اجلاس سالانه جامعه بین‌المللی حقوق بشر • مصاحبه

دویچه‏وله: آقای فاروقی، در اجلاس سالانه‌ی جامعه‏ی بین‏المللی حقوق بشر موضوعات مختلفی مطرح شد و شما نیز در یکی از پنل‌های این اجلاس سخنرانی کردید. ممکن است ابتدا توضیح بدهید که موضوعات اصلی و نقاط محوری‏ای که در این اجلاس مورد بحث قرار گرفتند، چه بودند؟

جمشید فاروقی: موضوع محوری نشست سالانه‏ی جامعه‏ی بین‏المللی حقوق بشر که سه روز ادامه داشت و از روز جمعه هیجدم مارس شروع شد و تا امروز بیستم مارس ادامه داشت، مسئله‏ی سانسور بود. جامعه‏ی بین‏المللی حقوق بشر، به این دلیل که آزادی بیان را یکی از شاخص‏های اصلی حقوق بشر تلقی می‏کند و به آن باور دارد، تمام تلاش‏اش را گذاشته بود روی این مسئله که چگونه می‏‌توان مانع سانسور شد و سانسوری که الان دارد اعمال می‏شود را دور زد. در آنجا بحث سانسور را به‏طور مشخص در مورد چند کشور از جمله ایران، جمهوری خلق چین، کوبا و کره‏ی شمالی پیش بردند و در عین حال هم نگاهی داشتند به تحولات کشورهای عربی، از جمله مصر.

بشنوید: گف‌ت‌وگو با جمشید فاروقی، رئیس بخش فارسی دویچه وله

موضوع سخنرانی خود شما نیز همین مسئله‏ی سانسور در ارتباط با ایران بود؟ یا موضوع دیگری را در نظر گرفته بودید؟

موضوع اصلی سخنرانی من هم دقیقاً مسئله‏ی سانسور و تلاش‏های دولت جمهوری اسلامی برای مانع شدن از اطلاع‏رسانی آزاد بود و این‏که این جنگ وسیعی که به عنوان جنگ سایبری درگرفته، در کشورهایی مانند ایران که کشوری غیردمکراتیک هستند، در دو عرصه صورت می‏گیرد؛ یکی همان جنگ سایبری است که بین کشورها و نهادهای بین‏المللی در جریان است و دیگری هم جنگ سایبری‏ای است که در داخل کشور صورت می‏گیرد. یعنی شیوه‏ها و راهکارهایی که دولت به‏کار می‏بندد تا مانع از اطلاع‏رسانی بشود و شیوه‏هایی که مردم به‏کار می‏بندند برای این‏که بتوانند فیلترینگ و سانسور را دور بزنند.

به نظر شما، با توجه به این‏که امکان دسترسی به بسیاری از سایت‏های اینترنتی در داخل ایران، مثلاً سایت دویچه‏وله، بسیار دشوار است، علاقه‏مندی برای دسترسی به اطلاعات چنین سایت‏هایی بیشتر شده یا محدودیت‏ها باعث شده‏اند که تعداد کم‏تری به سایت‏ها یا رسانه‏های خارج از کشور مراجعه کنند؟

در ارتباط با رسانه‏ها می‏توانم بگویم که این اشتیاق به‏هیچ‏روی کم‏تر نشده است. چون در ارتباط با دویچه‏وله خود من شاهد آن هستم که از روز ۱۶ ژانویه‏ی ۲۰۰۹، یعنی حدوداً چند ماه قبل از برگزاری انتخابات دهمین دوره‏ی ریاست جمهوری، سایت فارسی دویچه‏وله بلوک شد و ایران آن را فیلتر کرد. اما از آن هنگام تا امروز، میزان کاربران ما ده‌ برابر شده است. عین همین موضوع را در تماس‏هایی که با مسئولان رادیو بی‏بی‏سی و رادیو فردا داشتم نیز دیدم که میزان کاربران‏ آن‏ها در این مدت، افزایش پیدا کرده است.

یعنی سیستمی که دولت جمهوری اسلامی اعمال کرده برای این‏که مانع از اطلاع‏رسانی بشود، به‏هیچ‏وجه موفق نبوده، بلکه بیشتر نوعی اشتیاق را برای دور زدن این فیلتر و کسب اطلاعات ایجاد کرده است.

آقای فاروقی، چه کسانی، چه شخصیت‏هایی یا چه گروه‏هایی در این نشست شرکت داشتند؟

در این نشست افراد خیلی متفاوتی شرکت کرده بودند. از یک طرف، از کشورهایی که نام بردم، از جمله از کوبا و چین کسانی در آن‏جا بودند و سخنرانی کردند. از خود ایران، کسانی که در ارتباط با ایران در آن‏جا سخنرانی کردند، پرشمارتر از بقیه بودند. خانم شیرین عبادی در آن‏جا حضور داشتند. گروه‏های جوانی که الان در خارج از کشور در زمینه‏ی اطلاع‏رسانی فعالیت می‏کنند، مانند شاخه‏ی فرانکفورت "United4Iran " حاضر بودند. آقای هوشنگ اسدی شرکت داشتند و هم‏چنین شماری از وبلاگ‏نویس‏ها و فعالین جنبش مدنی و جنبش زنان، از جمله خانم منصوره‏ شجاعی نیز شرکت کرده بودند. می‏توانم بگویم نیروهایی که در ارتباط با ایران در این اجلاس سه‏روزه شرکت داشتند، پرشمارتر بود.

ولی مهم‏ترین نکته این بود که نوعی تبادل تجربه در آن‏جا صورت گرفت. یعنی دوستانی که از چین یا کوبا آمده بودند، ضمن این‏که مشکلات آن کشور را از نظر اطلاع‏رسانی بیان می‏کردند، راه‏های دور زدن این فیلترینگ و راه‏های از بین بردن تأثیرات سانسور را به هم‏دیگر گوشزد می‏کردند و از این بابت، فکر می‏کنم خیلی نشست موفقی بود.

این نشست چه نتایجی را برای شرکت کنندگان به‏بار آورد؟

از یک طرف، اطلاعاتی که ما‏ از وضعیت اینترنت در کشورهای مختلف دنیا داریم، آن‏قدر وسیع نیست و این نشست عملاً این امکان را به ما داد که مثلاً ببینیم شرایط در کوبا چگونه است. آن‏طور که در این اجلاس گفته شد، در کوبا بیش از دو یا سه ‏درصد مردم به اینترنت دسترسی ندارند و آن‏چه هم به آن دسترسی دارند، اینترنت نیست، بلکه "اینترانت" است، یعنی شبکه‏ی بسته‌ای است و تمام اطلاعاتی که کاربران در کوبا به آن دست پیدا می‏کنند، اطلاعاتی است که پیش‏تر توسط نهادهای دولتی کنترل شده و خودشان در شبکه قرار داده‏اند.

این تجربه، تجربه‏ی خیلی مثبتی بود. ولی مثلاً همکارانی که در ارتباط با چین صحبت می‏کردند، برنامه‏هایی را عرضه کردند، نرم‏افزارهایی را معرفی کردند که با کمک آنها می‏شد سانسور دولتی را دور زد و اتفاقاً خیلی جالب بود که یکی از همکاران چینی در ارتباط با مطالعاتی که دانشگاه هاروارد در این زمینه انجام داده بود صحبت می‏کرد و می‏گفت بر مبنای این مطالعات، یکی از مهم‏ترین نرم‏افزارهای دور زدن فیلتر اینترنتی، نرم‏افزاری است که در خود چین مورد استفاده قرار می‏گیرد و بعد از چین، ایرانی‏ها بیشترین مشتریان این نرم‏افزار هستند و بیشترین میزان استفاده را ایرانی‏ها از این نرم‏افزار می‏کنند.

مصاحبه‌گر: شیرین جزایری

تحریریه: داود خدابخش