از تجارتخانه تا کتابسرا
۱۳۹۹ مرداد ۴, شنبه
حسین‌آقا ملک در سال ۱۲۵۰ در تهران زاده شد.
پدرش تبریزی بود و دست بلندی در تجارت و سیاست داشت و چون به آموزشگاه‌های نوین به دیده تردید می‌نگریست، فرزندش را به مدرسه‌های دارالشفا و صدر تهران فرستاد تا دانش‌های قدیم مانند ادبیات، زبان عربی، منطق و فلسفه و همچنین نقاشی و خوش‌نویسی بیاموزد.
او همزمان به دور از چشم پدر به مدرسه فرانسوی آلیانس رفت و زبان فرانسه آموخت.
۲۵ ساله بود که پدرش او را برای اداره "زمین‌های خراسان" به مشهد فرستاد.
۲۸ ساله بود که در نیشابور به دیوان ابن یمین سراینده سده ششم هجری برخورد و نخست کتابخانه کوچکی در مشهد بنیان نهاد: "در همین زمان بود که اشتیاق ساختن یک کتابخانه مملو از کتابهای نفیس به جانم افتاد".
از آن هنگام به بعد برای گسترش آن کتابخانه از هیچ کوششی فرو نگذاشت تا آنجا که خانه پدری‌اش را در مشهد کتابخانه عمومی کرد.
گرچه او به بخشندگی و کمک به دانشوران شهرت داشت، یک بار در ۳۵ سالگی در آغاز پیروزی مشروطه و بار دیگر پس از کودتای سید ضیا و رضاخان در سال ۱۲۹۹ به عنوان "زمین‌دار دوره ناصرالدین شاه" دستگیر شد ولی هربار نام نیکش او را از زندان رهانید.
۶۶ ساله بود که زمین‌هایی به وسعت کشور سویس را وقف آستان قدس رضوی کرد تا در آنها به ویژه "کتابخانه بزرگ ملِک" را بگنجاند و شخصا هزاران کتاب و سند تاریخی، علمی، فرهنگی و هنری در آن کتابخانه و شعبه بزرگ دیگر آن که پس از آن در تهران گشود، فراهم آورد.
ویژگی این کتابخانه و موزه مربوط به آن که او در ۹۳ سالگی تأسیس کرد، نگهداری هرگونه کتاب ارزنده به دور از تعصبات مذهبی و ملی است: "اگر (پیشتر از سوی پدر) مأمور مشهد نشده بودم، موزه‌ای ایجاد می‌کردم که با موزه انگلیس برابری کند".
"کتابخانه ملک" هم اکنون ۷۰۰۰ جلد نسخه خطی ثبت‌شده دارد و از سال ۱۳۱۷ رایگان در اختیار همگان است.
او در اواخر عمر بینایی‌اش را از دست داد اما با وجود سختی‌ها و نارسایی‌های ناشی از نابینایی در کتابخانه‌اش می‌زیست و آن را سرپرستی می‌کرد و در پاسخ این پرسش که چرا نمایندگی مجلس شورای ملی و سنا را نمی‌پذیرد، مسؤولیت و سرپرستی کتابخانه را پیش می‌کشید.
حسین‌آقا ملک در ۱۰۱ سالگی در زادگاهش درگذشت.