ابهام در برگزاری نمایشگاه آثار هنری مدرن ایران در برلین

با نگاهی به وبسایت Gemäldegalerie ("گالری نقاشی") در برلین، این موزه به خواننده وعده‌ی نمایشگاهی از ایران را می‌دهد: "گنجینه تهران؛ موزه هنرهای معاصر تهران در برلین".

در واقع امر قرار است ۶۰ اثر نقاشی هنر معاصر که در دوره حکومت پهلوی توسط فرح پهلوی خریداری شده بود، برای نخستین بار فراسوی مرزهای ایران به نمایش درآیند.

در میان این نقاشی‌ها آثار بی‌نظیری را می‌بینیم که تاکنون از دید هنردوستان پنهان بوده‌اند، از جمله تندیس دو مشت‌زن در انداز واقعی، اثر دیوان هانسون (Duane Hanson)، اثری انتزاعی از جکسون پولاک با عنوان "نقاشی دیواری بر زمینه‌‌ای به سرخی سرخپوستان" و نیز آثاری از جلیل ضیاپور که او را از پیشکسوتان نقاشی مدرن ایران می‌دانند، از مارک روتکو، اندی وارهول و غیره.

بیشتر بخوانید: پایتخت آلمان، میزبان نخستین نمایشگاه "گنجینه‌ای از تهران"

بی‌شک ارائه "گنجینه تهران" نمایشگاهی برای دوستداران هنر مدرن خواهد بود، البته اگر امکان گشایش پیدا کند.

"بنیاد میراث فرهنگی پروس" که مدیریت موزه برلین را برعهده دارد، می‌گوید که همه زمینه‌ها و مقدمات آماده است تا این نمایشگاه طبق برنامه در ماه دسامبر گشایش یابد.

حال به پایان ماه نوامبر رسیده‌ایم و گشایش این نمایشگاه و انتقال این آثار از تهران به برلین هنوز در هاله‌ای از ابهام است.

ابعاد سیاسی برگزاری نمایشگاه

مارکوس فار، سخنگوی موزه "گالری نقاشی" برلین روز جمعه ۲۶ نوامبر (۶ آذر) به دویچه‌وله می‌گوید که وزیر ارشاد جمهوری اسلامی که به تازگی انتخاب شده، هنوز قرارداد با موزه را امضا نکرده است.

درباره علت این تأخیر فقط می‌توان گمانه‌زنی کرد. از قرار معلوم محافظه‌کاران ایران با برگزاری این نمایشگاه در خارج از مرزها مشکل دارند.

آندرآس گورگن، سرپرست امور فرهنگی وزارت امور خارجه آلمان در این رابطه به روزنامه "زوددویچه" گفته است: «محافظه‌کاران این مجموعه را بخشی از میراث فرهنگی ایران می‌دانند و می‌گویند به این آثار اصلا نباید اجازه خروج از کشور را داد».

گورگن می‌افزاید: «دیگرانی هم هستند که هشدار می‌دهند به غربی‌ها نباید اعتماد کرد، زیرا ممکن است این آثار هنری را نگه دارند؛ بدین گونه این گنجینه هنری ابعاد سیاسی پیدا کرده است.»

اطلاع عمومی از برگزاری نمایشگاه به یک سال پیش بازمی‌گردد، یعنی هنگامی که فرانک‌والتر اشتاین‌مایر، وزیر امور خارجه آلمان از سفر به تهران بازگشت و در پی توافق هسته‌ای، خبر غیرمنتظره برگزاری آن را اعلام کرد.

این گونه تبادلات فرهنگی به طور معمول نشان از بهبود مناسبات دیپلماتیک میان دو کشور را دارد. از این رو خبر برگزاری این نمایشگاه را نیز باید به معنای دور تازه‌‌ای از مناسبات ایران و آلمان تلقی کرد.

بنابراین عدم برگزاری این نمایشگاه نیز به معنای یک گام به پس در مناسبات دو کشور خواهد بود.

در صورتی که نمایشگاه برگزار نشود، از جمله کسانی که از آن سرخورده و متأثر خواهند شد، یوآخیم ییگر، مدیر موزه "گالری نقاشی" برلین است.

یوآخیم ییگر می‌گوید که او پس از ماه‌ها تلاش و زمینه‌سازی، بالاخره ۶۰ اثر نقاشی را برای نمایشگاه برگزیده است، و این فقط دربرگیرنده هنرمندان غربی نیست، بلکه آثار هنرمندان ایرانی مانند فرامرز پیل‌آرام، محسن وزیری مقدم و یا بهجت صدر نیز به نمایش در خواهند آمد: «ایده ما این است که چهره‌ی گنجینه‌ی موزه هنرهای معاصر تهران را نشان دهیم.»

بیشتر بخوانید: نمایشگاه گنجینه هنر مدرن موزه تهران در برلین

نگهداری آثار ارزنده هنری در انبارها

مدیران موزه‌هایی از سراسر جهان سالیان دراز کوشیده‌اند تا گنجینه‌ی تهران را برای کشور خود به عاریت گرفته و آن را به نمایش بگذارند، اما موفق نشده‌اند. این خود نشانگر آن است که برای پروژه موزه برلین باید خصلتی ویژه و استثنایی قائل شد.

پس از سرنگونی حکومت پهلوی در سال ۵۷، روحانیان ایران این آثار هنری بی‌نظیر را که فرح پهلوی آن را خریداری کرده بود، به انبارها انتقال دادند.

پیش از آنکه در سال ۲۰۰۵ این آثار برای نخستین بار پس از انقلاب در معرض عموم قرار بگیرند، تنها چند فقره از این آثار در کشورهای غربی به نمایش گذاشته شده بودند.

دیوید گالووی که از سال ۱۹۷۷ تا ۱۹۷۸ مدیر ارشد موزه هنرهای معاصر تهران بوده است، می‌گوید که این موزه از چنان محبوبیتی برخوردار بوده است که مجبور بوده‌ایم "کاتالوگ آثار به نمایش گذاشته شده را بارها تجدید چاپ کنیم".

گالووی که در زمینه آثار هنری مشاور خانواده پهلوی نیز بوده، پیش‌بینی می‌کند که نمایشگاه برلین می‌تواند با جمعیت انبوه علاقمندان مواجه شود.

اما گالووی آمریکایی که امروز در آلمان زندگی می‌کند، تردید دارد که چگونه برگزاری یک نمایشگاه می‌تواند، چنان‌که اشتاین‌مایر امیدوار است، پلی میان فرهنگ ایران و آلمان باشد.

گالووی می‌گوید: «این گنجینه نمی‌تواند نماینده‌ی تاریخی از هنر معاصر ایران باشد که در سال ۱۹۷۸ در آن وقفه ایجاد شده است.» او می‌پرسد: «چگونه اصولا می‌توان آن را به یک پل تشبیه کرد؟»

بیشتر بخوانید: نمایش آثار هنرمند بزرگ آلمانی اتو پینه در موزه هنرهای معاصر ایران

این کارشناس هنر مدرن، در نمایشگاه برلین یک نقطه آغاز می‌بیند و می‌افزاید: «اما ما هنوز به یک نمایشگاه بزرگ، گسترده و جذاب هنرهای معاصر ایرانی نیاز داریم.»

هم‌اکنون این پروژه از سوی انستیتو گوته برنامه‌ریزی شده است که نمایشگاه را همراهی می‌کند با عنوان "تجدد ایرانی" (The Iranian Modern) و این می‌تواند شکافی که گالووی می‌گوید را پر کند.

نیکلای بلائومر و فلوریان بیگه از سازماندهان این نمایشگاه هستند که در آن آثار ادبی، موسیقایی و سینمایی متعلق به ۴۲ ایرانی به نمایش در خواهند آمد که ۱۵ هنرمند مهاجر نیز در میان آنها دیده می‌شوند.

فلوریان بیگه در این رابطه می‌گوید: «انزوای درازمدت کشور آنها، بخشی از جامعه را به کلی متلاشی کرد؛ حال بسیاری از هنرمندان ایرانی مایل‌اند با اشتیاق تمام وارد دیالوگ با جهان شوند.»