آیا بحران اوکراین بە وقوع دوبارە "بهار عربی" منجر می‌شود؟
۱۴۰۰ اسفند ۲۸, شنبه
اعتراض‌ها به افزایش قیمت گندم و غلات در خاورمیانه آغاز شدە‌اند. در هفته گذشته صدها تظاهرکننده در جنوب عراق، در مرکز شهر ناصریه تجمع کردند تا به قیمت بالای نان و روغن خوراکی و سایر کالاهای اساسی اعتراض کنند. از آغاز جنگ در اوکراین، قیمت محصولات وارداتی به عراق تا ٥٠ درصد افزایش یافته است.
این هفته در سودان هم هزاران نفر در اعتراض به حاکمیت نظامیان و همچنین افزایش ٥٠ درصدی قیمت نان به خیابان‌ها آمدند.
افزایش قیمت‌ها در هر دو کشور، در نتیجه تهاجم روسیه به اوکراین رخ دادە است. اوکراین انبار محصولات کشاورزی و و یکی از مهم‌ترین تولیدکنندگان گندم در جهان و همچنین بزرگترین صادرکننده روغن گیاهی است.
حدود نیمی از گندم اوکراین به خاورمیانه می‌رود. پس می‌توان گفت کە روسیه نه تنها به همسایه خود، بلکه بە انبار گندم خاورمیانه نیز حمله کردە است. این در حالی است کە خود روسیه هم یکی از بزرگترین تولیدکنندگان محصولات کشاورزی دنیا، از جمله گندم است.
تحلیلگران بازار می‌گویند که عرضه گندم از هر دو کشور به دلیل جنگ، در خطر است. و این بی‌ثباتی باعث می‌شود قیمت گندم به طور چشمگیری افزایش یابد.
قیمت‌ها تنها در یک ماه ٥٠ درصد افزایش یافته و به بالاترین حد خود در ١٤ سال گذشته رسیده است. تاثیر این افزایش قیمت را از هم‌اکنون می‌توان بر کشورهای خاورمیانه دید.
نان قوت غالب در خاورمیانه
نان قوت غالب سفره مردم خاورمیانه و بخش اصلی وعدە غذایی آنهاست. محققان تخمین می‌زنند که بسته به هر کشوری، نان و غلات حدود نیمی از متوسط رژیم غذایی مردم خاورمیانیه را تشکیل می‌دهند. در حالی که به طور متوسط نان و غلات تنها یک چهارم رژیم غذایی اروپایی‌ها را تشکیل می‌دهند.
پروفسور مایکل تانچوم، کارشناس ارشد شورای اروپا در روابط خارجی و متخصص در اقتصاد سیاسی خاورمیانه و آفریقا، در این‌بارە می‌گوید: «در این کشورها، نان مقرون به‌صرفه برای توده‌های کارگر یک قرارداد اجتماعی است. بسیاری از کشورهای خاورمیانه به خانواده‌های کم درآمد برای دریافت نان یارانه می‌دهند. »
او در ادامه می‌گوید: : «در گذشته، افزایش قیمت نان محرک تغییرات سیاسی در منطقه بود. »
به عنوان مثال، مصر سابقه "تظاهرات نان" دارد. در سال ١٩٧٧، پس از اصلاحات اقتصادی که منجر به کاهش یارانه‌های دولتی و افزایش قیمت مواد غذایی شد، تظاهرات خشونت‌آمیزی در سراسر کشور برگزار شد، که منجر به کشته شدن حداقل ٧٠ نفر شد.
در سال ٢٠١١، در جریان انقلاب‌های "بهار عربی"، یکی از شعارهای مردمی در تظاهراتی که رژیم حسنی مبارک، رئیس‌جمهور مصر را سرنگون کرد، این بود: "نان، آزادی، عدالت اجتماعی".
اعتراضات بهار عربی در سال ٢٠١١ چشم‌انداز سیاسی در منطقه را تغییر داد، محققانی کە در این زمینه بە مطالعه پرداختەاند، دریافتند که افزایش قیمت مواد غذایی و معضل تولید مواد غذایی به دلیل تغییرات آب و هوایی، نقش مهمی در ناامیدی مردم و حرکت آنها به خیابان‌ها برای اعتراض به رهبران اقتدارگرا داشته است.
و البته کە این موج ادامه دارد، در سال ٢٠١٩، عمر البشیر، رئیس جمهور سودان با اعتراضاتی که با سه برابر شدن قیمت نان آغاز شد، از قدرت برکنار شد.
تحلیلگران مؤسسه خاورمیانه مستقر در واشنگتن معتقد هستند کە افزایش قیمت انرژی و افزایش قیمت مواد غذایی کە بحران اوکراین به آنها دامن زده است، می‌تواند به اعتراضات و بی‌ثباتی مجدد در بسیاری از کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا منجر شود.
ترس از یک بحران انسانی
فرید بلحاج، معاون بانک جهانی، در امور خاورمیانه و شمال آفریقا، به نگرانی‌های سازمان خود در مورد سوریه، لبنان و یمن اشاره می‌کند. او می‌گوید کشورهایی که دولت‌ها و اقتصاد آنها در حال حاضر ضعیف هستند ، متکی به واردات گندم از خارج هستند.
اما هنوز کم نیستند کسانی کە فکر می‌کنند، افزایش قیمت‌ها منجر بە تغییرات سیاسی نمی‌شوند.
جان رایان، مشاور ارشد مرکز مراقبت‌های ژئوپلیتیکی، موسسه بین‌المللی مطالعات استراتژیک لندن، در این‌باره بە دویچە وله می‌گوید: «مردم تحت فشار سخت اقتصادی قرار خواهند گرفت. اما من معتقد نیستم که این شوک منجر به رویدادی دوبارە در وسعت قبل [بهار عربی] بشود».
به کانال دویچه وله فارسی در تلگرام بپیوندید
رایان در ادامه می‌گوید: « دلیل اصلی این است که اکثر کشورهای منطقه، در حال حاضر در وضعیت سیاسی کاملا متفاوتی قرار دارند. دولت‌های خاورمیانه یا کنترل بیشتری بر وضعیت موجود دارند و احزاب اپوزیسیون ممنوع یا ضعیف شده‌اند، یا در نتیجه رویدادهای ده سال گذشته، یک سیستم سیاسی انعطاف‌پذیرتری به وجود آمده است.»
بنابراین، اگرچه ممکن است به دلیل فشارهای ناشی از گرانی تظاهرات و اعتراضاتی وجود داشته باشد، اما رایان معتقد است که این تظاهرات‌ها احتمالا تنها فرآیندهای سیاسی در حال انجام را سرعت می‌بخشند.