آیا اوپک به پایان خود نزدیک شده است؟
۱۳۹۵ اردیبهشت ۱۷, جمعه
دست‌کم از سال ۲۰۱۴ بهای نفت به شدت کاهش یافته و اوپک دیگر در شرایطی نیست که بتواند با اهرم‌‌ها و تدابیر خود مانع این کاهش یا افزایش فاحش قیمت نفت شود.
خبرگزاری رویترز در گزارشی در باره بحران کنونی اوپک، این بحران را بیش از همه به مواضع و رویکرد بزرگترین عضو آن، یعنی عربستان سعودی ربط می‌دهد. عربستان عملا با سیاست متعارف اوپک که قیمت نفت را در خلال دهه‌ها با سطح تولید اعضا تنظیم و تعیین می‌کرد وداع کرده است.
این وداع بیش از همه شاید به این واقعیت برگردد که تولیدکنندگان خارج از اوپک مانند روسیه و آمریکا و کانادا ظرفیت‌های تولیدی بزرگتری پیدا کرده‌اند. آمریکا استخراج نفت به شیوه شیل را به شدت افزایش داده و کانادا نیز بر سطح تولید نفت خود از شن‌های نفتی در ایالت آلبرتا افزوده است. روسیه نیز سطح تولید خود را در سطحی کم‌سابقه بالا نگه داشته است. این تولیدکنندگان حالا در موقعیتی هستند که تا حدود زیادی می‌توانند کاهش نفت اوپک در بازار را جبران کنند و نگذارند که اوپک با چنین اهرمی قیمت نفت را در بازارهای جهانی مطابق خواست و منافع خود تعیین کند.
عربستان همچنین استدلال می‌کند که با کاهش عرضه نفت، ممکن است که برخی از بازارهای خود را به سود رقبا از دست بدهد، از این رو کسب درآمد از طریق صدور نفت زیاد ولی با قیمت کم بر کاهش تولید به منظور افزایش احتمالی بهای نفت ارجحیت داده می‌شود.
تغییر استراتژیک در نگاه عربستان به اهرم سهمیه در قیمت‌گذاری نفت با وضعیت اقتصادی این کشور هم بی‌ربط نیست. کسری بودجه عربستان در سال جاری حدود ۱۰۰ میلیارد دلار اعلام شده که ۱۵ درصد توان اقتصادی این کشور است.
بیشتر بخوانید:"عربستان آگاهانه قیمت نفت را پایین نگه داشته است"
"پایان دوران طلایی نفت"
در عربستان این درک و دریافت نیز حاکم شده است که اصولا دوران طلایی نفت رو به پایان است و هر چه در فروش آن و کسب درآمد غفلت شود قابل جبران نخواهد بود. عربستان در این راستا هم به گسترش تدابیر زیست‌محیطی در اکثر کشورهای جهان که مصرف انرژی‌های فسیلی را محدود می‌کند و هم به ارزان‌شدن روزافزون انرژی‌های تجدیدپذیراشاره می‌کند.
رویکرد جدید عربستان در اوپک بیش از همه با مخالفت رقیب قدر آن یعنی ایران روبرو است. ایران که با اجرای برجام و رفع تحریم‌های نفتی در صدد تولید سهمیه نفت خود در اوپک و احیای بازارهای قبلی خود در دنیاست رویکرد عربستان را تخریب مبانی مبادلاتی اوپک می‌داند. در آخرین اجلاس اوپک در وین ایران اصرار داشت که این نهاد همچنان به تنظیم سهمیه اعضا و به کارگیری این اهرم در جهت ایجاد ثبات برای بهای نفت پایبند بماند. عربستان اما معتقد است که شرایط به قدری تغییر کرده که تنظیم سهمیه بی‌فایده است. رهبران عربستان حالا معتقدند که بازار حالا بیش از پیش به تابعی از رقابت عرضه‌کنندگان و میزان تقاضا بدل شده و انحصار اوپک در تعیین قیمت نفت شکسته شده است. در همین راستا دوران نفت گران قیمت بسان سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۴ نیز سپری شده است.
قدرتی که دیگر احیا نخواهد شد
به این ترتیب عربستان نه تنها قید و بندی بر سطح تولید خود نمی‌شناسد، بلکه نسبت به تخطی سایر اعضا نسبت به سهمیه خود نیز حساسیتی ندارد.
بیشتر بخوانید: پیش‌بینی آژانس انرژی از احتمال توقف سقوط بهای نفت
آخرین باری که نظام سهمیه‌بندی برای تنظیم بهای نفت در اوپک به کار گرفته شد، در جریان بحران مالی و اقتصادی بین‌المللی در سال ۲۰۰۸ بود که باعث شد قیمت نفت که با کاهش شدید روبرو شده بود در سطح ۴۰دلار باقی بماند و به زیر این سطح تنزل نکند. پس از آن قیمت نفت دوباره رو به افزایش گذاشت و حتی به ۱۱۵ دلار در میانه سال ۲۰۱۴ رسید. از آن زمان تا کنون اما رکود نسبی در اقتصاد جهان و افزایش تولید نفت توسط تولیدکنندگان خارج از اوپک سبب شده که قیمت نفت در ماه‌های اخیر به حدود سی دلار سقوط کند. البته حالا بهای نفت به بشکه‌ای ۴۵ دلار رسیده و آتش‌سوزی اخیر در ایالت نفت‌خیز آلبرتا در کانادا که به کاهش شدید تولید نفت در این ایالت انجامیده باعث شده که این قیمت اینک به ۵۰ دلار هم نزدیک بشود.
بیشتر بخوانید: قیمت نفت به پایین‌ترین حد خود از سال ۲۰۰۳ تا کنون رسید
هیچ نشانه‌ای در دست نیست که عربستان از تغییر استراتژیک در نظام قیمت‌گذاری نفت برگردد و اوپک از این رهگذر بتواند جایگاه و موقعیت خود را احتمالا احیا کند. این رویکرد عربستان بیش از همه کشورهایی را با مشکل روبر کرده است که اقتصادشان شدیدا به تولید و فروش نفت وابسته است. ونزوئلا که اینک با یک بحران اقتصادی شدید روبرو است از قربانیان سرشناس تضعیف قسما غیرقابل اجتناب اوپک است، ضعفی که صرفا به رویکرد عربستان ربطی ندارد و بازگشت ریاض به سیاست‌های قبلی نیز قدرت سابق اوپک را لزوما احیا نخواهد کرد.