آیا ترکیه به‌جای اتحادیه اروپا به سازمان شانگهای می‌پیوندد؟
۱۳۹۵ آذر ۲, سه‌شنبه
سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۱۲ ترکیه را به عنوان شریک گفتگوی خود تعیین کرد. ترکیه به طور مرتب در نشست سالانه سازمان شانگهای شرکت کرده اما هیچوقت از این سازمان تقاضای عضویت نکرده است. جمهوری اسلامی ایران نیز از سال ۲۰۰۵ به عنوان کشور ناظر در نشست‌های این سازمان شرکت می‌کند و از سال ۲۰۰۸ به این سو در تلاش است به عضویت کامل در آید اما تقاضایش تاکنون مورد قبول واقع نشده است.
بیشتر بخوانید: تهدید جدید اردوغان علیه اتحادیه اروپا با عضویت در سازمان شانگهای
سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۰۱ توسط رهبران روسیه و چین، به همراه ۴ کشور آسیای مرکزی قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان تشکیل شد. این کشورها اعضای دائم به حساب می‌آیند و مغولستان، هند، ایران، پاکستان و افغانستان در جایگاه ناظر حضور دارند. سازمان شانگهای بزرگترین پیمان منطقه‌ای است که عمدتا با هدف همکاری‌های اقتصادی، فرهنگی و امنیتی تأسیس شده است.
فشارغرب به ترکیه و نزدیکی ترکیه به روسیه و چین
افشار سلیمانی سفیر سابق ایران در کی‌یف و باکو معتقد است باتوجه به تنش نسبی ایجاد شده بین ترکیه با اروپا وآمریکا در دوره پساکودتای نافرجام، آنکارا جهت تاثیرگذاری بر این کشورها موضوع عضویت درسازمان شانگهای را طرح کرده است.
سلیمانی تاکید می‌کند: «این اولین بارنیست که چنین مسئله‌ای مطرح می‌شود. قبلا نیز همین موضوع مطرح شده بود اما مسکوت ماند. اصولا باتوجه به عضویت ترکیه درناتو و پیگیری عضویت این کشور دراتحادیه اروپا به‌نظر می‌رسد اولا چنین عضویتی امکان پذیر نیست ثانیا ترکیه در طرح این پیشنهاد احتمالی جدی نیست، ثالثا بعید به‌نظرمی‌رسد ترکیه یکباره درخواست خروج از ناتو و ساختارهای اروپایی را ارائه دهد و مذاکرات مربوط به عضویت در اتحادیه اروپا را رها کند و به سمت عضویت در سازمان شانگهای برود که ارمغانی برای این کشور نخواهد داشت.»
بیشتر بخوانید: اردوغان به اتحادیه اروپا التیماتوم داد
به گفته این کارشناس چنین اقدامی به معنی عقب‌نشینی ترکیه از مسیر هم‌گرایی با غرب و عزیمت بسوی اردوگاه متشکل از چین و روسیه خواهد بود که حتی درصورت وقوع نمی‌تواند منافع ترکیه را بویژه از حیث اقتصادی و امنیتی تامین کند.
سلیمانی در ادامه توضیح می‌دهد که طرح چنین موضوعی ازسوی اردوغان درشرایطی که دونالد ترامپ به عنوان رئیس جمهور آمریکا انتخاب شده و کمتر از دو ماه دیگر در کاخ سفید کار خود شروع خواهد کرد، نشانگر نگرانی احتمالی ترکیه از رویکردهای ترامپ درقبال ناتو و ترکیه است و استفاده از فرصت احتمالی حاصل از چراغ سبزی است که ترامپ به پوتین نشان داده است.
ترکیه عضو سازمان شانگهای نخواهد شد
به گفته سفیر سابق ایران در باکو و کی‌یف، سازمان شانگهای به دلیل ارجحیت مسائل امنیتی بر موضوعات اقتصادی به اعضای خودش هم فایده‌ای نرسانده است. او ادامه می‌دهد: «روسیه بیشتر برای حفظ سیطره خود برآسیای مرکزی و مقابله با ناتو این سازمان را ایجاد کرد که از ابتدا هم ماهیت امنیتی و مبارزه با تروریسم و اسلام‌گرایان رادیکال داشت. چین هم برای ایجاد توازن با غرب به عضویت این پیمان درآمد، لذا ترکیه که همه منافع امنیتی و اقتصادی خود را به غرب پیوند زده نمی‌تواند منافعی ار شانگهای نصیب خود کند، حتی اگر ازغرب‌گرایی آمیخته به اسلام‌گرایی هم به سمت روسیه و چین میل کند نفعی برایش نخواهد داشت.»
سلیمانی درباره مخالفت اعضای این سازمان با عضویت ایران می‌گوید: «هیچ یک از اعضای شانگهای رویکرد ضد آمریکایی و ضد غربی و ضد اسرائیلی ندارند، روابط هیچکدام از آنها با آمریکا و کشورهای غربی قطع نیست، هیچکدام ازآنها ازسوی غرب متهم به حمایت ازتروریسم نیستند، چین و روسیه هم نمی‌خواهند دراین مجموعه عضوی ضد آمریکایی و ضد اسرائیلی وجود داشته باشد، بنابراین ایران به عضویت دائم شانگهای پذیرفته نخواهد شد مگراینکه روسیه و چین قصد رویارویی با آمریکا را داشته باشند که بعید به‌نظر می‌رسد.»
مخالفت تاجیکستان با عضویت ایران در سازمان شانگهای
خانم النا دونایوا، کارشناس ارشد بخش ایران "انستیتوی شرق‌شناسی علوم روسیه" براین باور است که روسیه و چین موافق پیوستن ایران به سازمان شانگهای، ولی تاجیکستان و ازبکستان به شدت مخالف عضویت دائم ایران در آن هستد.
این کارشناس مقیم مسکو دلیل مخالفت تاجیکستان با عضویت ایران در سازمان شانگهای را چنین توضیح می‌دهد: «جمهوری اسلامی ایران از حزب نهضت اسلامی تاجیکستان که مخالف دولت این کشور است حمایت می‌کند. حتی خامنه‌ای رهبر دینی ایران هم از رهبر این حزب استقبال کرده است. به نظر ایران این حزب مستقل و وابسته به وهابی‌ها نیست. اکنون در رسانه‌های ایران تبلیغات وسیعی هم علیه امامعلی رحمان، رئیس جمهور تاجیکستان انجام می‌گیرد.»
بیشتر بخوانید: درخواست عضویت ایران در سازمان شانگهای دوباره رد شد
به گفته این کارشناس، مخالفت با عضویت دائم ایران در سازمان شانگهای دلایل دیگری هم دارد. او تاکید می‌کند هر کشوری که بخواهد عضو این سازمان شود بایستی حدود ۱۰۰ سند رسمی را تائید کند و مقامات ایران می‌گویند مجلس این کشور با این اسناد موافقت نخواهند کرد. دونایوا ادامه می‌دهد: «من بارها از مقامات ایرانی که به نشست‌های سازمان شانگهای آمدند شنیدم که مجلس این کشور این اسناد را تائید نخواهد کرد چون نوعی هماهنگی با قوانین داخل لازم هست.»
کارشناس ارشد بخش ایران "انستیتوی شرق‌شناسی علوم روسیه" به این مسئله هم اشاره می‌کند که احتمال عضویت ترکیه در نشست آتی این سازمان در تابستان ۲۰۱۷ مطرح خواهد شد. به گفته دونایوا روند پیوستن ترکیه به این سازمان از نقطه نظر ایران و روسیه مثبت ارزیابی می‌شود به دلیل اینکه نوعی "منطقه گرائی در سیستم و نظم جهانی" بوجود می‌آید و قطب جدیدی تشکیل می‌شود.