آن ثابت شد، آن وقت حتی در فرانسه، در ژاپن، در روسیه و… از امکانات برق‏های تجدید‏پذیر استفاده خواهد شد. این اعتقادی است کاملا راسخ و من معتقدم ما ۵ تا ۱۰ سال آینده شاهد این مسئله خواهیم بود.

امیدوارم که در ایران هم که تا به‏حال بحث عمومی‏ای در این باره وجود نداشته، این بحث هم در درون دولت و هم در درون جامعه‏ی مدنی شروع شود و در باره‏ی انرژی اتمی تجدید‏نظر بشود.

اگر در یکی از نیروگاه‏های اتمی ایران، مثلا بوشهر که نزدیک آب‏های خلیج فارس است، اتفاقی نظیر آن‏چه در فوکوشیما روی داد، بیافتد چه پیامدهایی دارد؟

در کل منطقه، در کشورهای عربی و در خوزستان به‏خصوص، مردمی که در آن اطراف هستند، قطعا مریض خواهند شد، عده‏ای فوت خواهند کرد، آب خلیج فارس، برای مدت‏های بسیاری تبدیل به آب غیرقابل استفاده می‏شود. به‏خصوص این‏که در خلیج فارس جریان تلاطمی وجود ندارد و این آب‏ها در ارتباط با اقیانوس کبیر رقیق نخواهند شد. در حالی‏که ما می‏دانیم تشعشعات رادیواکتیو فوکوشیما که وارد اقیانوس آتلانتیک می‏شود، به‏مرور در سطح جهان رقیق می‏شود و غلظت آن پایین می‏آید. این موضوع در مورد خلیج فارس، قطعا طور دیگری خواهد بود و این فاکتوری است که ما باید به آن توجه داشته باشیم.

مصاحبه‌کننده: فریبا والیات
تحریریه: عباس کوشک جلالی

برای شنیدن این مصاحبه می‌توانید به فایل صوتی زیر مراجعه کنید.