ابراهیم رئیسی، روز جمعه ۲۴ دی‌ماه اعلام کرد که "صادرات نفتی ایران به حدی افزایش یافته که ما دیگر نگران صادرات آن نیستیم، صادرات نفت در دولت سیزدهم ۴۰ درصد افزایش یافته و پول حاصل از صادرات نیز در حال بازگشت به کشور است".
این ادعاها شاید از لحاظ سیاسی و با توجه به گزارش‌هایی که از «روند آهسته، اما رو به جلو» مذاکرات هسته‌ای و تلاش طبیعی ایران برای نشان دادن «اقتدار و گرفتن امتیازات بیشتر» قابل توجیه باشد، اما آمارهای بین‌المللی و شرکت‌های ردیابی نفتکش‌ها نشان از واقعیت دیگری دارد.
صادرات نفت ایران چه قدر است؟
آمارهای شرکت اطلاعات کالا، کپلر، نشان می‌دهد که ایران در ۹ ماه ابتدایی سال گذشته میلادی که دولت حسن روحانی بر سر کار بود، روزانه به طور متوسط ۶۴۱ هزار بشکه صادرات نفت داشته، اما در سه ماهه آخر که دولت سیزدهم بر سر کار بوده، این رقم ۵۸۲ هزار بشکه بوده است.
دویچه وله فارسی را در اینستاگرام دنبال کنید
افت صادرات نفت و میعانات گازی ایران در سه ماهه آخر ۲۰۲۱ در حالی است که جمهوری اسلامی در سپتامبر ۲۰۲۱ قرارداد تحویل میعانات گازی به ونزوئلا امضا کرده و از همان ماه تا آخر سال، چهار محموله میعانات گازی به ونزوئلا تحویل داده است.
طبق برآورد رویترز، ایران پارسال ۴.۸ میلیون بشکه میعانات گازی و محصولات نفتی به ونزوئلا ارسال کرده و ۵.۸ میلیون بشکه نفت سنگین و سوخت هواپیما از این کشور تحویل گرفته است.
در کل، صادرات نفت خام ایران در سال گذشته خورشیدی ۶۲۰ هزار بشکه بوده که تقریبا دو برابر سال ۲۰۲۰ است، اما اوج‌گیری صادرات نفت ایران ارتباطی با دولت ابراهیم رئیسی ندارد و از زمان آغاز به کار دولت جو بایدن اتفاق افتاده است.
دولت بایدن از زمان روی‌کار آمدنش در تلاش برای احیای برجام بوده و از بهار امسال تا آخر خرداد، مذاکرات رو به رشدی با میانجی‌گری اروپا و دیگر شرکای برجام داشته است. بعد از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، مذاکرات برای چند ماه متوقف شد و دولت بایدن نیز طرح کارزار فشار بر مشتریان نفتی ایران، خصوصا چین جهت قطع خرید نفت از جمهوری اسلامی را روی میز گذاشت؛ اما طی دو ماه گذشته دوباره مذاکرات با افت و خیزهایی آغاز شده است.
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
طی ماه‌های گذشته قیمت‌های جهانی نفت نیز اوج گرفته و بنابر گزارش خبرگزاری بلومبرگ، پالایشگاههای کوچک و مستقل چینی با کمک واسطه‌ها، نفت ایران را با ۱۰ درصد تخفیف تحویل می‌گیرند.
آمارهای گمرکی چین نشان می‌دهد که در ۱۱ ماه ۲۰۲۱ حتی یک بشکه نفت بصورت مستقیم از ایران خریداری نکرده است. البته این ادعا جای اما و اگر بسیار دارد، اما گزارشهای رویترز و بلومبرگ نیز نشان می‌دهد بخش اعظم نفت ایران با تغییر اسناد، بعنوان نفت عراق، امارات، عمان، اندونزی و مالزی راهی چین می‌شود.
آمارهای گمرکی چین نیز نشان می‌دهد پارسال واردات نفتش از این کشورها، خصوصا مالزی، افزایش چشمگیری داشته؛ در حالی که تولید نفت مالزی رشدی نشان نمی‌دهد.
آمارهای گمرک چین نشان می‌دهد که در ۱۱ ماه سال ۲۰۲۱ در مجموع ۱۵.۵ میلیون تن نفت از مالزی وارد کرده که نسبت به دور مشابه سال ۲۰۲۰ نزدیک ۳۵ درصد رشد نشان می‌دهد. یا مورد عمان که نشان می‌دهد صادرات نفتش به چین در همین دوره ۱۴ درصد رشد داشته و به بیش از ۴۱ میلیون تن رسیده است.
با چشم‌پوشی از سوریه و ونزوئلا که معلوم نیست پولی از بابت دریافت نفت ایران می‌دهند یا نه، چین تنها مشتری نفت جمهوری اسلامی است. کل واردات نفت چین در سال گذشته، برای اولین بار در دو دهه اخیر رشد منفی را تجربه کرده، اما چنانچه اشاره شد، پالایشگاههای مستقل و کوچک این کشور با کمک دلالان بین‌المللی و تخفیف‌های بزرگ، خرید نفت از ایران را به شدت افزایش داده‌اند؛ اگرچه این نفت تحت نام نفت کشورهای دیگر وارد چین شده است.
رفع نگرانی ایران
آقای رئیسی در بخش دیگری از سخنان خود به بازگشت پول نفت صادراتی اشاره کرده که البته راستی‌آزمایی این موضوع به خاطر راههای غیرمعمول و عدم استفاده از سیستم‌های بانکی، تهاتر نفت با کالا و غیره، ممکن نیست؛ اما آنچه که مشهود است، از زمان روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، نرخ دلار در ایران افزایش چشمگیری داشته است.
نکته دیگر در سخنان آقای رئیسی این است که مدعی شده «صادرات نفتی ایران به حدی افزایش یافته که ما دیگر نگران صادرات آن نیستیم».
صرف نظر از اینکه آیا پول نفت ایران بازمی‌گردد یا نه، دولت در بودجه سال آینده خورشیدی صادرات روزانه ۱.۳ میلیون بشکه نفت را گنجانده که دو برابر صادرات کنونی نفت ایران است.
البته جای امید به احیای برجام و افزایش صادرات نفت ایران وجود دارد؛ اما در شرایط کنونی به نظر نمی‌رسد صادرات نفت کشور کفاف بودجه نفتی دولت را بدهد؛ خصوصا اینکه ایران نفت خود را با تخفیف چشمگیر ۱۰ درصدی و هزینه اضافی تغییر مالکیت نفت و شبکه‌ای از واسطه‌ها به پالایشگاههای کوچک و مستقل چینی تحویل می‌دهد.
آخرین آمار دیوان محاسبات نشان می‌دهد که در نیمه اول سال جاری خورشیدی تنها ۱۴.۵ درصد از بودجه نفتی برای همین دوره محقق شده است.
هنوز هیچ گزارشی از وضعیت صادرات و درآمدهای نفتی نیمه دوم سال منتشر نشده، اما تلاش دولت برای حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی، طرح اختصاص بنزین به شهروندان به جای خودروها، اعمال مالیات بر ارزش افزوده کالاهای خوراکی وارداتی (برنج، روغن و غیره) و خرید جواهرات و ارز توسط شهروندان نشان می‌دهد که وضعیت درآمدهای نفتی کشور رضایت‌بخش نیست و دولت از هم‌اکنون به دنبال جبران کسری بودجه سال آینده است.
صادرات روزانه ۶۲۰ هزار بشکه نفت و میعانات گازی در حالی است که ایران در دوران پیش از تحریم‌ها روزانه ۲.۵ میلیون بشکه صادرات نفت و میعانات گازی داشت.
آمارهای اوپک نیز نشان می‌دهد در چند ماه گذشته هیچ افزایشی در تولید نفت ایران اتفاق نیفتاده است.
از طرفی، کسری شدید گاز باعث شده است نه تنها صادرات آن به شدت کاهش یابد، بلکه استفاده گسترده از مازوت و گازوئیل در نیروگاه‌ها و صنایع ایران، صادرات این محصولات نفتی را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
آخرین گزارش مرکز آمار ترکیه نشان می‌دهد که ماه اکتبر واردات گاز این کشور از ایران نسبت به ماه‌های قبل یک سوم شده است. صادرات گاز ایران به عراق نیز با افتی چندین برابری به ۸ میلیون متر مکعب در روز سقوط کرده است.