از افسانه‌های علمی تا دانش‌های افسانه‌ای

استانیسلاو لم (Stanislaw Lem) در یک خانواده پزشک یهودی‌تبار رشد کرد که کاملا جذب جامعه بودند به طوری که می‌گفت "هیتلر که آمد تازه من فهمیدم که یهودی‌ام".

شاگرد ممتاز بود و در یک آزمون سراسری با ضریب هوشی ۱۸۰ در کشور اول شد.

۱۹ ساله بود که در دانشگاه زادگاهش رشته‌های پزشکی، فیزیک و فلسفه را آغاز کرد اما با اشغال کشور توسط نازی‌ها درسش ناتمام ماند و تا پایان جنگ جهانی دوم به عنوان جوشکار در یک کارخانه آلمانی مجبور به تعمیر خودروهای قدیمی شد.

۲۴ ساله بود که برای بار سوم پزشکی را در دانشگاه کراکوف ادامه داد و سه سال بعد به پایان رساند اما چون به پرسش‌های آزمون ایدئولوژیک رژیم سوسیالیستی حاکم پاسخ نداد، مدرک نگرفت.

۲۵ ساله بود که نخستین رمانش "انسان مریخی" را نوشت اما چون طنزی علیه استالینیسم بود تازه ۴۳ سال بعد در سال ۱۹۸۹ منتشر شد.

۳۰ ساله بود که توانست رمان علمی تخیلی‌اش "کیهان‌نوردان" را منتشر کند و از آن پس به نوشتن آثاری از این دست پرداخت و دیری نپایید که آوازه‌اش در این رشته در سراسر جهان پیچید.

۴۰ ساله بود که ماندگارترین و پرفروش‌ترین اثر علمی تخیلی‌اش "سولاریس" را منتشر کرد که سرگذشت یک گروه پژوهشی است که به دنبال زندگی در بیرون از کره زمین می‌گردد و نویسنده در آن به مسائل فلسفی هستی انسان و مرزهای دانش و آگاهی او می‌پردازد.

دید او به آینده چنان دقیق و ژرف بود که بسیاری از پدیده‌ها و فنآوری‌های امروزین مانند صنعت نانو، فنآوری ژنتیک، روبات، اینترنت و شبکه‌های اجتماعی را پیش‌بینی کرده بود.

آثار علمی و اجتماعی او که برخی از آنها را "فوق ادبیات" می‌نامید هشدار‌های فلسفی هستند که ما را از خوشباوری و اعتماد صرف به علم و صنعت بر حضر می‌دارند: "تلویزیون با ۴۰ برنامه همزمان به ما القا می‌کند که برنامه‌هایی که نمی‌بینیم بهتر از آنی است که در حال دیدن آن هستیم. پس مثل مگس روی تابه داغ از این برنامه به آن برنامه می‌پریم. تکنیک کامل یعنی سرگردانی کامل که به انسان این احساس را می‌دهد که همه جهان را اگر نه برای تملک، برای تماشا و لمس در اختیار دارد".

استانیسلاو لم در ۸۴ سالگی در کراکوف در جنوب لهستان درگذشت.