گرامیداشت یاد قربانیان کمونیسم در جهان
فروپاشی بلوک شرق موجب ایجاد موجی از بازخوانی و بررسی زوایای سرکوب و جنایت در نظامهای دیکتاتوری شد. تعیین نقاط و مکانهایی که نماد سرکوب بودند و بزرگداشت قربانیان بخشی از این تلاشها بوده است.
جمهوری چک
در سال ۲۰۰۲ از هفت مجسمه برنزی روی پلههایی که به بلندای تپه پترین در پراگ میرسیدند، رونمایی شد. این مجسمهها اثر مشترک اولبرام زولبک، مجسمهساز و زندانی سابق و دو معمار هستند که به یاد قربانیان دوران حکومت کمونیستی در فاصله سالهای ۱۹۴۸ و ۱۹۸۹ ساخته شدند. سازندگان اثر آن را نه تنها به "زندانیان یا اعدامشدگان، بلکه همچنین به آنهایی اهدا کردهاند که استبداد توتالیتر زندگیشان را نابود ساخت."
آلمان
بیش از یازده هزار نفر در فاصله سالهای ۱۹۵۱ تا ۱۹۸۹ در بازداشتگاه مرکزی پلیس مخفی جمهوری دموکراتیک آلمان (اشتازی) در شهر برلین به پشت میلهها انداخته شدند. پیش از آن نیروهای اشغالگر شوروی از این محوطه به عنوان اردوگاهی ویژه برای نگهداری مخالفان رژیم استفاده میکردند. زندانیان سپس از این زندان به اردوگاه کار اجباری زاکسنهاوزن منتقل میشدند که توسط نازیها ساخته شده بود.
رومانی
این مجسمه یادبود ۲۰ متری از سه بال تشکیل شده و اثر مجسمهساز رومانیایی میهایی بوکولای است. اثر این هنرمند در سال ۲۰۱۶ در شهر بخارست روی پایهای نصب شد که پیشترها روی آن مجسمه لنین قرار داشت و بعدها پایین کشیده شد. این مجسمه در میدانی به نام "رسانه آزاد"، روبروی یکی از مهمترین ساختمانهای دوران حکومت استالینی نصب شده است. ابتکار نصب چنین مجسمهای در این مکان ایده "انجمن زندانیان سیاسی سابق" بود.
آلبانی
اولین بنای یادبود پس از سرنگونی رژیم استالین در شهر تیرانا در سال ۲۰۱۷ درهای خود را به روی عموم گشود. در دوران نازیها، اشغالگران آلمانی از این ساختمان به عنوان زندان استفاده میکردند. بعد از به قدرت رسیدن کمونیستها در سال ۱۹۴۵ زندانیان در این بازداشتگاه شکنجه و به قتل رسیدند. بعدها این مکان به مقر پلیس مخفی تبدیل شد. حالا در این ساختمان که "خانه برگها" نام دارد، موزه "نظارت مخفی" بنا شده است.
گرجستان
در شهر گوری، زادگاه استالین، دیکتاتور شوروی، او همچنان در موزهای که به یادش ساخته شده، ستایش میشود؛ آنهم با گذشت ۶۵ سال از مرگ، و ۲۷ سال پس از استقلال گرجستان. در حال حاضر برنامههایی برای بازسازی این موزه وجود دارد. در موزه ملی گرجستان در تفلیس تازه از سال ۲۰۰۶ بخشی ایجاد شد که در آن جنایتهای دوران استالین ترسیم شدهاند.
قزاقستان
حدود یک و نیم میلیون قزاق در سالهای ۱۹۳۲ و ۱۹۳۳ جان خود را در یک قحطی گسترده، ناشی از سوءمدیریت و اشتراکیسازی اجباری از دست دادند. این مجسمه در آستانه، پایتخت قزاقستان، به یاد این قربانیان ساخته شده و در سال ۲۰۱۲، روز ملی یادبود قربانیان سرکوب (۳۱ مه) از آن رونمایی شد.
لتونی
این ابلیسک (هرمسنگ) ۱۹ متری در شهر ریگا، پایتخت لتونی، بنا شده و بیشتر به نام "میلدا" شناخته میشود. این بنای یادبود که صحنه تاجگذاری یک زن را ترسیم میکند، در دهه ۱۹۳۰ پیش از اشغال شوروی در سال ۱۹۴۰ بنا شد. این مجسمه یادبود کسانی است که خواهان آزادی و عزم و اراده شخصی هستند. در دهههای گذشته این ابلیسک بارها و بارها نقطه آغاز اعتراضات و تظاهرات بوده است.
مغولستان
مغولستان تقریبا در کل قرن بیستم میلادی تحت اشغال و بهرهبرداری خارجی بود. این کشور برای مدت طولانی از نظر سیاسی و اقتصادی وابسته به اتحاد جماهیر شوروی بود. موزه قربانیان سرکوب سیاسی در سال ۱۹۹۶ در شهر اولان باتور، پایتخت این کشور، گشوده شد. یک سال بعد این مجسمه یادبود نیز به این موزه اضافه شد.
شبه جزیره کره
پل رودخانه ایمجین در سالهای نخست قرن بیستم بنا شد و تنها پلی است که کره شمالی و کره جنوبی را به یکدیگر پیوند میدهد. در دوران جنگ دو کره در سالهای ۱۹۵۰ تا ۱۹۵۳ این پل اهمیت نظامی فوقالعادهای یافت. در سمت جنوبی پل از طریق یک اسکله چوبی میتوان به مرز رسید. بسیاری از بازدیدکنندگان در این مکان پرچمها و پیامهای شخصیشان را آویختهاند.
کامبوج
حدود دو میلیون و دویستهزار شهروند کامبوجی، یعنی تقریبا نصف جمعیت کشور، در دوران رژیم ترور و وحشت خمرهای سرخ جان خود را از دست دادند. پس از حمله ارتش ویتنام بقایای اجساد قربانیان و جمجمههای آنان به نمایش عموم گذاشته شدند تا جنایات خمرهای سرخ را مستند سازند. تا به امروز هنوز گورهای دستهجمعی در کامبوج وجود دارند که همچنان کشفنشده باقی ماندهاند.
ایالات متحده آمریکا
این مجسمه در واشنگتن که در سال ۲۰۰۷ رونمایی شد، نسخهای از "الهه دموکراسی" است که توسط دانشجویان چینی در سال ۱۹۸۹ در جریان اعتراضات مرگبارشان در میدان تیانآنمن در پکن ساخته شد. سیاستمداران محلی همراه با مبارزان آزادیخواه اروپایی نظیر واسلاو هاول و لخ والسا دست به دست هم دادند تا این مجسمه یادبود در پایتخت ایالات متحده آمریکا نصب شد.
ایالات متحده آمریکا
در سال ۱۹۴۰ نیروهای شوروی حدود ۴۴۰۰ زندانی جنگی لهستان را که اغلبشان افسران ارتش بودند در جنگلی در نزدیکی روستای کاتین در روسیه به قتل رساندند. این قتلعام در لهستان مترادف زنجیرهای از کشتارهای جمعی است. ابتکار عمل برای نصب مجسمهای در نیوجرسی به یاد همه قربانیان کمونیسم شوروی مدیون لهستانیهایی است که به ایالات متحده مهاجرت کردند.