آیا دولت متعهد است به رشد سینما کمک کند؟

با گذشت بیش از دو سال از روی کار آمدن دولت نهم و تغییرات انجام‌شده در کابینه دولت، یکی از پرانتقادترین وزرا، حسین صفارهرندی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی بوده‌است.

عملکرد وی در حوزه‌های چاپ و نشر کتاب، مطبوعات، تأتر و سینما به گونه‌ای بوده که اعتراض بسیاری از اهل فرهنگ را برانگیخته‌است.

در یکی از تازه‌ترین این اعتراضات، اهالی سینما طی نامه‌ای مستقیما از سیاست‌های وزیر ارشاد در حوزه سینما انتقاد کردند.

در هنگام برگزاری جشنواره فیلم فجر، حدود ۶۰ نفر از سینماگران طی نامه‌ای به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، نسبت به حذف سینمای مستقل اعتراض کردند. این اعتراض در حالی صورت می‌گرفت که به گفته منتقدان، جشنواره فجر سال ۸۶ از کم‌رونق‌ترین جشنواره‌ها در طول بیست و چند سال برگزاری فستیوال فجر بوده‌است. در این جشنواره به بسیاری از فیلمسازان مطرح، مجوز ساخت فیلم داده نشد. همچنین بودند نمونه‌هایی که بعد از طی تمامی مراحل دریافت مجوز و تولید و ساخت، اجازه نمایششان لغو شد.

البته این اتفاق برای اولین بار نیست که در سینمای ایران می‌افتد. یکی از جنجالی‌ترین نمونه‌های آن، فیلم «علی سنتوری» ساخته داریوش مهرجویی بود که در بیست و پنجمین جشنواره فیلم فجر در سال ۸۵ به نمایش درآمد و بهرام رادان هنرپیشه نقش اول آن سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مرد را از آن خود کرد اما جلوی اکران عمومی این فیلم در سال ۸۶ گرفته شد.

همچنین فیلم «تسویه حساب» ساخته تهمینه میلانی نیز در سال گذشته پس از طی تمامی مراحل ساخت و تولید، توقیف شد. این فیلم در مورد بزهکاری زنان و عللی است که باعث بروز آن می‌شود.

در روزهای اخیر نیز دو سینماگری که به طیف مذهبی متعلق هستند نسبت به سیاست‌های وزارت ارشاد زبان به انتقاد گشودند. مجید مجیدی و سید رضا میرکریمی، وزارت ارشاد را به دلیل توقیف دو نشریه سینمایی «دنیای تصویر» و «هفت»، مورد انتقاد قرار دادند.

هفته گذشته پس از انتشار نامه اعتراض‌آمیز اتحادیه ناشران و کتابفروشان به وزیر ارشاد، صفار هرندی طی یک سخنرانی، منتقدان را متهم به این کرد که «مشاعرشان درست کار نمی‌کند».

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی همچنین در روز ۲۵ فروردین در یک سخنرانی در استان خراسان رضوی، در پاسخ به انتقادات اخیر سینماگران اظهار داشت: «ما متعهد نیستیم سینما رشد کند بلکه متعهدیم سینمای مطلوب رشد کند».

این سخن وزیر ارشاد از سوی بسیاری از منتقدان بدین‌گونه تعبیر شد که دولت تنها موظف است به فیلم‌هایی که در راستای سیاست‌های او باشند کمک کند و هیچ مسئولیتی در قبال دیگر فیلمها ندارد.

لزوم حمایت دولت

مهتاب کرامتی بازیگر سینما و تلویزیون معتقد است که رابطه میان سینماگران و دولت یک رابطه متقابل است و دولت موظف است که در این رابطه نقش حمایتی داشته باشد: «قطعا دولت مسئولیت دارد در قبال سینما. قطعا سینما برای شکوفایی بیشتر و رشد بیشتر نیاز دارد به این همکاری متقابل. این یک تقابل است و به‌هیچ عنوان نباید این موضوع کتمان بشود و یا اصل موضوع زیر سوال برود که اصل موضوع پیشرفت سینمای ایران است که یکی از به نظر من مهم‌ترین اصول است برای آموزش، برای مردم ما، برای جوانهایمان، برای آینده‌ی کودکانمان که برای من قطعا خیلی اهمیت دارد».

فرشته صدر عرفایی بازیگر سینما نیز با کرامتی هم‌عقیده است. به اعتقاد وی از آنجا که ایران یک کشور توسعه نیافته است و همچنین دولت درآمد زیادی از فروش نفت دارد بنابراین موظف است که از سینماگران حمایت کند: «من معتقدم که به هرحال دولتها برای ارتقای فرهنگ جامعه، سطح فرهنگ جامعه باید سرمایه‌گذاری بکنند. همانطور که برای رشد صنعت و برای بقیه شاخه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و وظیفه‌شان هست، چون بهرحال دولت بودجه‌اش را از کجا می‌آورد؟ از مالیات مردم. بخصوص درکشور ما که درآمدهای نفتی وجود دارد، دولت برای سطح زندگی مردم، چه از نظر اقتصادی، چه از نظر فرهنگی، باید سرمایه‌گذاری کند، آن هم در جوامعی مثل جامعه ایران که هنوز توسعه نیافته است».

عرفایی، که بازی او در فیلم «کافه ترانزیت» تندیس بهترین بازیگر زن را از سوی خانه سینما از آن وی کرد، در عین حال معتقد است که این حمایت نباید به نظارت منتهی شود و هنرمند نباید مورد استفاده تبلیغاتی و سیاسی برای یک جریان خاص قرار گیرد چرا که در آن صورت دیگر هنرمند نیست: «من معقتدم که دولت وقتی کمک می‌کند، بخش نظارتی به آن شکل دیگر نباید وجود داشته باشد و هنر باید همیشه آزاد باشد. اگر بخواهد شکوفا شود. هرجایی که هنر، ابزار تبلیغی قرار گرفته است و یا از آن استفاده‌های تبلیغی و شخصی و یا سیاسی شده است، هنر ماندگاری نشده است. خیلی مقطعی اتفاق افتاده، فراموش شده و رفته. و هیچ تاثیری هم روی مردم نمی‌گذارد. برای اینکه مردم هم از تبلیغات و تحمیل‌شدن یکسری افکار سیاسی خسته شده‌اند».

مخالفت با برخوردهای سلیقه‌ای

در عین حال فرشته صدر عرفایی می‌گوید اگر قرار است نظارتی هم صورت بگیرد باید مشخص باشد نه سلیقه‌ای. او می‌گوید هردوره که وزیر ارشاد تغییر می‌کند، سیاستها نیز عوض می‌شوند و مدیران نیز تغییر می‌کنند و هر وزیر هم اعلام می‌کندکه سیاست‌های وزیر قبلی را قبول نداشته و همین امر باعث آشفتگی وضعیت سینما و دیگر هنرها می‌شود: «من معتقدم که ما باید یک قالب کلی داشته باشیم. بله از همان اول اعلام شد که خانم‌ها باید حجاب داشته باشند. از آن اول اعلام شد که بخاطر قوانین اسلامی یا هر چیز دیگری، آقایان و خانم‌ها تماس فیزیکی نباید داشته باشند. خب این‌ها یک چیزهایی است که مطرح شده و رفته. حالا ولی اعمال سلیقه‌های فردی فرق می‌کند. این که هر کسی می‌آید یک بیانیه فرهنگی، یک بیانیه نظارتی می‌دهد، خب این درست نیست و ما متاسفانه کانال‌های مختلف داریم. شما وقتی فیلم نامه‌تان را می‌برید، یکجایی تصویب می‌شود، بعد می‌خواهید بروید چه می‌دانم، مثلا یک لوکیشن فرودگاه دارید، یک لوکیشن قطار دارید، همه‌ی اینها باید نظارت کنند، از نیروی انتظامی باید اجازه بگیرید. می‌دانید؟ ما یک کانال هم برای نظارت نداریم متاسفانه، کانالهای مختلف هست. برای یک فیلم مجوز ساخت می‌گیرید، مجوز پروانه‌ی نمایش می‌گیرید، بعد یکهو می‌بینید که دوباره پروانه‌اش لغو می‌شود و دوباره اجازه نمایش داده نمی‌شود. فیلمی در جشنواره نمایش داده می‌شود، جایزه می‌گیرد، ولی نمایش عمومی داده نمی‌شود. این اتفاقات یعنی این که نظارت یک نظارت اصولی و قانونمند نیست. یک نظارت فردی، شخصی و با سلایق شخصی است».

تنگی فضا

به گفته عرفایی در چنین فضای متغیری، هیچ هنرمندی نمی‌تواند کار خلاق و ناب ارائه دهد بلکه مجبور است هنرش را با کانال‌های گوناگون نظارت و ارزیابی وفق دهد که در این صورت دیگر نمی‌توان نام اثر هنری بر آن گذاشت: «هنرمندها نمی‌توانند خودشان را با اینجور نظارتها تطبیق بدهند. دیگر آن اثری را که می‌خواهند خلق کنند، از کانال خودشان رد نمی‌شود، باید از کانال افراد، باید از نگاه افراد مختلف نگاه کنند و آن اثر را حالا خلق کنند، چه در زمینه‌ی ادبی و چه در زمینه‌ی سینما. به همین دلیل دیگر هنر ناب نیست. نه بگویم ناب، حتا نظارت شده هم نیست. اعمال سلیقه شده است».

وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پایان سخنرانی ۲۵ فروردین خود در استان خراسان رضوی هم‌چنین تأکید کرد: «کارشناسان و ناظران وزارت ارشاد باید مراقب باشند تا در حوزه‌های مختلف یک سر سوزن مسامحه در مقابل خرابکاری‌ها صورت نگیرد». وی همچنین خطاب به مدیران ارشاد گفت: «نباید اجازه دهید از زیر دست شما سندهای پلیدی صادر و منتشر شود».